Ο Υπαρξιστής της Δήμητρας Παπακωνσταντοπούλου είναι –αναμφισβήτητα– ένα βιβλίο που ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στον αναγνώστη. Ποιος είναι ο Υπαρξιστής; Πού ζει; Τι σκέφτεται; Ποια είναι ιστορία του; Ξεκινώντας την ανάγνωση και διατρέχοντας τις σελίδες του βιβλίου, φανερώνεται λίγο λίγο η προσωπικότητά του: μια ψυχοσύνθεση περίπλοκη μα, συνάμα, τόσο ανθρώπινη. Ο Υπαρξιστής σκέφτεται, αμφισβητεί, μπερδεύεται, ζει. Οδηγεί τη ζωή του παράτολμα μα αυθεντικά. Χάνεται στη δίνη των υπαρξιακών προβληματισμών του και, ταυτόχρονα, προσπαθεί να ισορροπήσει στην αμείλικτη πραγματικότητα. Τι έχει ανάγκη;
Ένας ζωντανός, δύο νεκροί, μία φιλία, η ανάγκη για έρωτα, το ψυχιατρικό τμήμα των φυλακών και μια επισκέπτρια. Πάνω σε αυτά τα στοιχεία υφαίνεται η ιστορία του Υπαρξιστή. Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση εκείνος μας μεταγγίζει τις σκέψεις του. Άλλοτε άναρχες, άλλοτε περισσότερο δομημένες. Ο τρόπος που σκέφτεται είναι συνειρμικός. Σε παρόντα χρόνο κομίζει εμπειρίες από το παρελθόν του και μιλά γι’ αυτές, συζητά και συλλογίζεται φωναχτά. Βαθιά ωμός κι άλλοτε χαρακτηριστικά ρομαντικός ο Υπαρξιστής τεστάρει τις αντοχές και τα άκρα μας.
Ο Υπαρξιστής της Δήμητρας Παπακωνσταντοπούλου είναι ένα βιβλίο που θα σε κάνει να επιμείνεις στα σημεία, να συλλογιστείς τα λόγια του ήρωά του και να υπογραμμίσεις τις φράσεις του. Ο Υπαρξιστής είναι ένα ταξίδι στην ύπαρξη. Θα μπορούσαμε να είμαστε στη θέση του και να αναλογιζόμαστε αυτά που αναλογίζεται. Θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε από εμάς και να αγωνιά να κατανοήσει τον εαυτό του και τον κόσμο· τον εαυτό του μέσα στον κόσμο.
Για όλα τα παραπάνω συζήτησα με τη συγγραφέα του Υπαρξιστή, Δήμητρα Παπακωνσταντοπούλου. Την ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη που μου παραχώρησε!
Ο Υπαρξιστής είναι το πρώτο σας βιβλίο, το οποίο ολοκληρώσατε μόλις στα 23 σας χρόνια. Τι σας οδήγησε στη συγγραφή; Έγραφα απ’ όταν μπορώ να θυμηθώ τον εαυτό μου. Σκέψεις μου, προβληματισμούς. Στην παιδική ηλικία κρατούσα και ημερολόγιο, ακόμα και όταν δεν ήξερα καλά ορθογραφία και γραμματική. Όταν συνέβαινε κάτι που με στεναχωρούσε και με θύμωνε, προτιμούσα τον γραπτό μοναχικό τρόπο έκφρασης. Ο Υπαρξιστής με συνάντησε στα 23 σε μια δύσκολη μεταβατική φάση στη ζωή μου, που η σταθερότητα έμοιαζε ακατόρθωτη και τα υπαρξιακά που ανέκαθεν είχα, είχαν διογκωθεί. Δεν ήθελα να βγω με φίλους, να μιλήσω, δεν ήθελα να κάνω τίποτα απ’ όσα με ευχαριστούσαν πάντα. Ο Υπαρξιστής ξεκίνησε ως ένα κοινό κείμενο από αυτά που καταχωρούσα στον προσωπικό φάκελο με διηγήματα, δοκίμια, ιστορίες. Ωστόσο, αυτονομήθηκε, πήρε ζωή και διαφοροποιήθηκε από όλα τα υπόλοιπα γραπτά μου, γιατί είχε δομή. Είχε σώμα, φωνή, αρχή, μέση και τέλος.
