Ερμοφίλη Τσότσου: «Η γραφή απαιτεί σοβαρή ενασχόληση αλλά θέλω ο πειραματισμός να με συντροφεύει»

Κείμενο: Θοδωρής Μπόνης (thodoris.bonis@gmail.com)

Η πρώτη ποιητική συλλογή της Ερμοφίλης Τσότσου φέρει τον τίτλο Ώρες ανησυχίας και κυκλοφορείται από τις εκδόσεις Σμίλη. Αποτελείται από σαράντα ποιήματα που διακρίνονται για την εκφραστική τους ποικιλίας, την αμεσότητα της γραφής και την απεύθυνση συχνά σε β’ ενικό πρόσωπο. Στο συνολικό κειμενικό σώμα επιχειρείται η όσμωση μεταξύ θρησκευτικού και ερωτικού στοιχείου που επιβεβαιώνουν την ανησυχία του συγγραφικού υποκειμένου. Η ποίηση της Ερμοφίλης Τσότσου δρα φωτογραφικά απαθανατίζοντας στιγμές με σκοπό να παρατείνει –έστω για λίγο– τον χρόνο ζωής τους.

Η ποίηση δυνητικά απλή γραφή
ιερή
σαν το αμάρτημα της μητρός
εθεάθη γυμνή
να γυρνά από τα αμπελοτόπια της οργής
κλωνάρια
δεντρύλλια
ενεργητική
παθητική
ανάρμοστη συμπεριφορά
αντανακλάται απέναντι στους
βάναυσους φονευτές της
αμίλητη
περιμένει τον εισβολέα εαυτό της
σκεπτική επικροτεί
(θρέφει τη ραχοκοκαλιά της)
διανθίζεται παντού.

(Ποιητές της Κυριακής)

Η εικονοποιία της επαναφοράς του παρελθόντος στη μνήμη πραγματοποιείται με βίαιη σημασιολογία ενώ οι προσδοκίες και το φαντασιακό υποχωρούν μπροστά στην αμείλικτη πραγματικότητα. Αντιθέτως, το παρόν βιώνεται αμφίθυμα, πότε με την προσδοκία ενός καλύτερου μέλλοντος (η πίστη) και πότε αγωνιωδώς (οι ώρες της ανησυχίας μας)

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κόκκινη γραμμή το μήκος
Τρεχάμενη από τον αγέρα.

Διασταύρωσες τις ονυχιές.
Απάτησες τις πέτρες.
Η θέαση των υποστηρικτών
Δρεπάνια και νυστέρια.
Κιβώτια μελανά
βάλθηκαν να σε κοιμίσουν,
σου έκοψαν το ράμφος.
Κόκκινες κούκλες
Ανέστησαν την οπτασία,
Ανέσυραν τα στέρνα της
αφρώδους ανεμελιάς σου.

Είναι η χρονιά μας
η πίστη
η παρουσία
οι ώρες της ανησυχίας μας.

(Ώρες ανησυχίας)

Στη συνέντευξη που ακολουθεί παρακάτω η συγγραφέας μου μιλά –μεταξύ άλλων– για τον ποιητικό πειραματισμό, τα θρησκευτικά στοιχεία στους στίχους της, την ερωτική έλξη και τη μνήμη.

Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με την ποίηση; Είναι μία πολύ δύσκολη ερώτηση που δεν περιμένω να δώσω απάντηση ποτέ. Όμως νομίζω ότι ξεκίνησε από σκέψεις, αναπαραστάσεις, συναισθήματα που διέτρεχαν έντονα μέσα μου. Αυτές οι εσωτερικές μου συγκρούσεις ξαφνικά επέλεξαν το μέσο της γραφής και πρώτα την ποίηση. Ήταν μια πρόκληση για εμένα που ποτέ πριν δεν μπορούσα να φανταστώ. Άρχισα να γεμίζω σελίδες από λέξεις που αβίαστα ξετυλίγονταν στο χαρτί. Αυτό προέκυψε τα τελευταία δύο χρόνια ενώ η πρώτη συλλογή σχηματίστηκε μετά από πολλές ώρες εσωτερικής αφοσίωσης και προσπάθειας να δημιουργήσω έναν κοινό τόπο συνάντησης με τους αναγνώστες. Η γραφή δεν είναι παιχνίδι όπως συχνά πυκνά θέλω να την έχω στο μυαλό μου. Απαιτεί σοβαρή ενασχόληση, θέλει χρόνο να κατασταλάξουν αυτά που έχεις γράψει και να δεις τι έχει αφήσει πίσω της. Εγώ, δυστυχώς, μόνο τμηματικά μπορώ να γυρίσω πίσω. Δεν μπορώ να συμπεράνω ακόμη ποια είναι η διαδικασία της γραφής ούτε ποιοι είναι οι μηχανισμοί της. Οι αμφιβολίες που υπάρχουν όσο γράφω με ταλαιπωρούν συνεχώς. Ξέρετε, αν αφαιρεθεί το λάθος τουβλάκι, πέφτει όλο το οικοδόμημα. Από την άλλη, είμαι πολύ ενθουσιώδης και αρκετά περίεργη ώστε να δω που θα με οδηγήσει. Φυσικά δεν λείπουν τα λάθη και οι ελλείψεις, που καλύπτω ώστε να απολαμβάνω τα οφέλη της προσπάθειας. Ο πειραματισμός είναι κάτι που θέλω να με συνοδεύει και να με συντροφεύει.

Πείτε μας λίγα λόγια για τον τίτλο Ώρες ανησυχίας και για το ομώνυμο ποίημα. Είναι οι δικές μου ώρες ανησυχίας, που πάλευα να κατανοήσω διαχρονικά ζητήματα της ανθρώπινης ψυχής, άλλοτε προσπαθώντας να προσεγγίσω το προσωπικό και άλλοτε το συλλογικό ασυνείδητο καταλήγοντας κάθε φορά σε διαφορετικές ερμηνείες. Ο αρχικός τίτλος της συλλογής ήταν Ώρες της ανησυχίας [μας]. Θέλησα να συμπεριλάβω και τους αναγνώστες στον τίτλο του βιβλίου έτσι ώστε να μοιραστώ μαζί τους τις δικές μου ώρες όταν έγραφα αυτά τα ποιήματα και να αναρωτηθούν μαζί μου. Όμως αποφάσισα ότι θα ήταν καλύτερο να μην τις επιβάλω, αλλά να αναρωτηθεί ο αναγνώστης αν είναι και δικές του.
Το ομώνυμο ποίημα είχε αρχικά διαφορετική μορφή. Όταν γράφτηκε την πρώτη φορά, ο τίτλος ήταν Πέτρες και ο στίχος «Κόκκινες κούκλες» είχε γραφτεί εν αντιθέσει με τις «Μαύρες Μωραλίνες» της Ευτυχίας Παναγιώτου. Υπήρχε, επίσης, μέσα στο ποίημα αυτούσιος ο αρχικός τίτλος του βιβλίου Οι ώρες της ανησυχίας [μας]. Η ερώτηση σας μου δίνει την ευκαιρία να αναφέρω ότι το ποίημα έκλεινε με δύο στίχους που δεν συμπεριλήφθηκαν τελικά στην έκδοση:
«Τα χρόνια τα δυσεύρετα
Αναποδογύριζες τις όχθες [μου] »

Αναφέρονται σε ένα πρόσωπο πολύ σημαντικό για εμένα.

Στα ποιήματά σας εμφανίζεται έντονα το θρησκευτικό στοιχείο. Ναι, έχετε δίκιο. Πρώτη αναφέρθηκε σε αυτό η Χριστίνα Οικονομίδου σε κάποια συζήτηση που είχαμε για τα ποιήματα μου. Νιώθοντας τριγύρω μου τα αγωνιώδη ένστικτα των ανθρώπων που βρίσκουν διέξοδο στην Πίστη, ορμώμενα από την ανάγκη απεύθυνσης με ή χωρίς αντίκρισμα, το θρησκευτικό στοιχείο ενσωματωνόταν όλο και περισσότερο στη γραφή μου. Ο προβληματισμός σχετικά με την ύπαρξη και τη σχέση του ανθρώπου με την Πίστη με έκανε να τα αποτυπώσω στην ποίησή μου. Στη δεύτερη συλλογή που γράφω παίρνει διαφορετική μορφή και συνδιαλλάσσομαι ανοιχτά πλέον μαζί του. Εμφανίζεται περισσότερο ενιαίο, κατασταλαγμένο και μύχιο.

