Ντιάο Γινάν: Έχω επηρεαστεί από την Όπερα του Πεκίνου και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν το χώρο
Ο Ντιάο Γινάν είναι απόφοιτος της Κεντρικής Ακαδημίας Θεάτρου της Κίνας κι ένας από τους πιο διάσημους εκπροσώπους του Κινεζικού Avant-garde θεάτρου. Έχει εργαστεί ως σεναριογράφος σε ποικίλες αναγνωρισμένες σειρές και ταινίες, συμπεριλαμβανομένων και των Spicy Love Soup και Shower του σκηνοθέτη Τσανγκ Γιανγκ. Επίσης έχει συμμετάσχει και ως ηθοποιός σε ταινίες του Γιου Λικ-Γουάι και του Ζία Ζάνγκ-κε, ο τελευταίος μάλιστα αποτελεί εκτός από συνεργάτη, προσωπικό του φίλο και μέντορα.
Ο Ντιάο Γινάν, μαζί με τον Ζία Ζάνγκ-κε, ανήκουν στην επονομαζόμενη «έκτη γενιά» των Κινέζων σκηνοθετών που, από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, αποτυπώνει μέσα από τις ταινίες της τη μετάβαση της κινεζικής κοινωνίας στον άκρατο ατομικισμό της ελεύθερης αγοράς, καθώς η Κίνα εξελίσσεται σε παγκόσμια υπερδύναμη.
Συζήτηση με το σκηνοθέτη Ντιάο Γινάν
Στην ταινία βλέπουμε δύο παράλληλους κόσμους σε σύγκριση: τον κόσμο της Jiang Hu (εγκληματίες, υπόκοσμος) και της αστυνομίας (δυνάμεις της «τάξης»). Πώς σας ήρθε αυτή η ιδέα;
Γνωρίζω πολύ καλά και από πρώτο χέρι πώς είναι η ζωή στις λιγότερο γνωστές μεγαλουπόλεις της Κίνας. Το ξέρω τόσο καλά που θα δείτε στην πραγματική ζωή να αντανακλώνται οι ιστορίες μου. Η Jiang Hu υπάρχει στα επεκτεινόμενα περίχωρα αυτών των πόλεων. Για μένα, η επιλογή ήταν ενστικτώδης. Μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και ρομαντική. Ο ρομαντισμός, ο βαθύς ρομαντισμός, υπάρχει μόνο στην Jiang Hu! Παρέα μ’ αυτό έρχεται και η επιλογή του χώρου, ο οποίος εμπνέεται από τους χαρακτήρες και την ιστορία και τους περιμένει να τον εξερευνήσουν. Ο χώρος σε αυτήν την ταινία είναι μιαρός, μολυσμένος, και βάρβαρος. Επένδυσα τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού μου σ’ αυτό, για να βρω παρηγοριά. Οι γκανγκστερικές ταινίες δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς την αστυνομία, το ίδιο και η Jiang Hu. Η διαφορά είναι ότι δείχνω τους αστυνομικούς με πολιτικά ρούχα για να μοιάζουν κι αυτοί μέρος της Jiang Hu, αντί για τη στολή που είναι συνυφασμένη με την καθαρή, πολιτισμένη και άκαμπτη εικόνα της εξουσίας. Εσείς τις σκέφτεστε σαν δύο διαφορετικούς κόσμους. Για μένα όμως, συνυπάρχουν σε έναν κόσμο, συνυφασμένες η μία με την άλλη, αλληλεξαρτώμενες και αδιαχώριστες.
Η ταινίας μας δίνει αμέσως την αίσθηση του νουάρ (με τον ρομαντικό ήρωα και τη φεμ φατάλ). Μιλήστε μας για την έμπνευση πίσω απ’ αυτό.
Πιστεύω ότι οι ταινίες νουάρ της Δύσης και το κυνήγι του ρομαντισμού στις κινεζικές ταινίες wuxia (ταινίες με πολεμικές τέχνες στην Αρχαία Κίνα) έχουν πολλά κοινά. Η διαφορά είναι ότι στις ταινίες wuxia υπάρχει μεγαλύτερη έμφαση στο ποιητικό στοιχείο και στην αισθητική. Ενώ το νουάρ δίνει έμφαση στο μοιραίο (ή στην αποδοχή του μοιραίου), στο σκοτάδι (τη νύχτα και τη διαφθορά της κοινωνίας) και στον πόθο. Αν υπάρχουν παραλλαγές, αυτές αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης και τη σκοτεινή πλευρά της. Οι ήρωες έχουν τους φόβους και τα ελαττώματά τους. Πορεύονται με αυτά ή και τα ξεπερνούν παρακινούμενοι από τη δράση, και από τα συναισθήματα και τις επιθυμίες τους.
