Videoclub: Ζ / Ένα πολιτικό θρίλερ για την δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη

«Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου»

Τα τελευταία λόγια του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη λίγο πριν δολοφονηθεί από το οργανωμένο παρακράτος.

Το 1966 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» το μυθιστόρημα ή πιο σωστά το μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα Ζ (φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος), του Βασίλη Βασιλικού. Τα θέμα που άγγιζε αυτό το μυθιστόρημα ήταν –και ακόμα είναι- ιδιαίτερα ενοχλητικό για κάποιους. Η υπόθεση περιέγραφε το χρονικό της δολοφονίας του αριστερού βουλευτή της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), Γρηγόρη Λάμπράκη και την έρευνα που διεξήχθη για να βρεθούν οι δολοφόνοι. Την υπόθεση είχε αναλάβει ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης, ο οποίος διετέλεσε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας την περίοδο 1985-1990. Τρία χρόνια μετά ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς προσαρμόζει τα γεγονότα στον κινηματογραφικό περιβάλλον δημιουργώντας πλήθος αντιδράσεων.

Η ταινία

Η ταινία αρχίζει με την ομιλία του Στρατηγού της, τότε, χωροφυλακής Βορείου Ελλάδος, Κωνσταντίνου Μήτσου και του Παναγιώτη Σταυρόπουλου, Υφυπουργού Γεωργίας, λίγο πριν την δολοφονία. Οι δυο τους σε κλίμα ιδιαίτερα έντονο συμφωνούν πως πρέπει με κάθε κόστος να εξαφανίσουν τους κουμουνιστές και όσους είναι ενάντια στο έννομο κράτος. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο ακτιβιστής επιστήμονας και αριστερός βουλευτής, ο οποίος θα μιλούσε σε μια συγκέντρωση για την ειρήνη και τα δικαιώματα των λαών. Ενώ υπήρχαν απειλές και ο ίδιος ο βουλευτής είχε ειδοποιήσει τις αρχές εκείνες τον αγνόησαν επιδεικτικά. Παρά τους 180 χωροφύλακες οι δράστες Σπύρος  Γκοτζαμάνης, ο  Μανώλης Εμμανουηλίδης (καταδικασμένος για βιασμό και παιδεραστία) χτύπησαν τον Λαμπράκη με λοστό στο κεφάλι και τον εγκατέλειψαν βαριά τραυματισμένο. Οι χωροφύλακες που ήταν μπροστά στο γεγονός δεν έκαναν τίποτα. Ο Λαμπράκης δεν βοηθήθηκε ούτε στο νοσοκομείο όπου και κατέληξε τέσσερις ημέρες μετά εγκαταλελειμμένος.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στην Γαλλία και στην Αλγερία. Ο  Ιταλο-Γάλλος ηθοποιός και τραγουδιστής Υβ-Μοντάν υποδύθηκε τον Γρηγόρη Λαμπράκη, η Ειρήνη Παππά την σύζυγο του και ο Γάλλος Ζαν Λουί Τρεντινιάν τον ανακριτή. Η μουσική είναι του Μίκη Θεοδωράκη. Ο Κώστας Γαβράς συνεργάστηκε με τον Ισπανό συγγραφέα Χόρχε Σεμπρούν στην μεταφορά του βιβλίου, ενώ η γλώσσα είναι στα Γαλλικά.

Σε όλη την ταινία παρουσιάζονται στοιχεία που ενοχοποιούν αξιωματικούς της αστυνομίας και πολιτικούς της δεξιάς που πιέζουν να κλείσει όσο πιο γρήγορα γίνεται η υπόθεση. Αυτόπτες μάρτυρες εξαφανίζονται ή πεθαίνουν κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Με εντολή της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή ο φάκελος της υπόθεσης ανατίθεται σε άλλον ανακριτή.

Να σημειωθεί πως δεν υπάρχει ξεκάθαρη αναφορά στο όνομα του Γρηγόρη Λάμπράκη ούτε στην δολοφονία του. Δεν είναι ξεκάθαρη ούτε η χώρα δράσης. Στους τίτλους τέλους ο Κώστας Γαβράς παρουσιάζει μια λίστα με όλα όσα έχει απαγορεύσει η χούντα των συνταγματαρχών. Ανάμεσα στις πορείες, την απαγόρευση της κυκλοφορίας, την λογοκρισία, την βία της χωροφυλακής, τις συλλήψεις και πολλά άλλα που ως στόχο τους είχαν την φίμωση της ελευθερίας υπήρχε και το γράμμα «Ζ» που δεν διαβάζεται «Ζήτα», αλλά «Ζει» – Ο Λάμπράκης ΖΕΙ.

Πρώτη Προβολή/Box office

Το «Ζ» κυκλοφόρησε στις 26 Φεβρουαρίου 1969. Χώρα προβολής Γαλλία. Ακαθάριστα κέρδη  14.283.305 δολάρια.

Στην Ελλάδα απαγορεύτηκε από την Στρατιωτική δικτατορία. Κυκλοφόρησαν κάποια αμοντάριστα πλάνα και κόπιες, αλλά και πάλι η προβολή τους γινόταν στα κρυφά. Στον υπόλοιπο κόσμο υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις. Αλλού την αποθέωναν, αλλού υπήρξαν προπηλακισμοί.

Κριτικές/ Βραβεία

Η ταινία συμμετείχε στο Διαγωνιστικό Πρόγραμμα των Καννών κερδίζοντας Βραβείο Επιτροπής και Ανδρικού ρόλου για τον Τρεντινιάν, πολλά βραβεία Ενώσεων Κριτικών, κέρδισε Χρυσή Σφαίρα, BAFTA και Όσκαρ Καλύτερου ξενόγλωσσου φιλμ το 1970, καθώς και Όσκαρ στην κατηγορία Καλύτερο Μοντάζ για τον Φρανσουάζ Μπολό. Βρήκε διανομή όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, όπου έγινε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία.

Extras

  • Ο Μίκης Θεοδωράκης όταν του ζητήθηκε να γράψει την μουσική ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα Αρκαδίας.
  • Στους τίτλους αρχής της ταινίας διαβάζουμε «Οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα ζώντα και τεθνεώτα δεν είναι τυχαία. Είναι σκόπιμη».
  • Στην Ελλάδα ολόκληρη η ταινία προβλήθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.
  • Το βιβλίο «Ζ» το πρότεινε στον Γαβρά ο αδερφός του. Ο δεύτερος είχε υπηρετήσει στον στρατό μαζί με τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό και ήταν φίλοι.
  • Ο τότε ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης που είχε αναλάβει την υπόθεση δέχτηκε αφόρητες πιέσεις για να κλείσει την υπόθεση. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός της χωροφυλακής και οι εντάσεις ήταν καθημερινές.
  • Η Ειρήνη Παππά όταν είδε ολοκληρωμένη την ταινία δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυα της. Κάθε χρόνο στο μνημόσυνο του Γρηγόρη Λαμπράκη πήγαινε και επισκεπτόταν το μνήμα του αφήνοντας λουλούδια.