Αναφέρετε ότι η ποίηση είναι ενεργητική και παθητική, απλή και ιερή, διανθίζεται και «θρέφει τα καμώματα της μοίρας». Πιστεύετε ότι η ανάγκη της ποιητικής σύνθεσης πηγάζει από συγκρουσιακά δίπολα της ζωής; Δεν έχω στο μυαλό μου το συγκρουσιακό δίπολο ως πηγή της ποιητικής σύνθεσής μου. Άλλωστε η ποίηση που πηγάζει μόνο από τις συγκρούσεις θα ήταν απλώς ένα σύμπτωμα. Η ποίηση προκύπτει όταν υπάρχει αποδοχή των δίπολων, ούτως ώστε να μπορεί να εκφραστεί όλο το φάσμα ή ένας ολόκληρος κόσμος που υπάρχει μεταξύ των δίπολων αυτών.

Γράφετε συχνά με τρόπο άμεσο και ευθύ απευθυνόμενη σε β’ ενικό πρόσωπο. Τι σημαίνει για σας ο έρωτας; Η χρήση του β’ ενικού δεν είναι απλή ούτε μονοσήμαντη. Μου προσφέρει μία απόσταση για να περιγράψω καλύτερα αυτό που συμβαίνει σε εμένα. Είναι σαν μία πλευρά του εαυτού μου να με παρατηρεί και να μου απευθύνεται. Συνήθως στο βιβλίο παρουσιάζεται ως κάτι σημαντικό. Δεν καλύπτω τους κρυφούς λυγμούς πίσω από θεωρίες, αλλά με τρόπο άμεσο και ευθύ απευθύνομαι στον Άλλο καθιστώντας τον υπεύθυνο μεταξύ άλλων για την εξάντληση των ορίων των ανθρώπινων σχέσεων, τον εκφυλισμό της ιστορίας, και τις αόρατες τριβές της κοινωνίας παρακινώντας τον να αλλάξει. Είναι αλήθεια ότι συχνά χρησιμοποιώ το β’ ενικό αναφερόμενη και σε κάποιον έρωτα που ξεκίνησε ή δεν υπήρξε παρά μόνο μία στιγμή -αυτή τη χαρά και την οδύνη υπογραμμίζω στα ποιήματα. Ο έρωτας πιστεύω ότι δεν εισχωρεί μέσα μας και δεν συμμορφώνεται παρά μόνο όταν τον ποτίζεις. Αν και η επίδρασή του λειτουργεί σαν ανάδραση, αποφεύγω να συμβαδίζω μαζί του. Η έλξη του πάντα στο τέλος με συνθλίβει. Σίγουρα με αναζητάει να ταξιδέψω μαζί του, αλλά αναβάλλω συνεχώς το διαβατήριο.

Πώς αντιμετωπίζετε τη μνήμη και το παρελθόν; Δύσκολη ερώτηση και μακροσκελής η απάντηση μέσα μου. Όπως καταλαβαίνετε, με απασχολεί η συλλογική μνήμη που επηρεάζει τον άνθρωπο είτε περιορίζοντάς τον σε μία προδιαγεγραμμένη πορεία είτε αφυπνίζοντας την ευθύνη για τη διάσωση και μετάδοσή της. Θα προσπαθήσω να είμαι σύντομη και θα σας απαντήσω σε σχέση με τη γραφή μου. Ξέρετε ότι η μνήμη δεν αφήνει κανέναν ήσυχο -ούτε και εμένα. Αποφάσισα λοιπόν να σκαλίσω το παρελθόν, που έχει επιδράσει πάνω μου και με κυριεύει ακόμη. Έτσι προέκυψαν λέξεις που παραπέμπουν σε κάτι αρχαϊκό, όχι σύγχρονο και συνδέουν το παρελθόν με το παρόν. Για παράδειγμα, στο ποίημα four pennies, το οποίο έγραψα ακούγοντας μία ποιητική ανάλυση του Χάρη Βλαβιανού, ένιωσα την πρόκληση να συνδυάσω το γλωσσικά σύγχρονο με τη μνήμη και τον συμβολισμό των «αχερόφοβων παρθένων». Καταλήγω στο ότι οι λέξεις αυτές σηματοδοτούν το δικό μου ενιαίο στίγμα.