Για ποιο λόγο εισάγατε flashback στη μέση της ταινίας; Ποιο σκοπό εξυπηρετούν;
Η πρώτη εικόνα που μου ήρθε στο μυαλό γι’ αυτήν την ταινία ήταν ενός μικρού επαρχιακού σταθμού τρένου μια βροχερή νύχτα. Μου είχε γίνει σχεδόν εμμονή. Όπως κι αν εξελισσόταν η ιστορία, έπρεπε να χρησιμοποιήσω αυτή την εικόνα στην αρχή της ταινίας. Δεν είχα άλλη επιλογή. Γι’ αυτό το λόγο, δεν μπορούσα να αποφύγω τη χρήση του flashback. Το flashback, όμως είναι και τεχνική και γλώσσα. Προκαλεί αποξένωση, όπως στα μπρεχτικά έργα όπου ο αφηγητής διακόπτει συνεχώς τη ροή της ιστορίας για να μας υπενθυμίσει την ύπαρξη της λογικής. Νομίζω ότι συνδέεται με την αναζήτηση ύφους. Μου αρέσουν οι απλές εικόνες, οι σχεδόν παλιομοδίτικες. Προσπαθώ να τις βάζω σε αλληλεπίδραση με άλλα στοιχεία της ταινίας και να δημιουργώ μια, ας το πούμε, αρμονική σύγκρουση. Μπορείς να δεις τα σημάδια αυτής της πάλης, ή μπορείς να το αποκαλέσεις ενέργεια. Υπάρχει τέχνη που έχει σκοπό να συγκινήσει, να εγείρει συναισθήματα. Και υπάρχει και τέχνη που είναι διακριτική, που σε προκαλεί να σκεφτείς. Με αυτήν την ταινία, τείνω προς το δεύτερο.
Έχετε μια αδυναμία στις νυχτερινές λήψεις. Σας έχουν αποκαλέσει και «ποιητή της νύχτας». Στις περισσότερες ταινίες σας, το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας διαδραματίζεται τη νύχτα. Πώς βλέπετε τη «νύχτα», μια έννοια που αντιπροσωπεύει το μυστήριο και το θάνατο; Πώς αποκαλύπτετε την ποίηση και την ομορφιά της «νύχτας»;
Για να δραπετεύσει και να κρυφτεί κάποιος χρειάζεται το καταφύγιο της νύχτας. Στο σκοτάδι, οι χαρακτήρες μπορούν να κινούνται σε έναν σχετικά ανοιχτό χώρο. Όπως είπατε κι εσείς, η «νύχτα» εγείρει μια αίσθηση μυστηρίου και σχετίζεται με το θάνατο. Κάποια αντικείμενα, μες στο σκοτάδι, εμφανίζονται σαν λάμψεις. Η νύχτα είναι σαν ένα έξτρα φίλτρο στο φακό μου. Το σκοτάδι έχει την κομψότητα και την απλότητα μιας ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Την ίδια στιγμή, τα έντονα χρώματα, οι σκιές και το φως, οι άδειοι δρόμοι, όλα συνηγορούν στη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας ονείρου που αιωρείται στο σκοτεινό βαλτότοπο. Η «νύχτα» προσθέτει, επίσης, ένα φίλτρο στη συνείδησή μου και μου επιτρέπει να εντρυφήσω στο υποσυνείδητο και να πάρω ρίσκα. Δεν είμαι σίγουρος ότι έχω καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα για το πώς κινηματογραφούμε τη «νύχτα». Έτσι κι αλλιώς, ο κόσμος, πολλές φορές, μοιάζει με μια σουρεάλ σκηνή στο τεχνητό φως. Οι άνθρωποι κινούνται από εδώ κι από κει σαν ζώα, ταξιδεύοντας στις παρυφές του ονείρου και της πραγματικότητας. Υπάρχει επίσης, η ησυχία της νύχτας. Μια ακτίνα φωτός, μπορεί σχεδόν να βγάλει ήχο μέσα σ’ αυτή τη σιωπή. Είμαι ερωτευμένος με τις σκιές που δημιουργεί το φως με το σκοτάδι. Δεν θα βαρεθώ ποτέ να τις απαθανατίζω.
