Γρηγόρης Χαλιακόπουλος «Παράγουμε ποιοτικό θέατρο, ακόμα κι αν η εμπορικότητα πιάσει το ναδίρ»

Συνέντευξη στον Λάζαρο Αντωνιάδη για το ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ (ant.lazaros@gmail.com)

Ο Γρηγόρης Χαλιακόπουλος μιλά για τις δύο παραστάσεις που ανέβηκαν φέτος στο Θέατρο Κνωσός.

Κύριε, Χαλιακόπουλε, αυτή την περίοδο έγινε μεταφορά του βιβλίου σας  «Το ταξίδι του Φερεϋντούν» στη σκηνή του Θεάτρου Κνωσός. Πραγματεύεται ένα από τα πιο επίκαιρα θέματα της εποχής. O Φερεϋντούν είναι ένα παιδί που χάνει τα πάντα και επαναπροσδιορίζει τη ζωή του. Ένα ταξίδι από τη χώρα της Περσίας με προορισμό την Ελλάδα. Μιλήστε μας γι ‘ αυτό; Το ζήτημα της μετανάστευσης καθώς και το προσφυγικό είναι ένα αγκάθι στην καρδιά της κατ’ επίφασιν πολιτισμένης κοινωνίας. Απ’ την αρχαϊκή εποχή και ακόμα πιο πίσω, στο απώτατο παρελθόν μας, τότε που ο άνθρωπος αποφάσισε να τοποθετήσει ένα παλούκι στη γη και να πει: «αυτό εδώ μου ανήκει, είναι το σύνορό μου και δεν περνάς» έχουν χυθεί τόνοι αίματος για την κυριαρχία του εδάφους. Όμως ούτε ένας πόλεμος δεν έχει πραγματωθεί για μια ιδέα πανανθρώπινη, όλες οι πολεμικές συρράξεις έχουν ως αίτιον την κυριαρχία του ελέγχου της γης και της θάλασσας. Με απλά λόγια,  των κοιτασμάτων που κρύβονται στα έγκατα ή στον πυθμένα. Συνεπώς το παραμύθι περί φτωχοδιάβολων προσφύγων που εισβάλουν στη χώρα μας για να μας καταστρέψουν είναι σαθρό. Ας πει κάποιος πριν από την καταστροφή του Αφγανιστάν, του Ιράκ ή της Συρίας, πόσους μετανάστες ή πρόσφυγες των χωρών αυτών είχαμε;  Ελάχιστους. Αν δεν τους θέλουν οι Ευρωπαίοι μια φορά, αυτοί δεν μας θέλουν δέκα. Με ευρωπαϊκά όπλα βομβαρδίστηκε η Δαμασκός και η Καμπούλ. Τι θα λέγαμε αν αύριο η Ιορδανία βομβάρδιζε την Μαδρίτη ή τις Βρυξέλλες; Επειδή λοιπόν τις χώρες τους τις διέλυσε ο δυτικός συνασπισμός, και σ’ αυτόν συμμετείχε και συμμετέχει και η Ελλάδα, έστω με δυο φρεγάτες,  έχουμε όλοι μερίδιο ευθύνης για το απεμπλουτισμένο ουράνιο που σκόρπισε καρκίνο σε 1.000.000 παιδιά της Βαγδάτης, για τα χιλιάδες ασυνόδευτα της Συρίας που χάθηκαν στις διεστραμμένες ορέξεις  κάποιων Ευρωπαίων και για τα κάθε λογής Γκουαντάναμο. Ο ποιητής Φερεϋντούν ήρθε στην Ελλάδα ως μετανάστης κατά την διάρκεια του οκταετούς πολέμου Ιράν Ιράκ. Το παραμύθι που μεταφέρθηκε στην θεατρική σκηνή εμπεριέχει  επιπλέον στοιχεία, ώστε να έχει ως αναφορά τον κάθε Φερεϋντούν που προσπαθεί να περάσει με μια λαστιχένια βάρκα το Αιγαίο ή τη Μεσόγειο γενικότερα. Κανένας άνθρωπος στον κόσμο δεν εγκαταλείπει την πατρίδα του για να σέρνεται άστεγος και πένης στα σοκάκια της Πατησίων ή των Παρισίων. Άλλωστε τα 5.000.000 που ζούμε στην Αθήνα τι είμαστε; Μετανάστες από την υποβαθμισμένη επαρχία. Με την ρατσιστική λογική, θα πρέπει οι βέρα Αθηναίοι τους επαρχιώτες σαν και μένα να μας πετάξουν εκτός πρωτευούσης.

