Αντώνης Ε. Χαριστός: «Η παιδεραστία, ως κάθε μορφή κοινωνικής παθογένειας, δεν είναι ατομικό σύμπτωμα»
O Αντώνης Ε. Χαριστός γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1988. Είναι φιλόλογος και δημοσιογράφος, απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης από το Μάιο του 2018 (Πλέον έχει μετασχηματιστεί σε Φιλολογικό Όμιλο Θεσσαλονίκης). Έχει εκδώσει παμπολλα έργα ποικίλου περιεχομένου. Ως κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας, δημοσιεύει τακτικά αναφορές στον διαδικτυακό χώρο πολιτισμού tetragwno.gr. Είναι επίσημος επιμελητής ποίησης και πεζογραφίας των εκδόσεων Γράφημα.
Στο tetragwno.gr μας μίλησε για το τελευταίο του βιβλίο, το Αγία Οικογένεια, το οποίο μιλάει για τη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών, το ευαίσθητο θέμα της άμβλωσης και την τυφλή προσκόλληση στον συντηρητισμό των θρησκειών.
Για ποιόν λόγο επιλέξατε να τοποθετήσετε την υπόθεση του βιβλίου σας στη Σουηδία και την Πολωνία του 1970 και όχι στην Ελλάδα;
Μεταφερόμαστε στο Σουηδικό μοντέλο ισορροπίας ανάμεσα στις χώρες του «υπαρκτού» σοσιαλισμού και τις χώρες του οικονομικού φιλελευθερισμού. Επί της ουσίας, η Σουηδία προβάλλεται στο προσκήνιο ως ο «τρίτος δρόμος» τής ευημερίας και τής κοινωνικής ευθύνης. Καταγγέλλω ως ψευδαίσθηση αυτήν την αντίληψη. Οι δομές τής κοινωνικής πραγματικότητας διαμορφώνονται στο πεδίο των παραγωγικών και ιδιοκτησιακών σχέσεων. Αμέσως επόμενο στάδιο, η διαμόρφωση σειράς ρόλων και ιδιοτήτων τα οποία ενεργοποιούνται σε μία αναπαραγωγική διαδικασία, προκειμένου να επιβεβαιώνονται κάθε στιγμή οι οικονομικές προτεραιότητες της συλλογικής κλίμακας αξιών. Το άτομο έχει εξαφανιστεί από τον χάρτη των επιθυμιών. Δεν υπήρξε ποτέ κυρίαρχος των επιθυμιών αυτών. Πάντοτε κατανάλωνε τις προοπτικές που το σύνολο των οικονομικών δομών τού επέβαλλαν ως προαπαιτούμενα συμμετοχής στη συλλογική ταυτότητα. Αντίστοιχα, η Σουηδία της δεκαετίας τού 1970, δεν είναι το παράδειγμα κοινωνικής ισορροπίας, αλλά η εικόνα τού πίνακα στον οποίο συρρικνώνεται η εγκληματική φύση τής ανθρώπινης ιστορίας και τού πολιτισμού αυτής. Οι κοινωνικές δομές εξαλείφουν το δρων υποκείμενο. Κατασκευάζουν την ομοιομορφία των σχέσεων αποδοχής και υιοθέτησης των κεντρικών ορισμών, που η έννοια της «κατοχής» επιβάλλει. Κατέχω θέση υπεροχής μέσα από τις καθημερινές ανθρώπινες σχέσεις, σημαίνει ότι μετατρέπομαι ασυνείδητα σε αναπόσπαστο τμήμα τής κυρίαρχης εξουσίας (και των πολλαπλών παράλληλων μικρο-εξουσιών), την ιδεολογίας τής οποίας ασπάζομαι και προβάλλω ως προσωπική στάση ζωής. Εάν συνειδητοποιήσει κανείς αυτήν την οπτική, διαπιστώνει το μεγαλείο εκμηδένισης του ατόμου. Η ελληνική κοινωνία της ίδιας αυτής δεκαετίας (βλ. 70) δεν διαφέρει παρά μόνο στη δομή την οποία επενδύουν οι παραγωγικές σχέσεις και το επίπεδο ιδιοκτησιακής εμβάθυνσης στον κορμό τού συλλογικού σώματος. Ουσιαστικά, δεν είναι ο καθολικισμός που αποτυπώνεται στο έργο, αλλά δύναται να αντικρίσει κανείς κάθε μορφή θρησκείας ως προέκταση των σχέσεων εξουσίας που διέπουν την ανθρώπινη υπόσταση.
