Ελένη Γιαννάτου: «Το πρόσωπο της λογοτεχνίας το φαντάζομαι γκροτέσκο»

Συνέντευξη στη Σοφία Ζήση (sofiazissi1@gmail.com)

Η Ελένη Γιαννάτου γεννήθηκε στον Πειραιά και σπούδασε θεατρολογία και κλασσική φιλολογία στην Αθήνα, όπου ζει και εργάζεται. Ο Κύριος Πηνελόπη είναι το πρώτο της βιβλίο. Ξεκίνησε να γράφεται στο Ληξούρι και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2014 στο Πέραμα.

Ο τίτλος του βιβλίου σας, Κύριος Πηνελόπη, αλλά και των επί μέρους κειμένων που περιλαμβάνονται στον τόμο, υπόσχονται εξ αρχής την επαφή με έναν αινιγματικό κόσμο που δεν κατοικείται από κανονικούς ή καθημερινούς ανθρώπους. Ασχολείται πιστεύετε η λογοτεχνία με το κανονικό ή επιδιώκει να δει την διασαλευμένη όψη των πραγμάτων; Στη ζωή έχω συναντήσει αρκετούς «μη κανονικούς», «μη καθημερινούς» ανθρώπους στα πιο απίθανα μέρη. Το ερώτημα εάν η λογοτεχνία μιμείται τη ζωή ή η ζωή τη λογοτεχνία, είναι το ίδιο παλιό με το αντίστοιχο για την κότα και το αυγό και επανακάμπτει με τη ίδια συχνότητα. Δεν πιστεύω ότι η λογοτεχνία «ασχολείται με» ή «επιδιώκει» οτιδήποτε. Δεν πιστεύω σε μια λογοτεχνία προθέσεων αλλά σε μια λογοτεχνία που είναι επωαστήριο ερωτημάτων.

Η σπονδυλωτή αφήγηση σας επιτρέπει να συνενώσετε τις ιστορίες σας στο κεντρικό θέμα του βιβλίου, την συνύπαρξη του συγγραφέα με τον αναγνώστη, μέσα από έναν ανδρικό κύριο χαρακτήρα, που κι αυτός τελικά υποχωρεί, και δίνει τη θέση του στον “ίσκιο των γεγονότων” όπως έχετε γράψει. Θέλετε να εξηγήσετε πιο αναλυτικά τι αντιπροσωπεύει αυτός ο μη-ήρωας και πώς μπορεί κανείς να τον προσεγγίσει διαβάζοντας το βιβλίο; Καθώς έψαχνα να βρω πού στην ευχή έχω γράψει ότι ο ήρωας «υποχωρεί και δίνει τη θέση του στον ίσκιο των γεγονότων» άρχιζα να συνειδητοποιώ ότι δεν έχει και πολλή σημασία· σημασία έχει ότι αυτή τη φράση τη γράψατε εσείς, αποδίδοντάς την εσφαλμένα σε μένα· σημασία έχει ότι οι ρόλοι μας αντιστράφηκαν όπως συμβαίνει και στον Κύριο Πηνελόπη — γίνατε εσείς, χωρίς να το καταλάβετε, η συγγραφέας κι εγώ η αναγνώστριά σας. Ο Κύριος Πηνελόπη είναι συγγραφέας-αναγνώστης, δύο σώματα με κολλημένες ράχες, μοιάζει στο ανδρόγυνο πλάσμα που περιγράφει ο Αριστοφάνης στο πλατωνικό Συμπόσιο, είναι το ίδιο στρογγυλός, είναι ένα χάρτινο αυγό επικίνδυνο για όποιον επιχειρήσει να το καταπιεί, γιατί μπορεί να πνιγεί ή μπορεί το ίδιο το αυγό να τον αφομοιώσει.

Έχετε δεχτεί την κριτική πως ίσως το πλήθος των λογοτεχνικών και άλλων αναφορών που χρησιμοποιείτε κάνουν την αφήγησή σας απροσπέλαστη ή αυτοαναφορική. Αλλά και αντιστρόφως, έχει γραφτεί πως η ιδιαίτερη δύναμη των αφηγημάτων σας αντλείται από αυτή ακριβώς την διακειμενικότητα που έχει μια παρουσία οργανική και όχι διακοσμητική μέσα στα κείμενά σας. Πως αντιδράτε σε αυτές τις δύο αντίθετες απόψεις; Είναι ίσως μια επιβεβαίωση του ότι ο αναγνώστης είναι αυτός που τελικά γράφει το βιβλίο; Οι αναφορές στο βιβλίο είναι για άλλους σπίλοι και για άλλους ψιμύθια. Ωστόσο, φτιάχνουν ένα μάτι, ένα στόμα, ψηφίδα την ψηφίδα. Αποκαλύπτουν ένα πρόσωπο που δεν είναι ελκυστικό. Ίσως η όψη του να προκαλεί δυσφορία. Όμως δεν θα μπορούσα να κάνω αλλιώς. Το πρόσωπο της λογοτεχνίας το φαντάζομαι γκροτέσκο.

