Μάριος Παναγιώτου: «Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή είναι ένα έργο χωρίς λύση.»

Λίγες ημέρες πριν την πρεμιέρα της Ηλέκτρας του Σοφοκλή από το Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου, ο ηθοποιός και βοηθός σκηνοθέτη Μάριος Παναγιώτου απάντησε στις ερωτήσεις της Μαρκίας Λιάπη.

Ο Μάριος Παναγιώτου σπούδασε θέατρο στις Δραματικές σχολές «Εμπρός – Θέατρο Εργαστήριον» και «Μοντέρνοι Καιροί» και είναι απόφοιτος του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης (τομέας Θεατρολογίας-Μουσικολογίας) και τελειόφοιτος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ιστορία και Θεωρία Θεάτρου). Έχει συνεργαστεί ως ηθοποιός με την Πειραματική Σκηνή (-1) του Εθνικού Θεάτρου και με σκηνοθέτες, όπως ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, η Λένα Κιτσοπούλου, η Κατερίνα Γιαννοπούλου, η Γεωργία Μαυραγάνη, ο Κώστας Κουτσολέλος και η Άννα Τζάκου. Υπήρξε μέλος της εταιρείας θεάτρου Άσκηση. Παρακολούθησε επίσης σεμινάρια υποκριτικής με την Λένα Φιλίπποβα και τον Περικλή Μουστάκη και σωματικού θεάτρου με τον Richard Nieoczym. Κείμενά του έχουν συμπεριληφθεί σε προγράμματα των παραστάσεων. Από το 2012 έως το 2016 υπήρξε ο εμψυχωτής της θεατρικής ομάδας του Παντείου Πανεπιστημίου «Προσοχή…έργα!».

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κύριε Παναγιώτου, είναι η τέταρτη φορά που συνεργάζεστε με το Εθνικό Θέατρο και αυτή τη φορά έχετε διπλό ρόλο, ως ερμηνευτής στον ρόλο του Πυλάδη και ως βοηθός σκηνοθέτη. Ποιά πιστεύετε ότι είναι η αποστολή ενός Εθνικού Θεάτρου σήμερα; Για να είμαι ειλικρινής αισθάνομαι λίγο αμήχανος να μιλήσω εξ ονόματος ενός Κρατικού φορέα, όπως αυτός του Εθνικού Θεάτρου, περί αποστολής, φιλοσοφίας ή στόχου. Όντως τα τελευταία τρία χρόνια, από την επαναλειτουργία της δηλαδή, έχω δουλέψει ως ηθοποιός σε παραστάσεις της φιλόξενης Πειραματικής Σκηνής (-1) του Εθνικού Θεάτρου, ενώ τους τελευταίους μήνες και με τη διπλή ιδιότητα που μόλις αναφέρατε βρίσκομαι στο δυναμικό του για την Ηλέκτρα του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου. Εντελώς εμπειρικά και προσωπικά, η μέριμνα ενός θεάτρου για την ανάδειξη της παιδαγωγικής λειτουργίας της τέχνης μας είναι αναγκαία. Μια λειτουργία που δεν περιορίζεται μόνο στο θεατή, αλλά περιέχει και τον ίδιο το δημιουργό. Ένα θέατρο το οποίο διατηρώντας τη θεατρική του συνέχεια, αναζητά το καινούργιο – προβάλλοντας καινούργια έργα, καινούργιες σκηνικές πραγματώσεις, δίνοντας την ευκαιρία σε καινούργια πρόσωπα να δημιουργήσουν – δεν μπορεί παρά να αποτελεί άξιο θαυμασμού, εκτίμησης και υποστήριξης. Ένα θέατρο τολμηρό στις επιλογές του, με συγκεκριμένους στόχους και προθέσεις, είναι δυνατόν να σε συν-κινήσει και αυτό είναι που το καθιστά κρίσιμο και χρήσιμο.