Πείτε μας τη δική σας άποψη για την άμβλωση, ένα θέμα το οποίο δίχασε προσφάτως την κοινωνία και στις ΗΠΑ.
Ας ξεκινήσουμε από το ζήτημα του δικαιώματος. Έχω το δικαίωμα να εφαρμόσω μία ενέργεια, στα πλαίσια μίας επιλογής, συνεπάγεται ότι κάποιος μου παραχωρεί το ελεγχόμενο, εκ μέρους του, πεδίο «ελευθερίας», καλλιεργώντας σε μένα την ψευδαίσθηση της αυτονομίας βούλησης. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι παραμένεις δέσμιος και οι επιλογές σου ετεροπροσδιορίζονται από την αθέατη όψη των σχέσεων εξουσίας, που συναποτελούν τις δομές διαρρύθμισης της κοινωνικής πραγματικότητας. Δεν είναι ο νομοθέτης που ορίζει το πλαίσιο δικαιωμάτων. Ο νομοθέτης προσδίδει μορφή στο περιεχόμενο στο οποίο καλείται να επενδύσει τη συσσωρευμένη γνώση ελέγχου της συλλογικής κινητικότητας. Είναι, ωστόσο, οι δομές ιδιοκτησίας, η αισθητική που αυτή παράγει, η κατασκευή τής αναγκαιότητας που διαμορφώνει τον κόσμο των δικαιωμάτων, και μέσα στον οποίο όλοι μας πιστεύουμε ότι δρούμε ανεμπόδιστα, με δική μας επιθυμία και θέληση. Είναι τρομακτική η δέσμευση του ατόμου εντός του πολιτισμού, πόσο μάλλον όταν υποχρεούται να αναπαράγει το κυρίαρχο πλέγμα ιδεολογικών εκφάνσεων σε μία κατακερματισμένη συνείδηση πολλαπλών αποχρώσεων. Δεν θα έπρεπε, λοιπόν, να είναι ζήτημα δικαιώματος η διαχείριση του γυναικείου σώματος, αλλά θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη η ελευθερία επιλογής και ενέργειας, από την ίδια τη γυναίκα, την εκάστοτε γυναίκα, τον κάθε άνθρωπο. Ωστόσο, όπως κατέδειξαν περίτρανα οι εξελίξεις στη Μέκκα του φιλελευθερισμού, τις ΗΠΑ, το γυναικείο σώμα είναι πεδίο ελέγχου της πατριαρχικής οικονομικής δομής και ιδιοκτησιακής αντίληψης. Η ανθρωπότητα δεν πρόκειται να απελευθερωθεί ποτέ από τα δεσμά που η μετάβαση στον πολιτισμό επέβαλε, εάν δεν θίξει τη ρίζα των επιπλοκών, που δεν είναι άλλη από την ιδιοκτησία.