«Οι στιγμές που εγκλωβίζουμε ή μας εγκλωβίζουν, είναι δικές μας και αναλώσιμες.»
Η λέξη «υπαρξιστής» μας παραπέμπει συνειρμικά στο φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού. Εσείς με ποιον τρόπο χαρακτηρίζετε τον ήρωά σας υπαρξιστή; Ο ήρωας είναι υπαρξιστής με έναν μοναδικό δικό του τρόπο. Κατοχυρώνει την ιδιότητα του υπαρξιστή διότι όλα τα νοήματα στη ζωή του προσπαθεί να τα ερμηνεύσει με βάση τον άνθρωπο, διχάζεται για το τι είναι υπαρκτό, αληθινό, τι ορίζει την ύπαρξη. Τι είναι αρχή και τέλος, ζωή και θάνατος , έρωτας και φθορά σε ένα αυθαίρετο σύστημα, όπως αυτό του πλαισιωμένου χρόνου. Πόσο σχετικές είναι οι έννοιες και ποιες είναι οι απαντήσεις στα διαχρονικά υπαρξιακά ερωτήματα. Ερωτήματα που όλοι έχουμε σκεφτεί, όμως όχι όπως ο Υπαρξιστής. Ο ήρωας επιδίδεται σε μια αδιάκοπη ενδοσκόπηση, παρατήρηση και αξιολόγηση εμπειριών που τον εθίζει.
Ποια ήταν η αρχική σκέψη πίσω από τη συγγραφή αυτού του βιβλίου και πόσο καιρό σας πήρε για να το ολοκληρώσετε; Η πρώτη φράση του βιβλίου είναι η εξής «Όλοι είμαστε αναλώσιμοι. Όλοι». Αυτή είναι η αρχική σκέψη. Στο πλαίσιο της ανθρώπινης ύπαρξης που πάντα είναι στο επίκεντρο, καθώς και των σχέσεων που την απαρτίζουν, εξυμνεί τη ζωή που είναι πράγματι αναλώσιμη. Είμαστε αναλώσιμοι. Οι άνθρωποι που γνωρίζουμε, που ερωτευόμαστε, που εγκαταλείπουμε, που μισούμε, είναι αναλώσιμοι. Οι στιγμές που εγκλωβίζουμε ή μας εγκλωβίζουν, είναι δικές μας και αναλώσιμες. Το βιβλίο ολοκληρώθηκε μέσα σε 4 μήνες περίπου. Ωστόσο, ο συμπυκνωμένος χρόνος γραφής του υπολογίζω πως ήταν 2,5 μήνες.
Ενέχει βιωματικά στοιχεία; Ενέχει τόσα βιωματικά στοιχεία ώστε να θέλω να το χαρακτηρίσω ως ένα έργο βιωματικής μυθοπλασίας. Η δομή της σκέψης του ήρωα είναι δική μου. Ωστόσο, ο Υπαρξιστής είναι ανεξέλεγκτος. Είναι οριακός. Είναι αυτό που θα ήθελα να είμαι και ταυτόχρονα αυτό που φοβάμαι μήπως γίνω. Πολλές σκηνές του έργου, πρόσωπα, γειτονιές, δραστηριότητες υπάρχουν. Έχουν συμβεί όμως με διαφορετικό τρόπο. Ο ήρωας δίνει τη δικιά του εκδοχή και εισάγει ερμηνείες φαντασίας. Θα έλεγα πως είναι εμπνευσμένο από την πραγματικότητα και όχι βασισμένο σε αυτή.