Έχετε πει πως τα κείμενα αυτά έχουν γραφτεί αρκετά νωρίτερα από την έκδοσή τους. Είναι επιλογή για σας αυτή η αναμονή; Βρίσκετε ίσως γόνιμη τη χρονική απόσταση μεταξύ της συγγραφής και της έκδοσης; Μου πήρε πολύ καιρό να αποφασίσω ότι αυτό που έγραψα αξίζει να εκδοθεί και ότι η έκδοση είναι μια λύση για να πάψω να το ξανακοιτάζω. Βρήκα γρήγορα την κατάλληλη εκδότρια, όμως της πήρε επίσης καιρό να το εκδώσει, γιατί έπρεπε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της απέναντι σε άλλους συγγραφείς που είχαν προτεραιότητα. Για άλλη μια φορά επωφελήθηκα από την αναμονή, χρησιμοποιώντας την αυτή τη φορά ως τεχνική αιφνιδιασμού: όταν επιλέγεις να μην ανακοινώσεις urbi et orbi αυτό που περιμένεις, έχεις τη δυνατότητα να δράσεις τη στιγμή που δεν σε περιμένουν.

Πολλοί συγγραφείς λένε πως επιλέγουν να μην διαβάζουν όσο γράφουν, για να μην επιτρέπουν στη φωνή ενός άλλους συγγραφέα να επηρεάσει τη γραφή τους. Συμβαίνει το ίδιο με σας; Βρίσκετε χρήσιμες τέτοιους είδους συμβουλές σχετικά με τη διαδικασία της συγγραφής; Δεν βρίσκω χρήσιμη μια τέτοια νηστεία. Άλλοι όμως τη βρίσκουν. Σκέφτομαι π.χ. την περίπτωση μιας Βελγίδας συγγραφέως που υποστήριζε ότι όσο πιο πολύ πεινούσε, τόσο καλύτερα έγραφε.

Τι γνώμη έχετε για τα μαθήματα δημιουργικής γραφής; Βοηθούν ή αποπροσανατολίζουν, εκπαιδεύουν ή υπόσχονται περισσότερα απ’ όσα μπορούν να δώσουν; Τα μαθήματα αυτά, όπως και κάθε είδους μαθήματα, είναι χρήσιμα μόνο όταν γίνονται από δασκάλους που ουδόλως επιθυμούν να γεμίσουν τον (λογοτεχνικό) κόσμο με ευνοούμενα αντίγραφά τους, τα οποία επιβεβαιώνουν εις το διηνεκές την ανωτερότητα του πρωτοτύπου.

Δίνετε την εντύπωση πως αν σας ρωτούσαμε ποιες είναι οι βασικές σας λογοτεχνικές επιρροές ή τι διαβάζετε τον τελευταίο καιρό, θα απαντούσατε ‘τα πάντα’. Υπάρχουν κάποια βιβλία χωρίς τα οποία πιστεύετε ότι δεν θα γινόσασταν συγγραφέας; Υπάρχουν συγγραφείς, ζωγράφοι, σκηνοθέτες, μουσικοί που τους οφείλω πολλά. Πάρα πολλά. Τα βιβλία δεν αρκούν για να γίνει ή να μην γίνει κάποιος συγγραφέας. Στη δική μου περίπτωση ήταν αρκετοί δυο-τρεις άνθρωποι τους οποίους ευγνωμονώ για ό,τι δεν έγινα.

Τι μπορούμε να περιμένουμε όσον αφορά τα μελλοντικά σας βιβλία; Θα πειραματιστείτε με τη φόρμα ή το ύφος γραφής, θα στραφείτε στο αυτοτελές διήγημα ή στο μυθιστόρημα; Η περιγραφή του επόμενου βιβλίου μου είναι το ίδιο δύσκολη με το να γράψω τη λέξη “αρχείο” εξήντα φορές μέσα σε ένα λεπτό.

*Το σπονδυλωτό αφήγημα Ο κύριος Πηνελόπη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη.