Η ποιήτρια, Μαρία Κουλούρη, μάς μιλά για τα «Καθημερινά κρεβάτια»

Συνέντευξη στον Λάζαρο Αντωνιάδη

Η ποιήτρια απαντά στις ερωτήσεις για τη γυναίκα, τη φύση, τα καταφύγια και την παρουσίαση της τρίτης ποιητικής της συλλογής «Καθημερινά Κρεβάτια» στο χώρο του Μπενσουσάν Χαν, το Σάββατο 17 Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη.

Πρόσφατα, κυκλοφορήσατε την τρίτη ποιητική σας συλλογή «Καθημερινά κρεβάτια» (εκδ. Μελάνι). Μια αναφορά στην γυναικεία κατεύθυνση. Είναι ένας όρος μέσα από τον οποίο βρίσκετε καταφύγιο; Αφορμή για να γραφτεί το βιβλίο αυτό ήταν μια φωτογραφία που είδα κάποια στιγμή. Συνόδευε ένα δημοσιογραφικό άρθρο σχετικό με τα παιδιά προσφύγων, τα οποία κοιμούνται στα δάση της Ευρώπης, προκειμένου να φτάσουν στη χώρα προορισμού τους. Μικρά παιδιά, τις πιο πολλές φορές ασυνόδευτα, όπου στη διάρκεια της πορείας τους προς τις χώρες στις οποίες έχουν εναποθέσεις τις ελπίδες για την ασφάλειά τους,  κάνουν κρεβάτι τους το χώμα. Με συγκίνησε η φωτογραφία στην οποία ένα κοριτσάκι είχε στρώσει το σεντόνι του στη γη, κάτω από ένα δέντρο και είχε αγκαλιά το αρκουδάκι του. Αν εξαιρέσει κανείς το γύρω περιβάλλον, αυτή η εικόνα δηλώνει μια κανονικότητα. Ένα μικρό παιδί, το οποίο ξαπλώνει για ύπνο, όπως όλα τα παιδιά στον κόσμο. Αυτή η κανονικότητα είναι που δίνει και τη δύναμη για συνέχεια. Μια κατάσταση, η οποία στην ωρίμανσή της θα φέρει κάτι άλλο. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό γυναικείας κατεύθυνσης.

Παρόλ’ αυτά, δε θα μπορούσα να δω στην ποίηση, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης ή τρόπο σκέψης, πρόσημα τα οποία χαρακτηρίζουν το αποτέλεσμα. Εννοώ ότι δεν πιστεύω καθόλου στο διαχωρισμό γυναικείας ή αντρικής ποίησης. Άλλωστε το φύλλο είναι μια υπόδειξη που ανταποκρίνεται μόνο στην κυριολεξία της φύσης. Νομίζω ότι αν ένα ποιητικό έργο εγκλωβιστεί σε δηλωτικά πρόσημα, τότε χάνει από το εύρος και τη δυναμική του.

