Αφιέρωμα: Η γέννηση του κινηματογράφου

Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε λέξεις όπως μονοπλάνο, καδράρισμα, αξελερέ, βερτικάλ, γκρο πλάνο, κοντράστο, μουβιόλα, πανοραμίκ; Σας θυμίζει τίποτα ο όρος αμερικέν; τράβελλινγκ; Η λέξη ζενερίκ σας λέει κάτι; Κι  όμως, μην βιαστείτε να απαντήσετε. Μπορεί να μην γνωρίζετε ακριβώς τι σημαίνουν οι παραπάνω λέξεις, αλλά όλοι τις έχετε συναντήσει στην εφαρμογή τους. Όλοι όσοι έχετε αφεθεί στην μαγεία μιας κινηματογραφικής ταινίας. Αν νομίζετε πως απλά μια ημέρα κάποιος είχε την ιδέα να γυρίσει μια ταινία τότε… πολύ καλά κάνετε και το πιστεύετε, γιατί, έτσι, ακριβώς έγινε. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Κάμερες, φώτα, κλακέτες και φύγαμε!

Όταν μιλάμε για πρωτοπορία και επαναστατική τομή στον μοντερνισμό μιλάμε για την γέννηση του κινηματογράφου. Στις 19 Μαρτίου 1895, σε ένα εργοστάσιο, στην Λυών, που κατασκεύαζε φωτογραφικές πλάκες, φακούς και αναλώσιμα φωτογραφίας, δυο αδέρφια, οι Ωγκύστ και Λουί Λυμιέρ γύρισαν την πρώτη μικρού μήκους ταινία. Στην ουσία μιλάμε για ένα μονοπλάνο όπου αποτύπωνε τους εργάτες του εργοστασίου που σχολούσαν εκείνη την ώρα από την δουλειά τους. Και όπερ εγένετο η 7η τέχνη. Το αποτέλεσμα ενθουσίασε τους Λυμιέρ. Μέχρι, τότε, περιοριζόντουσαν στις άπειρες, βέβαια, δυνατότητες μια φωτογραφίας. Η απορία τους για το αν οι εικόνες μπορούν να κινηθούν τους έφερε σε αυτό το αποτέλεσμα. Εσείς τι νομίζετε; Οι κινούμενες εικόνες που βλέπουμε στην μικρή ή μεγάλη οθόνη κινούνται στα αλήθεια; Όχι, βέβαια. Αυτό που βλέπουμε να κινούνται είναι εικόνες, που διαδέχονται γρήγορα η μία την άλλη και απεικονίζουν σταδιακά  μια κίνηση παίζοντας με το φως και την σκιά. Θυμάστε όταν ήμασταν παιδιά κάτι βιβλιαράκια με πολλές, μικρές ζωγραφιές που μόλις τις ξεφυλλίζαμε γρήγορα τα σκιτσάκια άρχιζαν να ζωντανεύουν; Αυτό είναι και ο κινηματογράφος. Πολλές εικόνες μαζί που η διαδοχική αποτύπωση και λογική αλληλουχία τους, τους σε συνδυασμό με άλλα τεχνικά μέσα που εξελίχθηκαν αργότερα, δημιούργησαν της 7η τέχνη. Μετά από αυτήν την ανακάλυψη οι Ωγκύστ και Λουί Λυμιέρ προσέλαβαν ανθρώπους, τους έδωσαν κινηματογραφικές μηχανές και τους έστειλαν να απαθανατίσουν στιγμιότυπα ζωής από όλο τον κόσμο. Το υλικό που μαζεύτηκε ήταν πάνω από το προσδοκώμενο. Άγνωστα μέρη, τοπία, συνήθειες ανθρώπων και ένα καινούριο σύμπαν που τους περίμενε όχι μόνο να το ανακαλύψουν, αλλά και να το διαδώσουν μέσα από την τέχνη του κινηματογράφου. Μετά την ανακάλυψη του τεχνικού κομματιού σειρά είχε και ο τρόπος που θα πρόβαλλαν τις ιστορίες τους. Να δείχνουν μόνο εικόνες κινούμενες, άναρχες χωρίς λογική συνάφεια ήταν κάτι που δεν τους αρκούσε. Κάπως, έτσι, δημιουργήθηκε και η αφήγηση. Έβαζαν έναν άνθρωπο να επεξηγεί τι είναι αυτό που θα δουν οι θεατές. Μόνο που αυτό αρκετές φορές δημιουργούσε