Ανέστης Αζάς: «Για να αγαπάμε τη χώρα μας δεν προϋποθέτει να μισούμε τους γειτονικούς λαούς»

Ταλαντούχος, δημιουργικός και επινοητικός ο Ανέστης Αζάς. Απόφοιτος θεατρολογίας του ΑΠΘ και σκηνοθεσίας στην ανώτατη δραματική σχολή Ernst Busch Βερολίνου, με σπουδαίες συνεργασίες και παραγωγές στο ενεργητικό του, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, το Εθνικό Θέατρο, το Ballhaus Naunynstrasse και άλλα. 

Φέτος συμμετέχει στο 57ο  Φεστιβάλ Δημηρίων με το σουρεαλιστικό έργο η «Δημοκρατία του Μπακλαβά». Η παράσταση έχει λάβει δύο βραβεία: καλύτερο νέο ελληνικό έργο στους Γεράσιμο Μπέκα, Μιχάλη Πητίδη και Ανέστη Αζά στα βραβεία κοινού του All 4 fun και καλύτερου ηθοποιού στον Γιώργο Κατσή στο 62. International Theatre Festival Sarajevo. 

Σπουδάσατε σκηνοθεσία στην ανώτατη δραματική σχολή Ernst Busch Βερολίνου. Ως βοηθός σκηνοθέτη συνεργαστήκατε με τον Dimiter Gotscheff και τους Rimini Protokoll. Ποια καλλιτεχνικά ερεθίσματα και τεχνικές ενστερνιστήκατε από τους δυο παραπάνω;
Οι παραπάνω προσωπικότητες αποτελούν δυο αντιθετικά παραδείγματα σκηνοθετικών αντιλήψεων και τεχνοτροπιών. Ο Gotscheff ήταν ένας από τους σημαντικότερους βουλγαρικής καταγωγής σκηνοθέτες της γερμανικής σκηνής και το έργο του συνδέεται με τον δραματουργό και σκηνοθέτη Heiner Müller. O  Gotscheff  υπήρξε μεγάλος μάστορας σε ό,τι αφορά την καθοδήγηση των ηθοποιών, εμβάθυνε σε τεχνικές ερμηνείας, σύλληψης και απόδοσης του σκηνικού κόσμου,  δραματουργικής ανάλυσης, και δόμησης της παράστασης στο σύνολό της. Δούλευε πολύ στενά με τους ηθοποιούς και είχε τεράστιο χάρισμα στο να εκμαιεύει σπουδαίες ερμηνείες. 

Από την άλλη οι Rimini Protokoll (Helgard Haug, ο Stefan Kaegi και ο Daniel Wetzel) αποτελούν μια ομάδα συγγραφέων-σκηνοθετών οι οποίοι συνεργάζονται από το 2000 και έχουν ως βάση τους το θέατρο HAU στο Βερολίνο από το 2003. Το θέατρό τους αποτελεί σύγχρονο ερευνητικό θέατρο τεκμηρίωσης, ένα documentary theater, και δουλεύουν με ανθρώπους που δεν είναι ηθοποιοί. Το έργο τους εστιάζει στη συνεχή εξέλιξη των θεατρικών εργαλείων και στην προσέγγιση της πραγματικότητας υπό ασυνήθιστες προοπτικές. Μέσα από τη συνεργασία μας – και συγκεκριμένα με τον Daniel Wetzel με το οποίο είχα και έχω μεγαλύτερη επαφή- συνειδητοποίησα πως κεντρικό στοιχείο της δουλειάς αυτής αποτελεί η έρευνα, η διαδικασία και ο τρόπος διεξαγωγής της με σκοπό τη δημιουργία του κειμένου και τη σύνθεση της θεατρικής πράξης. Ο τρόπος, με τον οποίο το ερευνητικό κομμάτι μετουσιώνεται σε συγγραφική διαδικασία και προχωράει πέρα από την περιγραφή του ιστορικού και αισθητικού πλαισίου σε προτάσεις πρακτικής εφαρμογής για τη σύνθεση εν τέλει του έργου είναι οι μέθοδοι που συγκράτησα και υιοθέτησα από τους ίδιους. 