Τα αντικείμενα του σπιτιού είναι κι αυτά μία δράση και μία κατάσταση από την παγιδευμένη πατριαρχική κοινωνία. Πως το αντιμετωπίζετε; Γνωρίζω καλά ότι ακόμα υπάρχουν γυναίκες, οι οποίες γεννιούνται με προκαθορισμένη την πορεία τους στη ζωή. Μεγαλώνουν για να γίνουν καλές μάνες και επιμελείς νοικοκυρές. Και δεν έχω κάποια ψευδαίσθηση ότι αυτό μπορεί να αλλάξει καθολικά. Πιστεύω όμως στην απόφαση που μπορεί να πάρει κάθε γυναίκα για τον εαυτό της, ώστε να σπάσει τα καθορισμένα, από τον κοινωνικό και οικογενειακό περίγυρο, πρότυπα. Για να μην παρεξηγηθώ, δεν βρίσκω καθόλου κακή την ενασχόληση της γυναίκας με τα οικοκυρικά. Αυτό που λέω είναι ότι τώρα πια οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, ώστε να μην αποτελεί αυτή η ενασχόληση χαρακτηριστικό της γυναικείας φύσης. Άλλωστε η ζωή, πολύ συχνά, μας προσπερνάει ανατρέποντας τα δεδομένα. Πόσοι άντρες δεν έχασαν τη δουλειά τους, από τότε που ξεκίνησε η οικονομική κρίση, και αναγκάστηκαν να μείνουν στο σπίτι με τα παιδιά και το σιγύρισμα, ενώ η γυναίκα τους ήταν αυτή που είχε ακόμα δουλειά,  και άρα έπρεπε να φέρει τα απαραίτητα χρήματα στην οικογένεια; Προσωπικά τους θαυμάζω αυτούς τους άντρες, που μπόρεσαν να συγχρονιστούν με την πραγματικότητα και δεν στάθηκαν σε στεγανά και αγκυλώσεις.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αλλά για να γυρίσω στο χώρο της ποίησης, θα πω ότι κάποτε η γυναικεία παρουσία ήταν μηδαμινή. Αυτό σταδιακά έχει αλλάξει. Από μια απλή, προσωπική μου έρευνα έχω παρατηρήσει ότι τα βιβλία γυναικών που εκδίδονται τα τελευταία χρόνια ισοσταθμίζουν, αν δεν ξεπερνούν, εκείνα των αντρών. Αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο. Απορρέει από την γενικότερη ενδυνάμωση της γυναίκας στο σώμα της κοινωνίας. Βέβαια, το ότι εκδίδουν πια τα βιβλία τους περισσότερες γυναίκες απ’ ότι παλιά, δε σημαίνει ότι ο ακόμα ανδροκρατούμενος χώρος της λογοτεχνίας έχει ανοίξει διάπλατα τις πόρτες τους. Συχνά συγχέεται η «όμορφη» με την «καλή» ποιήτρια. Αλλά για να ξεφύγω από τα εύκολα και ανούσια κλισέ, θα αναφέρω τις διάφορες ανδροκρατούμενες θέσεις σε επιτροπές ή ρυθμιστικά πόστα. Υπάρχει ακόμα δρόμος να διανυθεί, από άντρες και γυναίκες, σχετικά με την ίση κατανομή ευκαιριών στο χώρο της τέχνης.

Αν οι αναγνώστες βρίσκουν σε σας το προσωπικό τους καταφύγιο. Εσείς επενδύετε στην ποίηση ως αναγνώστρια; Απολαμβάνω τη θέση της αναγνώστριας και προσπαθώ να την κρατήσω μακριά από την ανατομική μελέτη του ανθρώπου που γράφει και ο ίδιος. Προς το παρόν το καταφέρνω και ελπίζω να διαρκέσει αυτό. Άλλωστε, εδώ που τα λέμε, η ποίηση δεν ενδείκνυται για επαγγελματισμούς και καριέρες. Τί να επενδύσεις και που; Στις λέξεις;  Η σχέση με την ποίηση για εμένα είναι όπως κάποιοι έρωτες που έρχονται για λίγο, τους ζούμε έντονα ως το μεδούλι και μετά φεύγουν αφήνοντάς μας να συνεχίσουμε τη ζωή μας ήρεμα και απλά, χωρίς τη μαγεία της παραφροσύνης τους. Με την ελπίδα, βέβαια, της επόμενης επίσκεψής τους.

 Να σας πω την αλήθεια, δεν ξέρω τι μπορεί να παρακινεί κάποιον, ο οποίος επιλέγει να διαβάσει ένα βιβλίο μου. Έχει τύχει να βρεθώ σε βιβλιοπωλείο και στην ουρά για το ταμείο να υπάρχει άνθρωπος, ο οποίος κρατάει το βιβλίο μου στα χέρια του. Ήθελα πολύ να είχα το θάρρος να τον ρωτήσω, ώστε να μάθω γιατί είχε επιλέξει να αγοράσει το βιβλίο που έγραψα εγώ και όχι κάποιο άλλο. Η γραφή, για εμένα την ίδια, είναι ένα καταφύγιο. Αν υπάρξει έστω και ένας αναγνώστης που να βρει στις σελίδες των βιβλίων μου κάτι που τον αφορά και μπορεί να καθρεφτίσει σκέψεις για τη ζωή του, αυτό πραγματικά μοιάζει με ευτυχία για εμένα.