Γίνεται ξεκάθαρο πιστεύετε το θέμα του διαχωρισμού προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος; Τα παιδιά είναι σε θέση να το αναγνωρίσουν; Τα παιδιά αντιλαμβάνονται σχεδόν τα πάντα. Ειδικά στην εποχή μας που το διαδίκτυο είναι ανοικτό στον καθένα και οι άσχημες ειδήσεις πέφτουν «κατά ριπάς» μέσα στον υπό διαμόρφωση εγκέφαλό τους, ρουφούν σαν σφουγγάρι την πληροφορία. Δεν είναι τόσο δύσκολο να κατανοήσουν τη διαφορά του μετανάστη από του πρόσφυγα, όπου ο πρώτος μπορεί να είναι από επιστήμονας που θέλει μεταπτυχιακό μέχρι ένας μαύρος της Υποσαχάριας Αφρικής με μέσο όρο ζωής τα 28 χρόνια, ο δε δεύτερος κάποιος κυνηγημένος επειδή μια σφαίρα ή ένα χατζάρι τον σημαδεύει να του πάρει τη ζωή. Άλλωστε οι Έλληνες υπήρξαμε και μετανάστες και πρόσφυγες κατά την διάρκεια της ιστορίας μας. Όταν οι Τούρκοι έσφαζαν μετά τα Ορλοφικά, οι κυνηγημένοι περνούσαν από την Πελοπόννησο μέσω Ζακύνθου στην Ιταλία. Όποιος διαβάσει την ιστορία των Δωδεκανήσων θα καταλάβει ότι η λέξη πρόσφυγας δεν είναι άσχετη με το παρελθόν μας. Όσο για την μετανάστευση, τα ορυχεία του Βελγίου, τα εργοστάσια του Μονάχου και οι ταβέρνες της Αυστραλίας και της Αμερικής, έχουν πολλά να μας πουν για τα ελληνικά νιάτα που βίωσαν και βιώνουν τι εστί ξένη πατρίδα.

Μας αφορά όλους πιστεύω και τους ενήλικες. Δεν τίθενται όρια ηλικίας, αλλά συνειδητότητας. Μα και σήμερα μετανάστες ξαναγινόμαστε. Βέβαια δεν ευθύνονται οι ξένοι εργάτες στα φραουλάδικα ή εκείνοι που πουλούν χαρτομάντιλα στα φανάρια, γιατί δεν έχουν δουλειά οι δικοί μας. Την καταστροφή της χώρας δεν την έφερε ο Σόιμπλε, αλλά τα οικονομικά σκάνδαλα σε βάρος ενός λαού που κι αυτός κάποια στιγμή λησμόνησε την ταπεινή του καταγωγή, καθώς εθίστηκε στο χρηματιστήριο και την αστακομακαρονάδα. Αν τα παιδιά λοιπόν καταλαβαίνουν την διαφορά του μετανάστη από του πρόσφυγα, πολλοί ενήλικες βρίσκονται στον προθάλαμο της μετανάστευσης και άλλοι είναι ήδη μετανάστες. Βέβαια, σε ορισμένες περιπτώσεις  δεν διαφέρει και πολύ η μετανάστευση από την προσφυγιά, γιατί το να πεθάνεις από σφαίρα ή από πείνα, η διαφορά έγκειται μόνο, στο αν ο θάνατος θα είναι ακαριαίος ή αργός και βασανιστικός δια τυμπανισμού.