Χρωματίζετε τους στίχους κάποιων ποιημάτων με κόκκινο χρώμα. Τι συμβολίζει για σας; Σημαίνει για εμένα το άξαφνο τέλος ή μία προβληματική αρχή. Θυμίζει ένα παιδικό όνειρο ή ένα συχνό εφιάλτη. Ίσως και ένα ατυχές πάθος που, χρησιμοποιώντας το κόκκινο, θα μπορούσε να μην ξεθωριάσει και να αντέξει μέχρι τέλους. Στην πραγματική μου ζωή τίποτα.

Επιλέγετε να παρουσιάζετε τη ζωή προσδίδοντάς της δαιδαλώδη χαρακτήρα. Θα συμφωνούσατε ότι η απλότητά της υπονομεύεται από τις ανθρώπινες σχέσεις; Δεν συμφωνώ ότι η απλότητα είναι αυτό που χαρακτηρίζει τη ζωή. Σίγουρα θα διευκόλυνε αν οι σημερινές σχέσεις δεν χαρακτηρίζονταν από σαθρότητα εκλεπτυσμένης μορφής με συνέπεια τον συνεχή φόβο για την απώλεια του κατεστημένου υπονομεύοντας έτσι την όποια απλότητα της ζωής. Υποστηρίζω τις απλόχερες συναναστροφές που δίνουν χώρο στην ανύψωση και όχι στην αναρρίχηση. Πορεύομαι με ειλικρίνεια και αλήθεια, αξίες που εκπροσωπούν πολλοί ποιητές και συγγραφείς από παλαιότερους μέχρι και πρωτοεμφανιζόμενους που πλέον είναι φίλοι μου. Τίποτε λιγότερο δεν χωράει στον χώρο αυτόν.

Ποιες ήταν οι βασικές σας λογοτεχνικές επιρροές κατά τη συγγραφή του βιβλίου; Δεν μου ήταν τόσο συνειδητές οι επιρροές κατά τη συγγραφή του βιβλίου ούτε είχα ένα συγκεκριμένο σημείο αναφοράς. Εκ των υστέρων και κάνοντας μία αναδρομή, συνειδητοποίησα ότι επιρροές υπήρχαν από όλο το φάσμα των διαβασμάτων μου ξεκινώντας από τον Όμηρο έως τον σύγχρονο Βασίλη Αμανατίδη. Μέσα από το φάσμα αυτό ξεχωρίζω την ποίηση της Μαρίας Λαϊνά που είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά. Συγκεκριμένα κάποια ποιήματα της συλλογής μου έχουν αφετηρία και αποδέκτη την ίδια, κάτι που πιστεύω ότι της οφείλω αφού αποτέλεσε σταθμό στην μέχρι τώρα πορεία μου. Άλλωστε, αν με ρωτούσατε ποιον ποιητή θεωρώ τον πιο σημαντικό στις μέρες μας, θα ανέφερα το όνομα της Μαρίας Λαϊνά.

Τι διαβάζετε αυτή την περίοδο; Αυτή την περίοδο διαβάζω την ποίηση του Γιάννη Αντιόχου, στην οποία με εντυπωσίασε και άγγιξε ο κόσμος και τα εκφραστικά της μέσα. Είχε τόσο μεγάλο αντίκτυπο μέσα μου που θεωρώ σχεδόν σίγουρο ότι η επόμενή μου ποιητική συλλογή θα έχει και δικές του επιρροές. Βρίσκομαι σε συνεχή αναζήτηση δημιουργών που θα με εμπλουτίσουν ως άνθρωπο και ίσως αποτελέσουν εναύσματα και για δικές μου δημιουργίες. Αυτή η ανάγκη επικοινωνίας και διάδρασης με οδήγησε να στραφώ και στον πεζό λόγο και συγκεκριμένα σε έναν ευαίσθητο και ιδιαίτερο τομέα όπως είναι η εφηβική λογοτεχνία. Έτσι έγραψα το πρώτο μου βιβλίο που θα εκδοθεί τον Μάρτιο του 2019 και που αυτή την περίοδο έχω συνεχώς μαζί μου, με ήρωα τον δωδεκάχρονο Διονυσάκο, ο οποίος με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα, τις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς του μπορεί να βάλει σε σκέψεις ακόμη και μεγαλύτερους.

Συγγραφέας: Ερμοφίλη Τσότσου
Τίτλος: Ώρες ανησυχίας
Εκδόσεις: Σμίλη
Σελίδες: 60