Γιατί επιλέξατε τη Γουχάν για να γυρίσετε την ταινία; Πόσο επηρέασε ο τόπος και οι άνθρωποί του το γύρισμα της ταινίας;
Η πλοκή της ταινίας απαιτούσε μια τεράστια λιμνώδη περιοχή στα περίχωρα της πόλης. Η ταινία έχει επίσης πολλές σκηνές γυρισμένες στο νερό. Υπάρχουν πολλές λίμνες στη Γουχάν, η οποία είναι γνωστή και ως «η Πόλη των 100 λιμνών». Αλλά δεν παύει να είναι και μια μεγαλούπολη. Οι αποβάθρες, σε συνδυασμό με τη βιομηχανοποίηση και την ανάπτυξη του αστικού ιστού της περιοχής μας προσέφεραν μια απρόσμενη ποικιλία σε σκηνές. Δεν δυσκολευτήκαμε να καταλήξουμε στην τοποθεσία, λοιπόν. Παρ’ όλα αυτά, δεν είχα καμία πρόθεση να παρουσιάσω ένα ρεαλιστικό πλέγμα χώρου και χρόνου, μία ρεαλιστική απεικόνιση της Γουχάν. Για μένα, η ιστορία διαδραματίζεται σε κάποια πόλη της νότιας Κίνας, μία αφηρημένη επιλογή τόπου. Το είχα ήδη προαποφασίσει, ότι ήθελα να κάνω μια ταινία με σκηνές στο νερό, και συγκεκριμένα, εικόνες με γυναίκες και νερό. Νομίζω ότι έχει σχέση με κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες που είχα δει χρόνια πριν. Έδειχναν μια γυναίκα ξαπλωμένη στην πλώρη ενός σκάφους, με το φως να λαμπυρίζει μέσα στο νερό. Κοιτάζει την κάμερα με ένα μυστηριώδες χαμόγελο. Η εικόνα της «λουόμενης καλλονής» (σεξεργάτριες που δουλεύουν σε παράκτιες περιοχές της Κίνας και εξυπηρετούν τους πελάτες τους μέσα στο νερό), προφανώς προέρχεται από εκεί. Είχα συναντήσει «λουόμενες καλλονές» παλαιότερα και είχα μάθει ότι δραστηριοποιούνται σε παράκτιες πόλεις στα νοτιοανατολικά. Έτσι, αυτό το στοιχείο εδραιώθηκε αρκετά νωρίς στο σενάριο. Ίσως ο ρυθμός με τον οποίο αλλάζει η Κίνα είναι υπερβολικά γρήγορος. Μία τοποθεσία, την οποία είχες επιλέξει μισό χρόνο πριν, μπορεί να εξαφανιστεί εν μία νυκτί πριν αρχίσουν τα γυρίσματα. Έπρεπε να γίνουν αλλαγές στο σενάριο. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Τις περισσότερες φορές το καινούριο πλάνο είναι καλύτερο από το παλιό. Αυτό γιατί, με την πάροδο του χρόνου, η ιστορία εξελίσσεται σε συνέργεια με το πραγματικό περιβάλλον.
Υπάρχουν κάποιες μαγικές σκηνές όταν ο Ζενόνγκ κρύβεται. Πώς δημιουργήθηκαν αυτές οι σκηνές; Για παράδειγμα η σκηνή στο ζωολογικό κήπο, ή η σκηνή με το γυναικείο κεφάλι που τραγουδάει, στο λούνα παρκ.
Αυτές οι σκηνές δεν ήρθαν από το πουθενά. Τη δεκαετία του ’80, ένα διαβόητος κακοποιός απέδρασε από τη φυλακή λίγο πριν την εκτέλεσή του. Όλοι οι αστυνομικοί της πόλης τον έψαχναν, αλλά δεν μπορούσαν να τον βρουν. Συνελήφθη δύο χρόνια αργότερα όταν και αποκάλυψε την πραγματική ιστορία. Είχε κρυφτεί στο ζωολογικό κήπο, στο τμήμα με τους ελέφαντες. Έτρωγε και κοιμόταν με τους ελέφαντες για μισό μήνα. Κάθε μέρα, παρατηρούσε τους επισκέπτες, από το χώρο των ελεφάντων, σχεδόν σαν να ήταν ζώο και ο ίδιος. Μου άρεσε πολύ αυτή η μετα-μοντέρνα ιστορία. Θα μπορούσε να γυριστεί αυτούσια σαν ταινία, ή να γίνει βιβλίο ή θεατρικό. Αδημονούσα να τη χρησιμοποιήσω σ‘ αυτήν την ταινία. Κάπως έτσι, από παρόμοιες ιστορίες και προσωπικές εμπειρίες γεννήθηκαν οι περισσότερες εικόνες.
