Γράφει ο Θοδωρής Μπόνης
Οι περισσότεροι άνθρωποι που θα διάβαζαν τον παραπάνω τίτλο θα αντιδρούσαν ασυνείδητα υποστηρίζοντας ότι μάλλον πρόκειται για παραλογισμό. Η λέξη θυμός ενέχει αρνητικό σημασιολογικό φορτίο και οι πολλαπλές επιπτώσεις του είναι λίγο έως πολύ γνωστές στον καθένα είτε ως προσωπική εμπειρία είτε βιωμένη από τη θέση του παρατηρητή. Η ανάλυση του θυμού από ψυχοπαθολογική σκοπιά δεν μπορεί να περιοριστεί στο παρόν κείμενο, αλλά μπορούμε να αρκεστούμε ότι ο θυμός αφορμάται από το εξωτερικό περιβάλλον του υποκειμένου.
Στο βιβλίο «Μαχάτμα Γκάντι: Το δώρο του θυμού» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο εγγονός του σπουδαίου ακτιβιστή, πολιτικού και στοχαστή, Αρούν Γκάντι (Arun Gandhi), καταπιάνεται με το ζήτημα του θυμού με βάση τη διδασκαλία του παππού του. Ενσωματώνοντας έντεκα κεφάλαια-μαθήματα ζωής για τον κόσμο του σήμερα. Όταν ο Αρούν Γκάντι ήταν ακόμα παιδί, ταξίδεψε από τη Ν. Αφρική με προορισμό την Ινδία προκειμένου να μείνει για δύο χρόνια κοντά στον Μαχάτμα Γκάντι (Mahatma Gandhi) και να εντρυφήσει στη διάσημη θεωρία της μη-βίας, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι δεν αντιδρούν εκδικητικά στην αδικία αλλά συμπεριφέρονται με αληθινή αγάπη και συμπόνια προς τους άλλους. Στο ένατο κεφάλαιο παρατίθενται οι πέντε βασικοί πυλώνες της θεωρίας της μη βίας. Ο Γκάντι, εξάλλου, δεν αρκούνταν στην αποφυγή άσκησης βίας αλλά χρησιμοποίησε τις πέντε αυτές αρχές η υιοθέτηση των οποίων θα μπορούσε να μεταμορφώσει ηθικά τον κόσμο: σεβασμός, κατανόηση, αποδοχή, εκτίμηση, συμπόνια. Η θεωρία του Γκάντι θέλει όλους τους ανθρώπους να είναι ίσοι και κάθε είδους σκόπιμοι διαχωρισμοί είναι άδικοι και συντελούν στη βία. Ο ίδιος, μάλιστα, ήρθε σε επαφή με αρκετές θρησκείες, τις εκτιμούσε όλες χωρίς να προσχωρήσει δογματικά σε καμία. Την περίοδο που ο νεαρός Αρούν κατέφτασε στην Ινδία διακατεχόταν από ένα ισχυρό αίσθημα θυμού και αδυναμίας διαχείρισής του. Ο τελευταίος εξιστορεί στο βιβλίο ότι ο «Μπάπου», όπως συνήθιζε να τον αποκαλεί, του εξήγησε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αποβάλουν τον θυμό που έχουν μέσα τους αλλά έχουν τη δυνατότητα να τον «διοχετεύουν» στο καθημερινώς πράττειν για καλό σκοπό. Η εμφάνιση του θυμού, μας λέει ο Γκάντι, αποτελεί μία βάσιμη ένδειξη ότι καλλιεργούμε την κριτική μας ικανότητα, δεν είμαστε παθητικοί αποδέκτες των όσων συμβαίνουν γύρω μας. Ο ίδιος, μάλιστα, ήταν άνθρωπος της πράξης και γι’ αυτό δεν δίστασε να παρακινήσει χιλιάδες Ινδούς να επαναστατήσουν ειρηνικά εναντίον της βρετανικής αποικιοκρατικής πολιτικής και να διεκδικήσουν την αυτοδιάθεση για τη χώρα τους.