 To Σάββατο 17 Μαρτίου έχετε την παρουσίαση της συλλογής σας στο Μπενσουσάν Χαν. Ένας μυσταγωγικός χώρος. Μιλήστε μας γι’ αυτό. Είμαι πολύ τυχερή που βρέθηκα με τους «Φλώρους εικαστικούς». Είναι νέοι καλλιτέχνες από τη Φλώρινα, οι οποίοι δημιούργησαν έργα με αφορμή τα «Καθημερινά κρεβάτια». Εκείνοι μου μίλησαν για το Μπενσουσάν Χαν, μια που εγώ ξέρω λίγα πράγματα από τη Θεσσαλονίκη. Βλέποντας φωτογραφίες του χώρου και διαβάζοντας για την ιστορία του κτιρίου, δεν είχα κανέναν ενδοιασμό για τα αν θα έπρεπε η παρουσίαση του βιβλίου να γίνει εκεί.

Στην τρίτη μου αυτή ποιητική δουλειά οι έννοιες του χώρου, του ύπνου, της φιλοξενίας και της μετακίνησης έχουν καθοριστική θέση και νομίζω ότι δε θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερη συνθήκη χώρου από ένα χάνι, το οποίο όταν φτιάχτηκε αρχικά, στην εβραϊκή συνοικία της πόλης, το διάστημα 1894-1907 είχε ακριβώς αυτήν τη χρήση. Ήταν δηλαδή ένας σταθμός φιλοξενίας των ταξιδιωτών.

Τα δυο προηγούμενα βιβλία μου παρουσιάστηκαν εντός του χώρου της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου, που γίνεται κάθε Μάιο στη Θεσσαλονίκη. Το ύφος του συγκεκριμένου βιβλίου δεν αισθάνομαι να ταιριάζει στη χαοτική ατμόσφαιρα της έκθεσης βιβλίου. Ήθελα έναν χώρο στον οποίο να μπορούν να ακουστούν χωρίς αντίλαλο και άλλες ηχητικές προσμείξεις οι στίχοι «Μέσα σ’ αυτό το δωμάτιο / Κοιμούνται μικρές σχισμές / Φλύαροι σοβάδες εκλιπαρώντας /Λίγο γάλα και μια υπόσχεση / Ένα φιλί στην πλάτη».

Πιστεύω ότι θα έχουμε ένα όμορφο και ενδιαφέρον απόγευμα, στις 19:00, το Σάββατο στη σοφίτα του Μπενσουσάν Χαν και είμαι πολύ χαρούμενη που θα εκτεθούν παράλληλα και τα έργα των εικαστικών από τη Φλώρινα, με τους οποίους κάναμε πριν κάποιους μήνες ένα workshop με αφορμή τα «Καθημερινά κρεβάτια» και τώρα θα δούμε τους καρπούς αυτής τη ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας και εποικοδομητικής συνεργασίας.

Ξεχωριστή διάσταση στην όλη συνθήκη, είμαι σίγουρη ότι θα δώσει το βάθος και το εύρος της σκέψης του συγγραφέα Θωμά Συμεωνίδη, ο οποίος κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη αλλά ζει στο Παρίσι και είναι τιμή μου που θα μοιραστεί μαζί μας ό,τι αποκόμισε από την ανάγνωση του στο βιβλίο μου αυτό.

Ποια η επαφή σας με τη φύση; Είναι ένα πλαίσιο από το οποίο ο άνθρωπος πιστεύετε ότι έχει απομακρυνθεί για να καταφέρει να επιβιώσει στην φιλόξενη πόλη; Αν πιστεύω σε κάτι, αυτό είναι η φύση. Θαυμάζω την επαναληπτική λειτουργία της ανατολής και της δύσης του ήλιου. Μου προσφέρει μια ασφάλεια αυτό. Ειδικά στο όλο και πιο απρόβλεπτο παρόν μας, η γνώση της ρουτίνας κάποιων φυσικών φαινομένων είναι μια καλή παράμετρος ώστε να βρίσκω τις απαραίτητες σταθερές μου. Σε μεγάλο βαθμό οι νευρώσεις των ανθρώπων των πόλεων, νομίζω ότι οφείλονται στην απομάκρυνσή τους από τη σοφία και την ιεροτελεστία που περιέχονται στη φύση. Έχω επιλέξει να εργάζομαι εκτός Αθηνών δυο φορές την εβδομάδα και ενώ στην αρχή ο λόγος ήταν οικονομικός, τώρα αυτό που με κρατάει είναι η παρατήρηση στο χρώμα και την υφή του χώματος στις διάφορες εποχές. Ή το πράσινο στα φύλλα των δέντρων όταν είναι βρεγμένα ή όταν είναι μεσημέρι και ο ήλιος τα στοχεύει κατακόρυφα.

Νομίζω ότι αν υπάρχει κάποια ελπίδα να σταματήσει η αρνητική πορεία των ανθρώπων, σε όλο τον κόσμο, δε μιλάω μόνο για τη χώρα μας, αυτή είναι η επιστροφή στην αρχική ουσία. Έχει χαθεί το κέντρο βάρους. Στη διαδρομή για τη δουλειά μου έχω ξεχωρίσει ένα συγκεκριμένο δέντρο. Ο τρόπος που ανταποκρίνεται στις καιρικές και εποχικές εναλλαγές είναι πραγματικά ένα πολύτιμο σχολείο. Η φύση μέσα στην πολυπλοκότητά της, εμπεριέχει την έννοια της οικονομίας και της απλότητας και αυτά και τα δύο, κατά τη γνώμη μου, είναι χαρακτηριστικά που προσδίδουν σοφία σε ανθρώπους και φαινόμενα.

Έχετε βραβευτεί με το «Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Ποιητή “Γιάννης Βαρβέρης”» από την Εταιρεία Συγγραφέων. Τα βραβεία είναι ένα βάρος που αποσυντονίζει ή απελευθερώνει έναν νέο ποιητή που έχει όνειρα; Τόσο το βραβείο από την Εταιρεία Συγγραφέων για το πρώτο μου βιβλίο, όσο και το βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών  για το δεύτερο βιβλίο μου, τα χάρηκα ιδιαίτερα. Κακά τα ψέματα, όσο κι αν δεν γράφω για την επιβράβευση, δεν είναι καθόλου αμελητέο να αναγνωρίζεται η προσπάθειά μου. Από  κει και πέρα, η αναμέτρηση με την ποίηση είναι τόσο σκληρή που μονό μικρή νιώθω μπροστά στη δύναμη των συνειρμών και των λέξεων, δεν υπάρχουν περιθώρια για κομπασμούς.

Θα σας πω και το άλλο. Έχω διαβάσει ποιητές και ποιήτριες που δεν πήραν ποτέ ένα βραβείο, το έργο τους όμως είναι εξαιρετικό και θα άξιζε κάποια διάκριση. Τα βραβεία είναι κάποια ένδειξη, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν φέρουν αξιόλογο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα όταν γίνονται αυτοσκοπός.

Κάποιες φορές, ναι, μου έχουν φανεί εμπόδιο τα βραβεία. Τόσο σε δημιουργικό επίπεδο όσο και στη σχέση μου με τους ομότεχνους, αλλά όπως είπα και πιο πάνω, είναι άνιση η μάχη με τις λέξεις και ο αγώνας απόλυτα μοναχικός. Παρόλ’ αυτά, καλά κάνουν και δίνονται βραβεία. Ειδικά για έναν νέο ποιητή ή μια νέα ποιήτρια είναι μια βοηθητική ώθηση, το θέμα είναι τί την κάνει κανείς στην πορεία, την ώθηση αυτή.

Τα δικά σας όνειρα ποια είναι; Λίγα πράγματα ονειρεύομαι και όχι απολύτως συγκεκριμένα. Θα ήθελα να έχω λόγους να γράφω μέχρι τα βαθιά μου γεράματα και να καταφέρω να ταξιδέψω και να συναναστραφώ συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο. Να τους ακούσω να διαβάζουν στη γλώσσα τους και να προσπαθήσω να μαντέψω τα πετρώματα του λόγου τους.