Πιστεύετε ότι τα παιδιά που κακοποιούνται –όπως ο πρωταγωνιστής του βιβλίου σας Alfred Johansson- είναι βέβαιο ότι θα κακοποιήσουν και αυτά με τη σειρά τους άλλα παιδιά όταν ενηλικιωθούν;
Δεν είναι ζήτημα πίστης ούτε πρόθεσης. Τα άτομα στο κοινωνικό περιβάλλον κατασκευάζονται σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις ήδη από την πρώτη ανάσα τής γέννησης. Ενεργοποιούνται μηχανισμοί διαμόρφωσης της προσωπικότητας (όχι του χαρακτήρα), της προσωπικότητας ως μορφική επέκταση σε έναν χώρο ατομικής ευθύνης. Ο συγκεκριμένος χώρος, εκκινά από τον παιδικό σταθμό, τις οικογενειακές συναναστροφές (συγγενείς κ.α.), για να αποκτήσει επίσημη αρχή στις δημόσιες δομές αναπαραγωγής τού κυρίαρχου αφηγηματικού ιδεολογημάτος (εκκλησία, ΜΜΕ, σχολείο, πολιτιστικοί και αθλητικοί σύλλογοι κτλ), Κάθε στιγμή κατά την οποία το άτομο εκπαιδεύεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο στην εκμάθηση του συστήματος αξιών, την ίδια ακριβώς στιγμή το ίδιο αυτό υποκείμενο αποτυπώνει ενέργειες, στάσεις, θέσεις και πρότυπα, τα οποία θα αντιγράψει και θα εφαρμόσει στο διάβα τής ζωής του. Εάν δεν κακοποιήσουν άλλα παιδιά (εφόσον βίωσαν κακοποιητική συμπεριφορά) θα τη μορφοποιήσουν σε ετεροχρονισμένη μορφή βίας, η οποία δύναται να λάβει διάφορες μορφές. Ακόμα, εάν δεν εφαρμόσουν ίδιες μεθόδους εκμηδενισμού της προσωπικότητας των εκάστοτε τρίτων μελών της συλλογικής ζωής, είναι σε θέση να επιλέξουν επαγγελματικούς χώρους που όχι μόνο επιτρέπουν, αλλά και επιβάλλουν συμπεριφορές αυταρχικής διαχείρισης (βλ. στρατός, σώματα ασφαλείας). Εάν είχαμε τη δυνατότητα να προχωρήσουμε σε ψυχαναλυτική διαδικασία ολάκερη την κοινωνία, που σήμερα ξυπνά για να ολοκληρώσει την 24ωρη υποχρέωσή της σε όλα τα επίπεδα της καθημερινότητας, θα διαπιστώναμε την τραγωδία που βιώνει ο πολιτισμός και ο άνθρωπος μέσα σε αυτόν. Μία τραγωδία η οποία αναπαράγεται ασύστολα και μεταδίδει τον φαύλο κύκλο της αυτοκαταστροφής από γενιά σε γενιά.
Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια. Θέλω να μου πείτε τη γνώμη σας γι’ αυτό το τρίπτυχο που γνώρισε μεγάλες δόξες στην Ελλάδα επί χούντας, αλλά πολλοί το υπερασπίζονται με πάθος ακόμη και σήμερα.
Δεν είναι οι λέξεις αυτές καθαυτές που ορίζουν το περιεχόμενο, την ταυτότητα και την αξιακή δέσμη μίας συλλογικότητας. Αντίθετα, είναι οι παραγωγικές σχέσεις που διαμορφώνουν την ιδεολογική αισθητική του κυρίαρχου, κάθε φορά, λόγου, ώστε αξιοποιούν τη λεκτική δομή για να την προσαρμόσουν σε ευμετάβλητα νοήματα και ουσιαστικές προσδέσεις. Το άτομο κατασκευάζεται έτσι ώστε διαρκώς να κατέχεται από την ανάγκη να ανήκει οπουδήποτε, με τελικό σκοπό τον αυτοπροσδιορισμό. Από τη στιγμή κατά την οποία δημιουργούνται προσωπικότητες που καθρεφτίζουν την κοινωνική παθογένεια, καμία εξωτερική πραγματικότητα δεν θα επεδίωκε να δημιουργήσει χαρακτήρες ελεύθερους, με προοπτική τη ριζική αμφισβήτηση των συμβάσεων που τη διέπουν. Επομένως, όσες ημερομηνίες κι αν αλλάξουν στο ετήσιο ημερολόγιο, η ανάγκη τού ατόμου να ανήκει σε οτιδήποτε θα του προσέδιδε στοιχεία διακριτής αξιακής σχέσης στο επίπεδο της συλλογής ζωής, πάντοτε θα επανέρχονται στο προσκήνιο, με νέες ή εφαρμοσμένες στο παρελθόν, μορφές η χρήση των οποίων επιτρέπει τη μεταβολή τής αρχικής χρήσης προς όφελος της στιγμιαίας αντιστοιχίας των δεδομένων.