Έτυχε να λάβετε αρνητικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια του έργου ή αργότερα; Είναι συνειδητοποιημένοι οι θεατές που έρχονται να παρακολουθήσουν το έργο; Το έργο μεταφέρθηκε από το βιβλίο με μια εξαιρετική σκηνοθεσία της Κατερίνας Βαρδακαστάνη που είναι παράλληλα και εκπαιδευτικός και γνωρίζει από παιδική ψυχολογία. Ο Φερεϋντούν Φαριάντ, είναι από χρόνια ανθολογημένος στο ανθολόγιο του δημοτικού, γεγονός που αποδεικνύει και αναδεικνύει τον θετικό ρόλο αυτού του Πέρση μετανάστη ποιητή. Ο Φερεϋντούν ήταν σπουδαίος φιλέλληνας με εκείνη την έννοια του όρου που παραπέμπει στον ανθρωπισμό, την ποίηση, την ελευθερία, τη δημοκρατία και όχι στην διαιρετική πρακτική και τον δογματισμό. Επομένως οι θεατές γνωρίζουν πως ο άνθρωπος αυτός που  έφυγε απ’ τη ζωή το 2012, προσέφερε στην χώρα μας τα μέγιστα. Δεν είναι τυχαίο που όλη σχεδόν η διανόηση τα πατρίδας μας, όπως ο Ρίτσος, ο Σαμαράκης, ο Πατρίκιος, ο Βαλαωρίτης, ο Ελύτης, τον στήριξε για να του δοθεί η ελληνική υπηκοότητα.

Από τις δράσεις σας τα τελευταία 20 χρόνια διακρίνω μία πίστη για την ένταξη της διαφορετικότητας του ατόμου στην κοινωνία, και κυρίως στη “μαθήτευση” των παιδιών. Μήπως έχουμε αργήσει πολύ ως κοινωνία στα βασικά ζητήματα της ζωής να δώσουμε βάση; Διαφορετικός σημαίνει όμορφος! Όλα τα λουλούδια είναι διαφορετικά! Αν τα πάντα στο σύμπαν ήταν ίδια, η οπτική μας εικόνα γι αυτά θα ήταν μια απέραντη μονοχρωμία. Όπως η φύση απλώνει διάσπαρτα τα χρώματά της παντού, έτσι τα απλώνει και στο έμψυχο υλικό της που είναι οι άνθρωποι και τα ζώα. Φαντάζεσθε να φορούσαμε όλοι το ίδιο μπουφάν, το ίδιο παντελόνι και να είχαμε το ίδιο χρώμα στην επιδερμίδα μας; Μάλλον σε ρομποτάκια θα παρέπεμπε η εμφάνισή μας. Η ζέβρα ξεχωρίζει από το άλογο απ’ τις ρίγες. Εδώ δεν υφίσταται καλύτερο ή χειρότερο, απλώς διαφορετικό. Είναι και οι δύο περιπτώσεις όμορφες!  Όσο για το αν αργήσαμε ως κοινωνία στα βασικά ζητήματα της ζωής να δώσουμε βάση, ενδεχομένως να συμβαίνει αυτό, αλλά για να εκπαιδεύσεις έναν άνθρωπο και μάλιστα έφηβο,  πρωτίστως οφείλεις να εκπαιδευτείς ως εκπαιδευτής του.  Αν δεν ψυχαναλυθείς ο ίδιος πως θα ψυχαναλύσεις τον άλλον.

Παράλληλα, έκανε πρεμιέρα (στις 25 Οκτωβρίου) το έργο σας «Κοσμάς ο Αιτωλός» στο Θέατρο Κνωσός, σε μια εποχή που δυσφορεί έντονα για τη θρησκεία και την εκκλησία… Το έργο «Κοσμάς ο Αιτωλός» ως θεατρική  παράσταση περιλαμβάνει μια πρωτοτυπία για τα θεατρικά δρώμενα. Ο Λάμπρος Τσάγκας που υποδύεται τον Πατροκοσμά, έχει ως «συνομιλητή» του τον αείμνηστο αδελφό του Χρίστο Τσάγκα, που με ηχογραφημένη τη φωνή του, αποτελεί τη συνείδησή του. Το έργο αυτό παίχτηκε το 2011 και ήταν πρόταση να το γράψω, του πολύπειρου σκηνοθέτη και σκηνογράφου Μιχάλη Σδούγκου. Η εμπνευσμένη και κατανυκτική  μουσική του ξεχωριστού Φίλιππου Περιστέρη του προσδίδει τον ιερομοναχικό τόνο. Οι φωτισμοί του καταξιωμένου Δημήτρη Παπαδόπουλου   και η μεγάλη συνεισφορά της διακεκριμένης Δανάης  Καλαχώρα που είναι Βοηθός σκηνοθέτης, εγγυώνται την ποιοτική απόδοση. Επαναφέρεται τώρα στο σανίδι, με αφορμή τα 30 χρόνια από την ίδρυση του Θεάτρου Κνωσός, που ίδρυσαν τα δύο αδέλφια Χρίστος και Λάμπρος Τσάγκας. Εκτός της υπόθεσης του έργου που επικεντρώνεται όχι στο θρησκειολογικό μέρος, αλλά στην φράση του Κοσμά του Αιτωλού «ανοίξτε σχολειά», η ατμόσφαιρα είναι συναισθηματικά ηλεκτρισμένη καθώς τα δυο αδέλφια ηθοποιοί και σκηνοθέτες, ο ένας εν ζωή και ο άλλος εν ουρανοίς, σμίγουν μέσω της τεχνολογίας. Άλλωστε το έργο αυτό υπήρξε και το τελευταίο της ζωής του αείμνηστου Χρίστου Τσάγκα και αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που ο αδελφός του Λάμπρος, επιθυμεί να το αναδείξει μέσα από μια θεατρική οπτική, δίχως ακρότητες και προκαταλήψεις. Γιατί σπουδαιότερος σύμμαχος της ζωής και της ιστορίας, είναι η τέχνη και δη του θεάτρου. Και όσον αφορά εμένα, η προσπάθειά μου δεν  επικεντρώθηκε στο θρησκευτικό συναίσθημα που είναι σεβαστό, αλλά στην ιστορικότητα αυτού του προσώπου, καθότι με εμπνέουν θεατρικά οι βιογραφίες.

Τι σας ώθησε ώστε τώρα να ανέβει το συγκεκριμένο έργο; Είναι μια κριτική ματιά απέναντι στην κοινωνία και στην πολιτική κατάσταση, όταν βλέπουμε τριγύρω μας, να χάνονται βασικά κομμάτια παιδείας; Η απόφαση ήταν του Λάμπρου Τσάγκα. Ήθελε τα 30 χρόνια από την ίδρυση του Θεάτρου Κνωσός να τα τιμήσει με ένα έργο στο οποίο θα έπαιζε κι ο αδελφός του. Όχι δεν πιστεύω ότι ο Κοσμάς ο Αιτωλός δίνει την  απάντηση στην όποια κοινωνική ή πολιτισμική κρίση. Προσωπικά βλέπω τα πράγματα μέσα από το πολιτικό φίλτρο, οπότε θεωρώ ότι και σήμερα να βγει κάποιος ιερωμένος ή μη και να φωνάζει «ανοίξτε σχολειά», τα σχολεία θα συγχωνεύονται όπως και τα νοσοκομεία, γιατί  η κοινωνία είναι χρηματοκεντρική και διόλου ανθρωποκεντρική. Δεν ενδιαφέρει τον καπιταλισμό η μόρφωση ενός λαού, τον προτιμά αναλφάβητο γιατί ο αδαής δεν διεκδικεί ούτε τα δικαιώματά του, επειδή απλά δεν  διαθέτει επιχειρήματα. Η θέση και η άποψη είναι αποστάγματα της γνώσης. Και αυτό δεν είναι χρέος και δουλειά της εκκλησίας, αλλά της πολιτείας μέσω της παιδείας.

Φέτος, αναλάβατε και την καλλιτεχνική διεύθυνση στο Θέατρο Κνωσός. Ένα θέατρο που κλείνει τα 30 χρόνια λειτουργίας του. Στο Θέατρο Κνωσός επί 30 συναπτά έτη παίχτηκαν σπουδαίες ποιοτικές παραστάσεις που άφησαν εποχή. Ο Χρίστος με τον Λάμπρο γύρισαν μαζί όλη την Ελλάδα και περιόδευσαν Αμερική, Ευρώπη, Ασία, Αφρική πλην Αυστραλίας. Σήμερα επιχειρείται να αναβαθμισθεί το Θέατρο μέσα από ένα ρεπερτόριο που περιλαμβάνει έργα ξένων και σύγχρονων  δημιουργών. Μια όαση για την Πατησίων το Κνωσός, ένα μελίσσι θα έλεγα πολιτισμού, που μέσω της καλλιτεχνικής όσμωσης  των ανθρώπων του με το φιλοθεάμον κοινό, υπάρχει έντονη δράση σε όλα τα επίπεδα.  Η ανάληψη αυτής τα ευθύνης, αποτελεί για μένα τιμή ξεχωριστή και ευχαριστώ από καρδιάς τον φίλο και θεατράνθρωπο Λάμπρο Τσάγκα.

Ποιοι είναι οι στόχοι σας; Αυτοί που θέσαμε από κοινού με τον Λάμπρο και τους συνεργάτες του: Να παράγουμε ποιοτικό θέατρο ακόμα κι αν η εμπορικότητα πιάσει το ναδίρ. Η προσπάθεια να φτάσεις στο ζενίθ της ειλικρινούς δημιουργίας σε καθιστά καλλιτέχνη και η διαφημιστική μαρκίζα στην είσοδο ή οι ουρές στο ταμείο επειδή είναι του συρμού η Αντιγόνη να φοράει ζαρτιέρες και δωδεκάποντα τακούνια, δείγμα μεταμοντέρνας αμηχανίας. Δικαίωμά σου φίλε και απολύτως σεβαστό, ο Φιλοκτήτης να εμφανίζεται με σαγιονάρες και κινητό στο χέρι, αλλά δεν μας κάνεις, όπως δεν σου κάνουμε. Καλύτερα να υφίστασαι ως θέατρο με έναν θεατή που αντιλαμβάνεται, παρά να είσαι sold out με ηλίθιους.

Το καλό ποιοτικό θέατρο έχει το κοινό που του αξίζει; Στέκει ακόμα η λεγόμενη “θεατρική παιδεία” ή κι αυτό εξαλείφεται με τον καιρό; Έχει και παραέχει. Πάντα θα υπάρχει εκείνος ο θεατής που δεν θα επηρεάζεται απ’ τα αστεράκια και τα βραβεία, αλλά απ’ την προσωπική του εμπειρία να κρίνει ο ίδιος δίχως μεσάζοντες και καλλιτεχνικούς νταβαντζήδες. Πιστεύω ότι στο ερώτημά σας «αν το καλό ποιοτικό θέατρο έχει το κοινό που του αξίζει» η απάντηση είναι καταφατική, γιατί  η αξία δεν έγκειται στην ποσότητα των εισιτηρίων αλλά στο ποιοτικό μέγεθος του έργου και της προσωπικότητας των θεατών – ακροατών. Όταν το μυαλό σου είναι δογματικό και στενάχωρο, οι ορίζοντές σου φθάνουν μέχρι τον απέναντι τοίχο. Κι αυτή η απόσταση θεωρείται μικρή και άχαρη για να μπορέσεις να ταξιδέψεις, όχι με υποκουλτούρα, αλλά «επαναστατικά» και με αυτοσεβασμό στον κόσμο της τέχνης.

Ποια τα επόμενα σχέδια, προσωπικά επαγγελματικά αλλά και για το θέατρο Κνωσός; Αυτή τη στιγμή παίζονται τρία θεατρικά μου, ο Βενιζέλος, το ταξίδι του Φερεϋντούν και ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Σε λίγο θα ανεβεί και η Δανάη εμπνευσμένο από τη ζωή της Δανάης Στρατηγοπούλου. Θα ήμουν αγνώμων αν δεν ήμουν ευχαριστημένος γι αυτό. Θέλω να ολοκληρώσω ένα μυθιστόρημα που έχω αφήσει στη μέση και να στηρίξω το νέο εγχείρημα του Κνωσός. Όσοι περνάμε από κει το βλέπουμε σαν σπίτι μας!