αναστάτωση και αυτό γιατί άλλα έδειχνε η οθόνη, άλλα έλεγε ο αφηγητής ή ο τρόπος που μιλούσε ο τελευταίος δεν άφηνε τον θεατή να απολαύσει την ταινία. Τότε, σκέφτηκαν πως δεν πρέπει ο αφηγητής να αυτοσχεδιάζει, αλλά να βασίζονται σε συγκεκριμένο κείμενο αυτά που θα λέει. Κείμενο που θα αφορούσε μια συγκεκριμένη ταινία κάθε φορά. Οπότε, αυτό που χρειάζονταν ήταν το σενάριο. Η επόμενη ιδέα ήταν εκτός, από τοπία να δείχνουν και ανθρώπους. Δεν υπήρχε λόγος να υπάρχει αφηγητής εκτός πλάνου. Έτσι, έχουμε και τους πρώτους κινηματογραφικούς ηθοποιούς. Αυτό που τους δυσκόλεψε ήταν το γεγονός πως αρκετό από το υλικό που είχαν συλλέξει από τα ταξίδια είτε δεν ήταν καλό είτε με τον καιρό καταστρεφόταν. Το να στέλνουν κάθε λίγο και λιγάκι να πραγματοποιούνται νέες λήψεις ήταν δύσκολο και δεν είχε νόημα, αφού οι εποχές και οι άνθρωποι δεν ήταν σταθεροί. Έκαναν γύρισμα το καλοκαίρι και μέχρι να φτάσει στο studio ερχόταν χειμώνας και ήθελαν από την αρχή νέο υλικό. Εκτός, αν κατασκεύαζαν το σκηνικό. Σωστά καταλάβατε. Μιλάμε για τα πρώτα γυρίσματα σε εσωτερικούς χώρους και την κατασκευή των πρώτων σκηνικών. Για να είναι τέλειο το εγχείρημα τους και να μην χωρεί αμφισβήτησης χρειαζόντουσαν έναν άνθρωπο που θα επικοινωνούσε το όραμα τους. Κάπως, έτσι, έχουμε και την πρώτη κινηματογραφική κριτική δια χειρός ενός σπουδαίου Ρώσου συγγραφέα, του Μαξίμ Γκόρκι. Ο Γκόρκι, τότε, δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός. Είχε ξεκινήσει να γράφει σε περιοδικά και να παίρνει μέρος σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς. Όπως, ήταν αναμενόμενο ο Ρώσος συγγραφέας, ιδρυτής της λογοτεχνικής μεθόδου του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, εντυπωσιάστηκε. Έγραψε ένα κείμενο που υμνούσε όλο αυτό το φαινόμενο και δήλωνε, εκτός, της απορίας του και τον θαυμασμό του. Η δημοσίευση του άρθρου δεν άργησε να γίνει. Την επόμενη, ημέρα, κιόλας, ήταν πρωτοσέλιδο στην εφημερίδα. Ο τίτλος του άρθρου ήταν «Εχθές το βράδυ ήμουν στο βασίλειο των σκιών». Οι αδερφοί Λυμιέρ είχαν πετύχει τον σκοπό τους. Η πρώτη ολοκληρωμένη κινηματογραφική πράξη και αντίδραση αυτής ήταν γεγονός. Αργότερα, έχουμε έναν άλλον σπουδαίο κινηματογραφιστή, τον Ζωρζ Μελιέ. Οι ταινίες του είχαν να κάνουν περισσότερο με το φανταστικό. Η πρώτη του καταγεγραμμένη ταινία ήταν το Ταξίδι στη Σελήνη/Le voyage dans la lune (1901). Ο Μελιέ ήταν ο πρώτος που πρόβαλε έγχρωμες ταινίες. Καθόταν και χρωμάτιζε ένα- ένα τα καρρέ.

Η γέννηση του κινηματογράφου ήταν ένα γεγονός που έμελλε να αλλάξει τα παγκόσμια δεδομένα στον χώρο της τέχνης. Κάτι, που ισχύει και αποδεικνύεται μέχρι και σήμερα και όλοι εμείς, οι πανταχού, σινεφίλ, ερασιτέχνες και επαγγελματίες κινηματογραφιστές μπορούμε να απολαμβάνουμε κάθε στιγμή την πιο υπέροχη και συγκλονιστική ψευδαίσθηση που δημιουργήθηκε ποτέ!