Το βιβλίο σας είναι εξαιρετικά προκλητικό σε ό,τι αφορά το εκκλησιαστικό κατεστημένο και την παιδεραστία που ανθεί στους κόλπους της καθολικής Εκκλησίας. Η παιδεραστία βέβαια είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει σχεδόν από την προϊστορία και το ασκούν συνήθως άνδρες που διαθέτουν κάποια μορφή εξουσίας. Θεωρείτε ότι μπορεί κάποτε να τερματιστεί, κι αν ναι με ποιον τρόπο;
Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από την αισιοδοξία. Αυτή δεν είναι κατασκευασμένη. Είναι ίσως η μόνη αίσθηση που κατέχει εκ φύσεως, δίχως την παρέμβαση των περιορισμών που επιβάλλει η μετάβαση στον πολιτισμό. Ωστόσο, αυτή η αισιοδοξία λειτουργεί αντανακλαστικά στην προοπτική τού θανάτου. Δεν το σκέφτεται ο άνθρωπος στο διάβα τής ζωής. Δεν σκέφτεται ότι η προοπτική του έχει ημερομηνία λήξης. Ασυνείδητα, ωστόσο, λειτουργεί υπό την αφόρητη πίεση της υποστασιακής του αμφισβήτησης. Ο θάνατος τον προσδιορίζει και μέσω αυτού αναζητά υποκατάστατα σε ψευδαισθήσεις αισιοδοξίας, τις οποίες συνδέει άμεσα με την υλική κατοχή και υλική αίσθηση του ανήκειν. Η παιδεραστία, ως κάθε μορφή κοινωνικής παθογένειας, δεν είναι ατομικό σύμπτωμα. Δεν γεννιέται κανείς παιδεραστής. Η κοινωνία διαμορφώνει τον χώρο τής ανωμαλίας (παιδεραστία) και παράλληλα ετοιμάζει τα άτομα που θα τον υπηρετήσουν (τα οποία με τη σειρά τους έχουν μεγαλώσει και διαπαιδαγωγηθεί σε ένα κλειστό σύστημα αξιών). Συνήθως, στρέφουμε την κριτική μας στο αποτέλεσμα, στο άτομο που έδρασε ως παιδεραστής και εφάρμοσε κακοποιητική συμπεριφορά σε τρίτα πρόσωπα. Κανείς δεν εξετάζει πώς εξελίχτηκε αυτό το άτομο, από ποιά στάδια στην παιδική ηλικία διάβηκε ώστε να μεταβιβάσει την εν λόγω συμπεριφορά. Διότι, δεν είναι μόνο η παιδεραστία ως εικόνα παθογένειας. Κάθε στιγμή στην καθημερινότητά μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με κακοποιητικές συμπεριφορές, λεκτικές, ψυχολογικές, σωματικές, που όλες τους εδράζονται σε ένα σύνολο συμβολικών ιδεολογικών αναφορών. Απλώς, κρίνουμε την ακρότητα αυτών και στοχοποιούμε τον παιδεραστή ως την κορυφή τού παγόβουνου, την ίδια στιγμή που ακριβώς δίπλα μας εφαρμόζεται μία εξίσου διαλυτική, για την προσωπικότητα του ατόμου που υφίσταται μία ενέργεια, πράξη· μία πράξη εκμηδενισμού. Είμαστε όλοι υπεύθυνοι, γιατί όλοι μας συμμετέχουμε, συνειδητά ή/και ασυνείδητα στην αναπαραγωγή αντίστοιχων συμπεριφορών, πολλές εκ των οποίων εκπαιδευτήκαμε να θεωρούμε «φυσιολογικές». Πόσες φορές δεν αδιαφορήσαμε σε ένα τραυματικό γεγονός που συμβαίνει σε δημόσιο χώρο, μόνο και μόνο για να μην θεωρηθούμε εμπλεκόμενοι; Από αυτό το σημείο κι έπειτα, αναλογιστείτε τί συμβαίνει στον ιδιωτικό χώρο, πίσω από κλειστές πόρτες. Όχι, δεν θα τερματιστεί ο κύκλος άμεσης ή έμμεσης βίας, εάν δεν καταργηθεί ο πυρήνας κάθε μορφής βίας, που δεν είναι άλλος από την ιδιοκτησία.
Έχω την άποψη ότι το εκκλησιαστικό κατεστημένο, αλλά και γενικότερα οι θρησκείες, στάθηκαν, από καταβολής κόσμου, ιδιαίτερα καταπιεστικές και άδικες ως προς το γυναικείο φύλο. Συμφωνείτε με την άποψη αυτή;
Το εκκλησιαστικό κατεστημένο προέκυψε μέσα από τις δομές εξουσίας, όπως αυτές μορφοποιήθηκαν στην διεργασία εκφυλισμού της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Δεν υπήρξε τίποτα λιγότερο από την ανακατάληψη χώρου στο δημόσιο λόγο, όπως αυτός διαμορφώθηκε μετά την παρακμή της δημοκρατίας. Εξ ορισμού πατριαρχική δομή εξουσίας, βασισμένη στον πρώιμο φεουδαρχισμό, αναπτύχθηκε, τόσο σε Ανατολή όσο και σε Δύση, με διαφορετικό χρονικό ρυθμό, με την ίδια, ωστόσο, δομική αντίληψη περί ιδεολογικού αφηγήματος. Κάθε ιδεολογικό αφήγημα για να αποκτήσει υπόσταση υποχρεούται να κατασκευάσει τεχνητά τον «εχθρό», τον «αδύναμο», τον «υποβαθμισμένο» στην κοινωνική διαρρύθμιση. Για να υπάρξει ιεράρχηση του εξουσιαστικού, δημόσιου και ιδιωτικού, λόγου, είναι αναγκαιότητα να παραχθεί το πρόσωπο, η συλλογικότητα, η επιφανειακή αντίθεση, ώστε να νομιμοποιηθεί η κυρίαρχη αντίληψη περί ορθότητας. Στο ίδιο πλαίσιο κατασκευάστηκε η εικόνα τής γυναίκας στην εκκλησιαστική παράδοση, ως προέκταση των δομών ιδιοκτησίας.
Σε όλα σας τα μυθιστορήματα υιοθετείτε μία ειρωνική χροιά και μια διάθεση καυτηριασμού όλου του συντηρητικού κατεστημένου. Αυτή η τυφλή και άκριτη προσκόλληση στους τύπους, τις παραδόσεις και τον στείρο συντηρητισμό είναι κάτι το οποίο φιλοδοξείτε να αλλάξετε μέσα από τα γραπτά σας;
Είμαι εξαιρετικά απαισιόδοξος ως προς τα αποτελέσματα της λογοτεχνικής επίδρασης στις αιτίες που προκαλούν την κοινωνική παθογένεια. Είναι αδύνατο να μεταβληθούν ριζικά τα δεδομένα, εξαιτίας ακριβώς του γεγονότος ότι τα υποκείμενα που θα έπρεπε να είναι φορείς αλλαγής, κατασκευάζονται με τον ίδιο τρόπο, στο ίδιο αξιακό πλέγμα ιδεολογικών αναφορών, με τα ίδια πρότυπα και τις ίδιες αναλογίες στην πρακτική εφαρμογή. Μέσα από τα έργα μου επιχειρώ να αναζητώ τα βαθύτερα αίτια και τις κινητήριες δυνάμεις της κοινωνικής πραγματικότητας. Είναι δρόμος μακρύς, με πολλαπλές διαδρομές που συνδέονται μεταξύ τους. Επίκεντρο αυτών των διαδρομών είναι ο άνθρωπος, τον οποίο, ωστόσο, δεν έχω εντοπίσει πουθενά, παρόλες τις έρευνες στις οποίες έχω επενδύσει.
Info: Το βιβλίο του Αντώνη Ε. Χαριστού «Αγία οικογένεια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γράφημα
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