Φωτογραφία: Σοφία Μανώλη

Το καλλιτεχνικό σας ρεπερτόριο περιλαμβάνει μια ποικιλία έργων. Από κλασικά κείμενα (Αισχύλος, Heiner Müller, Koltes), κείμενα σύγχρονων συγγραφέων (Μανώλης Τσίπος, Dmitrij Gawrisch, Daniela Janjic, κ.α) και από το 2011 και έπειτα έργα Θεάτρου Ντοκιμαντερ. Η ουσιαστική επαφή με τέτοια έργα εξελίσσει και οξύνει την αντίληψη του ανθρώπου και ενσταλάζει στην ψυχή του την ιδέα του ωραίου και του καλού. Πως συντελείται αυτή η θεματική και ποικιλόμορφη δραματικά μετάβαση;
Η δραματική μετάβαση και η επιλογή ενός συγκεκριμένου έργου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συνθήκη που βρίσκομαι κάθε φορά, τι έχω σκοπό και επιδιώκω να επικοινωνήσω. Αποφοιτώντας από τη σχολή ακολούθησα τον πιο «παραδοσιακό τρόπο» σκηνοθεσίας με την επιλογή και το ανέβασμα έργων, τα οποία με ενδιέφεραν ως λογοτεχνία. Κατόπιν,  με την πάροδο των ετών οι επιλογές μου διαφοροποιήθηκαν. Πλέον η θεματική που με ενδιαφέρει και στην οποία έχω κατασταλάξει βρίσκεται μεταξύ του ντοκιμαντέρ και της μυθοπλασίας, τα κύρια συνθετικά στοιχεία των έργων που έχω γράψει σε συνεργασία με εξαιρετικούς συντελεστές όπως ο Πρόδρομος Τσινικόρης, η Λένα Κιτσοπούλου, ο Γεράσιμος Μπέκας και άλλοι.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μέσα από το ντοκιμαντέρ προσπαθούμε να αγγίξουμε ανθρώπους γύρω μας, να τους εμπνεύσουμε, να τους ενώσουμε, πέρα από κοινωνικό υπόβαθρο, πολιτικές ιδεολογίες ή θρησκευτικές πεποιθήσεις. Φυσικά αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα, αμφιβόλου αποτελέσματος, δεν είναι καθόλου εύκολο αφενός εξαιτίας της ίδιας της φύσης του, αφού ξεκινάμε πάντα έχοντας το θέμα, όχι όμως και το κείμενο που γράφεται στην πορεία, και αφετέρου λόγω της μη θερμής υποστήριξης από την αγορά του ελεύθερου θεάτρου στην Ελλάδα. 

Ποιο αποτέλεσε το χρονικό σημείο εκκίνησης για την Δημοκρατία του Μπακλαβά και πώς εξελίχθηκε;
«Η Δημοκρατία του Μπακλαβά» ξεκίνησε ως ανάθεση της Κατερίνας Ευαγγελάτου, της διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών, για ένα κύκλο παραστάσεων αφιερωμένων στην επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821. Η μεθοδολογία ήταν συνδυαστική. Πιο συγκεκριμένα αντλήσαμε πληροφορίες από ποικίλες και διαφορετικές πηγές, εφόσον η μελέτη ενός τόσο σύνθετου ιστορικά φαινομένου μπορεί να είναι ουσιαστική και ωφέλιμη μόνο μέσα από μια σφαιρική και ολοκληρωμένη προσέγγιση. 