Διάσημο ρητό του Γκάντι δεν είναι άλλο από αυτό που μας καλεί είναι «να γίνουμε οι ίδιοι η αλλαγή που θέλουμε να δούμε στον κόσμο». Ο Αρούν Γκάντι επεξηγεί στην εισαγωγή του βιβλίου ότι η αλλαγή αυτή θα λάβει χώρα πρώτα στον εσωτερικό μας κόσμο. Η άνευ όρων αγάπη, η ταπεινότητα και η αντιμετώπιση όλων των ανθρώπων ως ίσων μας εξυψώνει τόσο «ηθικά» όσο και «δεοντολογικά». Η ροπή προς τη βία, η επιθυμία για εκδίκηση και η εξωτερίκευση του θυμού, αφετέρου, φανερώνουν τις αδυναμίες και όχι την ισχύ μας. Ο θυμός, συνεπώς, είναι το «καύσιμο», η κινητήριος δύναμη που αναδύεται από το ασυνείδητο και μας βοηθά να διακρίνουμε το δίκαιο από το άδικο. «Χαίρομαι που βλέπω ότι μπορείς να θυμώνεις. Ο θυμός είναι καλός. Εγώ θυμώνω όλη την ώρα» αποκρίθηκε μια μέρα ο «Μπάπου» στον εγγονό του. Ο τελευταίος εκμυστηρεύεται ότι η Μεγάλη Ψυχή (Μαχάτμα στα σανσκριτικά) ζούσε με τη μεγαλύτερη δυνατή ολιγάρκεια, επιζητούσε τη μοναξιά για να μπορεί να διαλογίζεται, προέβαινε συχνά σε πολιτικές νηστείες, αγαπούσε το χιούμορ και τις αντιστοιχίες. Του δίδαξε τη σημασία που έχει η εύρεση της ρίζας του θυμού, η κατανόηση των απόψεων των άλλων και η συγχώρεση. Ο πραγματικά ισχυρός είναι αυτός που συγχωρεί. Όταν επικρατεί η πνευματική γαλήνη στο άτομο, εκείνο σταματά να τρέφει το Εγώ του με την επιθυμία της αναγνώρισης, της ανωτερότητας, της υπερίσχυσης αλλά συνειδητοποιεί στους άλλους την αντανάκλαση του εαυτού του. Η πολιτική απόφανση του Αρούν Γκάντι συνοψίζεται παρακάτω (σ. 237):
«Η δύναμη των μαθημάτων του παππού μου μπορεί να εμπνεύσει όλους μας σε κακές και καλές στιγμές, και το φως της ελπίδας του θα συνεχίσει να λάμπει. Αν θέλουμε αυτός ο κόσμος να αλλάξει, πρέπει να αλλάξουμε τους εαυτούς μας. Αν θέλουμε ειρήνη στον κόσμο, πρέπει να βρούμε πρώτα ειρήνη μέσα μας».
Το βιβλίο του Αρούν Γκάντι συνιστά ένα εγχειρίδιο πρακτικής σοφίας που σκιαγραφεί τη ζωή και τη θεωρία του Γκάντι για τη μη βία μέσα από καθημερινά παραδείγματα. Η αξία και η αποτελεσματικότητα του παρόντος έργου διαφαίνονται από το γεγονός ότι μιλάει με απλό τρόπο στην καρδιά του ανθρώπου και φωτίζει τους αγωγούς εκείνους που ανασυνθέτουν τη σκέψη και διανοίγουν το πεδίο για την επαναγνωριμία με τον αληθινό εαυτό.
Ο Αρούν Μανίλαλ Γκάντι γεννήθηκε το 1934 στη Νότιο Αφρική. Όταν ήταν δώδεκα ετών, οι γονείς του τον έστειλαν στην Ινδία για να ζήσει με τον Μαχάτμα Γκάντι και να εισαχθεί στη θεωρία της μη βίας. Για αρκετά χρόνια άσκησε το επάγγελμα του δημοσιογράφου. Είναι ιδρυτής του Κέντρου Κοινωνικής Αλλαγής στην Ινδία, του Ινστιτούτου Μη Βίας Μ. Κ. Γκάντι και του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Εκπαίδευσης Γκάντι στις ΗΠΑ.
Συγγραφέας: Arun Gandhi
Τίτλος: Μαχάτμα Γκάντι: Το δώρο του θυμού, 11 μαθήματα ζωής για τον σύγχρονο κόσμο
Tίτλος πρωτοτύπου: The Gift of Anger
Μετάφραση: Νοέλα Ελιασά
Εκδόσεις: Διόπτρα (2018)
Σελίδες: 272