Ο Υπαρξιστής αποτελεί μια ενδοσκόπηση. Είναι ένα ταξίδι ένδον, στις σκέψεις του ήρωά του. Ο οποίος φέρει χαρακτηριστικά που εν δυνάμει έχει ο καθένας μας. Τι τον κάνει τόσο ιδιαίτερο; Όντως ο Υπαρξιστής θα μπορούσε να είναι καθένας από εμάς. Δεν είναι όμως για έναν θεμελιώδη λόγο: ο Υπαρξιστής δεν μένει στις σκέψεις. Όταν αναρωτιέται για κάτι, το ζει. Σπεύδει να το ζήσει. Είναι ενδεχομένως λειτουργικός και αποδεκτός μόνο για όσους τον παρατηρούν. Μέσα του όλα είναι απείθαρχα. Οι άνθρωποι που επιλέγει να συναναστραφεί, τα μέρη στα οποία πηγαίνει, τα βιώματα που αποκτά, είναι όλα στοιχεία που εξυπηρετούν την αγωνιώδη ενδοσκόπησή του. Τίποτα απ’ όσα κάνει δεν είναι τυχαίο. Είναι από εκείνον για εκείνον και αυτό τον καθιστά οριακό. Στην πραγματικότητά του όλα μπορούν να συμβούν και ταυτόχρονα τίποτα.
Χάνεται στη δίνη των υπαρξιακών προβληματισμών του και, ταυτόχρονα, προσπαθεί να ισορροπήσει στην αμείλικτη πραγματικότητα. Τι έχει, τελικά, ανάγκη ο Υπαρξιστής; Ο Υπαρξιστής έχει ανάγκη να εμπιστευτεί. Δεν μπορεί να εμπιστευτεί ανθρώπινα όντα όταν είναι τόσο εύθραυστα. Όταν έχει αγαπήσει άτομα που πέθαναν άδικα και ξαφνικά. Όταν όλοι εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα. Δεν μπορεί να εμπιστευτεί τον εαυτό του όταν δεν ξέρει τι θέλει πραγματικά να κάνει στη ζωή του. Ο έρωτας τον τρομάζει, η φιλία τον εξαγριώνει, η οικογένεια του φαίνεται ένας απλός θεσμός, μια κοινωνική κατασκευή. Προσδοκίες, συναισθήματα, υγεία, όλα ασταθή. Ακόμα και όταν κάτι γίνεται σαφές, ο χρόνος τα αλλοιώνει όλα ανεπανόρθωτα. Ο Υπαρξιστής έχει ανάγκη από υποστήριξη, από εμπιστοσύνη. Από μια παύση στο διχασμό. Μια έμπιστη συμφιλίωση με την «πραγματικότητα».
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια; Το επόμενό μου βιβλίο δεν έχω ακόμα την ενέργεια και την έμπνευση που χρειάζομαι για να το υλοποιήσω. Περιμένω να έρθει εκείνο να με συναντήσει. Ξέρω πως θα είμαι πιο απελευθερωμένη και εμπλουτισμένη συγγραφικά λόγω του Υπαρξιστή. Θα έχω μεγαλύτερη ελευθεριότητα να εκφράσω πιο σουρεαλιστικές και οριακές μου σκέψεις. Η ωμότητα και η εξερεύνηση θα έχει μια διαυγέστερη ωριμότητα. Θα ήθελα πολύ να θίξω τις συνέπειες όσων κάνουμε ή δεν κάνουμε. Τα απωθημένα που μας υποδουλώνουν σε απορίες, τα αυτοάνοσα μιας σειράς αποφάσεων (χωρίς να αναφέρομαι συγκεκριμένα σε κάποιο ιατρικό πρόβλημα, μα γενικά σε όσα κάνουμε εμείς υποσυνείδητα και είναι ικανά να μας κάνουν να νοσήσουμε). Την εκδοχή της ζωής που δεν θέλαμε να επιλέξουμε.
Σε ποιους συγγραφείς επιστρέφετε πάντα; Επιστρέφω πάντα σε Σάλιντζερ και Μπουκόφσκι. Είναι πάντα το παρεάκι μου. Εμπνευσμένη διαχρονικά και από Νικολάι Γκόγκολ.
Ποιο βιβλίο διαβάζετε αυτή την περίοδο; Ολοκλήρωσα πρόσφατα το Τραγούδι του Χιλμπίλη του Τζέιμς Ντέιβιντ Βανς, το οποίο με συγκλόνισε. Πέρασα μόλις στο Η σκούπα και το σύστημα του Γουάλας.