Τα απαραίτητα δεδομένα αρχικά συλλέχθηκαν από δευτερογενείς πηγές, δηλαδή τις μελέτες που περιλαμβάνει η σχετική βιβλιογραφία, όμως το υλικό ήταν χαοτικό, το θέμα περίπλοκο και αιματηρό. Παράλληλα, όταν με τους συνεργάτες μου ξεκινούσαμε αυτό το project κάναμε μια έρευνα στο internet για το φαινόμενο των ψηφιακών micronations (διάφορες ομάδες που εκφράζονται πολιτικά από συγκεκριμένα site και αυτοπροσδιορίζονται ως ψηφιακά έθνη). Σε όλη αυτή τη διαδικασία μας απασχόλησε το ερώτημα τί είναι εθνική ανεξαρτησία, πως νοείται και οροθετείται στη σύγχρονη εποχή, εφόσον όλοι είμαστε εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλο σε απόλυτο βαθμό. 

Προέκυψε έτσι κάποια στιγμή η ιδέα της διαφορετικής καταγωγής των πρωταγωνιστών και το έργο εν τέλει έλαβε τη μορφή ενός ψευδοντοκιμαντέρ. Το μεικτό ζευγάρι, που είναι ένας Τούρκος  και μια Ελληνίδα,  γνωρίστηκαν σε μια ουδέτερη χώρα στο Λονδίνο σαν φοιτητές  και αποφάσισαν να έρθουν Ελλάδα και να ζήσουν σε μια επαρχιακή πόλη στο Μεσολόγγι. Η επιλογή του τόπου δεν είναι τυχαία, ο τόπος έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο στο εθνικο- φαντασιακό περιβάλλον και ιστορική σύνδεση με το παρελθόν, καθώς κάποια από τα πιο εμβληματικά ιστορικά δρώμενα του Αγώνα συντελέστηκαν εκεί (πολιορκία και έξοδος του Μεσολογγίου, θάνατος του Λόρδου Βύρωνα κ.α). Όταν η Σοφία και ο Fatih έρχονται να ζήσουν στο Μεσολόγγι, βρίσκονται αντιμέτωποι με φαινόμενα ρατσισμού και αποφασίζουν σαν αντίδραση να δημιουργήσουν ένα μικροέθνος, μέσα από το μπακλαβατζίδικό τους. Αυτό παίρνει τεράστιες διαστάσεις στο internet και αρχίζουν να δέχονται υποστηρικτές από όλο τον κόσμο με τραγική εν τέλει κατάληξη καθώς δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να υποστηριχθεί και να θεμελειωθεί ένα τέτοιο εγχείρημα. 

Από την παράσταση «Η Δημοκρατία του Μπακλαβά»

Ο Μπακλαβάς είναι σύμβολο κοινής παράδοσης σε όλη τη Μεσόγειο. Υπάρχει σε όλους εδώ τους λαούς, στην Τουρκία σαν εθνικό έδεσμα, στη Μέση Ανατολή, στο Λίβανο, στο Ισραήλ. Ποια είναι ωστόσο η μεταφορική/αλληγορική σημασία του που προκύπτει μέσα από το έργο;
Διαλέξαμε τον Μπακλαβά για δυο λόγους: αφενός για να υπάρχει χιούμορ στον τίτλο, να δίνει το σήμα κωμωδίας και  αφετέρου γιατί είναι ένα γαστρονομικό σημείο σύνδεσης για όλους τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου, αποτελεί έναν κοινό τόπο και έτσι στο έργο γίνεται σύμβολο της νεοσύστατης «δημοκρατίας». 

Η ιστορία με την τέχνη συμβαδίζουν και αλληλοεπιδρούν με μια πορεία αμφίδρομη. Ποια  είναι η αντανάκλαση της πραγματικότητας στο έργο? Εντοπίζετε κοινά στοιχεία της σύγχρονης κοινωνίας με την «κοινωνία του Μπακλαβά»;
Το έργο αποτελεί μια κωμική αλληγορία στην ιδέα της ουτοπικής κοινωνίας. Κατά τη διάρκεια συγγραφής του, μελετήσαμε το μοντέλο των αριστοφανικών κωμωδιών, για παράδειγμα στους «Όρνιθες» επιχειρούν να ιδρύσουν μια Νεφελοκοκκυγία, μια πόλη στην οποία κανείς μπορεί να ζήσει ήσυχα, πλούσια και ειρηνικά. Στην συγκεκριμένη ουτοπική πόλη όμως επαναλαμβάνονται φαινόμενα σύγχρονης πραγματικότητας καθώς οι ήρωες εξελίσσονται σε ένα είδος δικτατορίσκων στο τέλος. Εμείς διαμέσου του έργου επιχειρούμε να στραφούμε κατά των στερεοτύπων, μέσα από μια σάτιρα της πραγματικότητας και του εθνικιστικού λόγου.

