*Μια στιγμή στη μέρα: Μίλαν Κούντερα – Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης

Επιμέλεια: Γιώργης Χαριτάτος
har_dim@hotmail.com

Αν κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας πρόκειται να επαναληφθεί αναρίθμητες φορές, είμαστε καρφωμένοι επάνω στην αιωνιότητα, όπως ο Ιησούς επάνω στον σταυρό. Φρικαλέα ιδέα. Στον κόσμο της αιώνιας επιστροφής κάθε πράξη φέρει το βάρος μιας αβάσταχτης ευθύνης. Αυτό ακριβώς ώθησε τον Νίτσε να πει πως η ιδέα της αιώνιας επιστροφής είναι το βαρύτερο φορτίο (das schwerste Gewicht).
Αν η αιώνια επιστροφή είναι το βαρύτερο φορτίο, η ζωή μας, σ’ αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται σε όλη της τη λαμπερή ελαφρότητα.
Αλλά είναι όντως φριχτή η βαρύτητα και ωραία η ελαφρότητα;
Το βαρύτερο φορτίο μας κάνει να λυγίζουμε κάτω απ’ αυτό, μας κρατάει κολλημένους σφιχτά πάνω στο χώμα, μας συνθλίβει. Κι όμως, στην ερωτική ποίηση όλων των εποχών η γυναίκα λαχταράει να δεχτεί το βάρος του αντρικού κορμιού. Οπότε, το βαρύτερο φορτίο είναι ταυτόχρονα η εικόνα της εντονότερης ζωτικής ολοκλήρωσης. Όσο βαρύτερο είναι το φορτίο τόσο πιο κοντά στη γη είναι η ζωή μας, τόσο πιο πραγματική κι αληθινή είναι.
Αντίθετα, η ολοκληρωτική απουσία του φορτίου κάνει τον άνθρωπο να γίνεται πιο ελαφρύς κι απ’ τον αέρα, να πετάει, να ξεμακραίνει από τη γη, από τη γήινη ύπαρξη, να είναι μόνο κατά το ήμισυ πραγματικός, και οι κινήσεις του να είναι ελεύθερες και μαζί ασήμαντες.
Τι να διαλέξουμε τότε; Τη βαρύτητα ή την ελαφρότητα;
Ο Νίτσε μας υπενθυμίζει ότι αυτό το ερώτημα το έθεσε ο Παρμενίδης τον 6^ο αιώνα π. Χ. Κατ’ αυτόν ο κόσμος χωρίζεται σε ζεύγη αντιθέτων: φως – σκοτάδι∙ παχύ – λεπτό∙ θερμό – ψυχρό∙ είναι – μη είναι. Θεωρούσε ότι ένας πόλος της αντίθεσης είναι θετικός (το φωτεινό, το λεπτό, το θερμό, το είναι), ο άλλος αρνητικός. Αυτός ο διαχωρισμός σε θετικό και αρνητικό πόλο μπορεί να μας φαίνεται παιδαριωδώς εύκολος. Εκτός από μία περίπτωση, λέει ο Νίτσε: τι είναι θετικό, η βαρύτητα ή η ελαφρότητα;
Ο Παρμενίδης απαντούσε: το ελαφρύ είναι θετικό, το βαρύ αρνητικό. Είχε δίκιο ή όχι. Ιδού η απορία. Ένα είναι βέβαιο. Η αντίθεση βαρύ – ελαφρύ είναι η πιο αινιγματική και η πιο διφορούμενη από όλες τις αντιθέσεις.

Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης, μτφρ. Γιάννης Η. Χάρης