Ποιές είναι οι δυσκολίες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη η σκηνοθεσία ενός αρχαίου δράματος σήμερα; Το αρχαίο δράμα και συγκεκριμένα η τραγωδία αποτελεί ένα είδος που ενέχει κάτι το πρωταρχικό και το πρωτογενές. Χαρακτηρίζεται από μια καθαρότητα τρομακτική και για αυτό το λόγο επικίνδυνη, μια και μπορεί να οδηγηθείς σε σύγχυση, παρανόηση ή – το χειρότερο – σε εύκολα συμπεράσματα. Φυσικά και η ενασχόληση με τέτοιου είδους κείμενα σε φέρνει αντιμέτωπο με θέματα που αφορούν στη διαχείριση των – γνωστών, από τα γυμνασιακά μας χρόνια, αριστοτελικών – κατά ποιόν μερών της τραγωδίας· ζητήματα όπως η αφήγηση του μύθου και η προσέγγιση των δραματικών προσώπων, η μουσική και η «ὄψις» της παράστασης καθορίζουν μια σύγχρονη σκηνοθεσία. Όπως επίσης, η προβληματική που έχει αναπτυχθεί σε σχέση με τον αρχαίο χορό της τραγωδίας και τον τρόπο που υφίσταται ή μη σε κάθε ανέβασμα χρήζει ξεχωριστής φροντίδας προς επίλυσή της. Για μένα, η μεγαλύτερη δυσκολία είναι ο τρόπος με τον οποίο θα συνομιλήσεις με αυτά τα κείμενα, προκειμένου να αποκαλυφθεί η ποίηση. Πώς η σκηνοθεσία θα προσεγγίσει το λόγο του ποιητή, προκειμένου τα νοήματα να αναδυθούν και οι λέξεις να φωτιστούν;

Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφίδας

Η σοφόκλεια Ηλέκτρα, στην οποία συμμετέχετε φέτος, είναι η Ηλέκτρα του θρήνου σε αντίθεση με την Ηλέκτρα της οργής στην εκδοχή του Ευριπίδη. Μήπως ο θρήνος κρύβεται πίσω από όλες τις μεγάλες αλλαγές της ανθρώπινης πραγματικότητας; Από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια ο θρήνος για τους νεκρούς αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι μιας παράδοσης με έντονο τελετουργικό χαρακτήρα που υπάκουε σε συγκεκριμένους κανόνες και ακολουθούσε πιστά ένα ορισμένο τυπικό. Ήταν στενά συνυφασμένο με τη σύνδεση του ανθρώπου με κάτι ανώτερο· μια σύνδεση που με τη σειρά της επικοινωνούσε με την έννοια του «ιερού» και του «ανοίκειου». Ο θρήνος δεν ήταν απλώς μια αυθόρμητη εκδήλωση βαθιάς θλίψης και οδύνης. Η Ηλέκτρα κατά τη διάρκεια της σοφόκλειας τραγωδίας εμμένει να θρηνεί, αν και έχουν περάσει χρόνια από τον θάνατό του, τον αδικοχαμένο πατέρα της και να προσεύχεται για την τιμωρία των ενόχων. Η τελετουργική πράξη του θρήνου της αναδεικνύεται στα χέρια της σε ένα όπλο υπεράσπισης της καταγωγής της, της θέσης της, των αγαπημένων της, πατέρα και αδελφού. Σήμερα, που τα μεγέθη έχουν μικρύνει και οι αξίες έχουν υποτιμηθεί, που οι έννοιες έχουν χάσει τον όγκο και την πυκνότητά τους, που τα συναισθήματα εύκολα κατηγοριοποιούνται και χαρακτηρίζονται με πρόσημα, που η μνήμη του ανθρώπου ατροφεί και γρήγορα ξεχνά,  είναι επιτακτική η ανάγκη αυτής της στρέψης προς πάσα κατεύθυνση,  ένδον κι άνωθεν, ούτως ώστε αυτή η σύνδεση να ξαναγίνει δυνατή.