Διεξαγάγαμε έρευνα στην Αθήνα με πραγματικά ελληνοτουρκικά ζευγάρια που ζουν μαζί ή και έχουν οικογένειες τα οποία περιέγραψαν τις συνθήκες ζωής τους και εμπνευστήκαμε από αυτό το υλικό. Το επεισόδιο από το έργο, κατά το οποίο το παιδί δέχεται bulling στο σχολείο έχει σχέση με την πραγματικότητα και όλα τα ζευγάρια επιβεβαίωσαν τέτοια ή παρόμοια περιστατικά. Από την άλλη δεν θέλαμε να επαναλάβουμε πράγματα που τα ξέρουμε όλοι, η ένταση στις σχέσεις των δύο χωρών είναι κάτι που γνωρίζουμε όλοι, υπάρχει στο γνωστικό / ενημερωτικό υπόβαθρο του θεατή. Το έργο έπρεπε να πάει πέρα από αυτό το σημείο. 

Στην εποχή της ημιμάθειας και της ελλιπής παιδείας που προκαλούν την πνευματική ακαμψία και την ενίσχυση του δογματισμού, της μισαλλοδοξίας και της ιδεολογικής σύγχυσης, ποιοι προβληματισμοί εκκολάπτονται στον θεατή βλέποντας τη συγκεκριμένη παράσταση; Τι θέλετε να επικοινωνήσετε μέσα από το έργο; 
Για να αγαπάμε τη χώρα μας δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση να μισούμε τους γειτονικούς λαούς. Είναι παρωχημένο και δεν οδηγεί πουθενά, σε κανένα καλό, παρά μόνον σε καταστροφές και άσχημες καταστάσεις. Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα διαχωρίζουν τους λαούς, στήνουν συρματοπλέγματα και ναρκοθετούν τη ζωή και το μέλλον. Ειρήνη και ανθρωπισμός.  

Ελένη Ράντου, Ανέστης Αζάς για την παράσταση «Το πάρτυ της ζωής μου»

Ο χειμώνας σας υποδέχεται στο θέατρο Διάνα με το έργο της Ελένης Ράντου Το Πάρτυ ζωής μου, που θα κάνει πρεμιέρα 4 Νοέμβρη. Μιλήστε μας σχετικά με αυτό. 
Μετά τη Δημοκρατία του Μπακλαβά με προσέγγισε η Ελένη Ράντου και αποφασίσαμε να συνεργαστούμε. Είναι ένα έργο το οποίο έχει γράψει η ίδια. Πραγματεύεται την ιστορία μιας γυναίκας που μεγαλώνει και ενηλικιώνεται στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, ξεκινάει το ’73 με το Πολυτεχνείο και ολοκληρώνεται τώρα με την πανδημία. Η πορεία της ιστορίας γίνεται υπό το φόντο της σχέσης της ίδιας με τη μητέρα της, μια ιδιόμορφη και αρκετά περίπλοκη σχέση. Στο έργο συμμετέχουν οι String Demons, Κωνσταντίνος και Λυδία Μπουντούνη, συνοδεύουν μελωδικά, και όχι μόνο, ζωντανά επί σκηνής.

Επόμενα σχέδια;
Ετοιμάζουμε μαζί με τον Πρόδρομο Τσινικόρη ένα έργο για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το οποίο προγραμματίζεται να ανέβει το φθινόπωρο του 2023. Το θέμα του πραγματεύεται τα σκουπίδια με την κυριολεκτική και μη σημασία του όρου.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.