Πώς ορίζετε την επιρροή της κινεζικής κινηματογραφικής παράδοσης σ’ αυτήν την ταινία, και ποια θέση καταλαμβάνει σ’ αυτήν την παράδοση; Πώς θέλετε να αντιμετωπίσει το κοινό την ταινία σας;
Αν το είδος των ταινιών με πολεμικές τέχνες είναι σημαντικό μέρος της κινηματογραφικής παράδοσης της Κίνας, τότε έχω σίγουρα επηρεαστεί από αυτήν. Έχω επίσης επηρεαστεί από την Όπερα του Πεκίνου και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν το χώρο και αλλάζουν το σκηνικό με συμβολικό τρόπο. Δεν με απασχολούν πλέον τα όρια του ευρύτερου περιβάλλοντος. Με ενδιαφέρει μόνο ο χώρος στον οποίο συμβαίνει η δράση, ακόμα κι αν έρχεται σε σύγκρουση με αυτή. Την ίδια στιγμή, ελπίζω η ταινία αυτή να είναι σύγχρονη και όχι ψυχολογική: βασίζεται στη δράση/κίνηση για να παρουσιάσει ένα κόνσεπτ. Οι άνθρωποι είναι το σύνολο των πράξεών τους. Αντλώ από διαφορετικά ύφη γι’ αυτήν την ταινία. Αυτό συνάδει με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι την πραγματικότητα.
Στην ταινία, οι φύλακες της «τάξης» (η αστυνομία) βασίζεται κυρίως σε μια μέθοδο ολοκληρωτικού ελέγχου. Στον υπόκοσμο, αντίθετα, υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές προδοσίας εξαιτίας του χρήματος. Ποιο είναι το μέλλον της κινεζικής κοινωνίας; Είναι απαισιόδοξη η προσέγγισή σας;
Τα δύο άκρα που περιγράφετε υπάρχουν σε όλες τις κοινωνίες, με διαφορετικές μορφές και διαβαθμίσεις. Πιστεύω ότι οι δύο πρωταγωνιστές προσπαθούν να ξεπεράσουν κάποιους φόβους, τον φόβο του θανάτου, τον φόβο της προδοσίας. Ρισκάρουν τις ζωές τους για να επανακτήσουν την αξιοπρέπειά τους. Αντιμετωπίζουν τον εξευτελισμό με μεγαλοψυχία. Αυτό το ευγενές πνεύμα υπήρχε στην κλασική κινεζική φιλοσοφία και στην παραδοσιακή λογοτεχνία. Είναι η αναζήτηση του σωστού και της ηθικής. Το εκτιμώ αυτό το πνεύμα και ελπίζω ότι το παρουσιάζω με τη μορφή ταινίας. Η κινεζική κοινωνία έχει περάσει ανείπωτα βάσανα και τραγωδίες. Σήμερα, ο συνεχής εκμοντερνισμός, η πίεση της συνεχούς ανάπτυξης μας κάνουν να ξεχνάμε να τιμούμε τις παραδόσεις σε μια περίοδο που είναι αναγκαίες για την πνευματική μας ζωή. Στην παγκοσμιοποιημένη γη, ο κίνδυνος και η ελπίδα συνυπάρχουν σε κάθε γωνιά. Ένα μόνο είναι σίγουρο, όμως – πάντα υπάρχει θλίψη, σε κάθε κοινωνία. Κανένα σύστημα δεν μπορεί να εξαλείψει τον ανθρώπινο πόνο και το φόβο του θανάτου. Οι σκέψεις μου για το μέλλον είναι πολύπλοκες αλλά αισιόδοξες. Η ερώτησή σας μου θύμισε μια σκηνή στον Τρίτο Άνθρωπο όπου ο Χάρι Λάιμ (Όρσον Γουέλς) λέει: «…στην Ιταλία, τα 30 χρόνια που κυβερνούσαν οι Βοργίες, υπήρχαν, πόλεμοι, τρόμος, φόνοι, σφαγές, αλλά γέννησαν τον Μιχαήλ Άγγελο, τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι, την Αναγέννηση. Στην Ελβετία είχαν αδελφική αγάπη, είχαν πεντακόσια χρόνια δημοκρατίας και ειρήνης – και τι παρήγαγαν; Τα ρολόγια κούκους.»
Ως σκηνοθέτης, η φιλμογραφία του περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα έργα: Η Λίμνη με της Αγριόχηνες (Υποψήφια για Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών 2019), Μαύρος Άνθρακας σε Λεπτό Πάγο (Χρυσή Άρκτος στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 2014), Νυχτερινό Τρένο (Επίσημη Συμμετοχή στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα των Καννών το 2007).
Στις 26 Ιανουαρίου αποκλειστικά στις οθόνες του Cinobo. Στο πλαίσιο του αφιερώματος New Asian Cinema. Οι ταινίες Μαύρος Άνθρακας σε Λεπτό Πάγο και Νυχτερινό Τρένο είναι διαθέσιμες για streaming στο Cinobo.
- Συμμετοχή στο Επίσημο Διαγωνιστικό Φεστιβάλ Καννών 2019
- Συμμετοχή στο Επίσημο Διαγωνιστικό Φεστιβάλ Σαν Σεμπαστιάν 2019