Ο ρόλος του Πυλάδη φαινομενικά ανήκει στους δευτεραγωνιστές του μύθου, ουσιαστικά, όμως, είναι εκείνος που συνεργεί στο φόνο και εκείνος που πείθει τον Ορέστη να διαπράξει την μητροκτονία στην Ορέστεια. Πώς προσεγγίζετε εσείς το χαρακτήρα του Πυλάδη; Ο Πυλάδης στις Χοηφόρες του Αισχύλου, όντως, επικαλούμενος το χρησμό του Απόλλωνα και τον όρκο στους θεούς πείθει τον Ορέστη να διαπράξει τη μητροκτονία. Ο Σοφοκλής στη δική του Ηλέκτρα αποφασίζει να διατηρήσει το μύθο περί συνέργειας μεταξύ των δύο αντρών για το φόνο της Κλυταιμνήστρας με μία σημαντική αλλαγή: αποφασίζει να καταστήσει τον Πυλάδη βουβό πρόσωπο. Ακόμα και κατά τη διάρκεια του έργου, όταν ο Παιδαγωγός και μετέπειτα  ο Ορέστης τού απευθύνονται, εκείνος στέκει σιωπηλός. Ο λόγος απών, ενώ το σώμα πρέπει να είναι διαρκώς παρόν. Αυτή η σιωπηλή ενεργητικότητα σε συνδυασμό κιόλας με την ιδιότητα που φέρει ο Πυλάδης, ο φίλος του Ορέστης, είναι που μου κινητοποίησαν τη φαντασία… Πώς είναι δυνατόν, μια έννοια, όπως εκείνη της φιλίας, και μάλιστα στην απόλυτη εκδοχή της να παρασταθεί σκηνικά στη σιωπή; Και δη σε ένα έργο που οι λέξεις «φίλος», «αγαπημένος», «οι δικοί μου» αρθρώνονται πλείστες φορές από το στόμα των περισσότερων προσώπων που τις χρησιμοποιούν σε μία προσπάθειά τους να τις ορίσουν με το λόγο.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η Ηλέκτρα είναι ένα δράμα χωρίς κάθαρση. Αυτό το μετέωρο αίσθημα κάνει το έργο πιο σύγχρονο; Πράγματι, η Ηλέκτρα του Σοφοκλή είναι ένα έργο χωρίς λύση. Το διπλό φονικό για το οποίο προετοιμάζεται ο θεατής καθ’ όλη τη διάρκειά του δεν ολοκληρώνεται. Η Κλυταιμνήστρα, ναι μεν σκοτώνεται από το χέρι του γιου της, η κραυγή του Αιγίσθου όμως δεν ακούγεται. Όλα καταλήγουν σε ένα μετεωρισμό, σε μία εκκρεμότητα, την ίδια στιγμή που ο χορός βιάζεται να μιλήσει περί δικαίωσης και ελευθερίας… Δεν μπορώ να κρίνω εάν αυτή η άρση κάνει το έργο πιο σύγχρονο. Σίγουρα το σκοτάδι έχει πάρει τη θέση του εναρκτήριου μονολόγου της Ηλέκτρας: «Φως / Άσπρο […]» και αυτό είναι που καθιστά έργο και συγγραφέα τρομερά σκοτεινό.

Φωτογραφία: Ελίνα Γιουνανλή

Αν έπρεπε να διαλέξετε ένα έργο αρχαίου δράματος ποιό θα ήταν αυτό και γιατί; Ο Ίων του Ευριπίδη. Πρωτοήρθα σε επαφή  μαζί του στο δεύτερο έτος σπουδών μου στη φιλολογία, δύο χρόνια αργότερα ήταν η πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος που είδα στην Επίδαυρο, από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Λυδίας Κονιόρδου και συναντήθηκα ξανά μαζί του στο πρώτο έτος της δραματικής σχολής. Είναι ένα έργο γεμάτο αθωότητα, ειρωνεία και χιούμορ.

Ποιά είναι τα θεατρικά σας σχέδια για το μέλλον; Αυτή τη στιγμή η προσοχή μου και το βλέμμα μου είναι στραμμένα στο εδώ και το τώρα, στην Ηλέκτρα από το Εθνικό Θέατρο, που έχουμε πρεμιέρα σε λίγες μέρες στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία του Θάνου Παπακωνσταντίνου. Είναι η πέμπτη φορά που συνεργάζομαι με τον Θάνο και ευελπιστώ σε ακόμα περισσότερες.

Κλείνοντας, τί σημαίνει δημιουργία για εσάς σήμερα; Να αναπνέεις. Τίποτα λιγότερο.


Ηλέκτρα, του Σοφοκλή κάνει πρεμιέρα στις 20/7 στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα της περιοδείας.