Υποδυόμενος τον «Ιωσήφ» ο ηθοποιός Δημοσθένης Παπαδόπουλος συμμετέχει στην θεατρική παράσταση «Αιολική Γη», βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ηλία Βενέζη. Το έργο πραγματεύεται τα όρια της ανθρώπινης υπόστασης στην ισορροπία της επιτυχίας των προσδοκιών και της αποτυχίας των επιθυμιών. Ενσπείρει φιλοσοφικούς προβληματισμούς για το ζήτημα του θανάτου ως προέκταση της ζωής, ενώ, παράλληλα, επιχειρεί να ανασύρει τη μνήμη στην επιφάνεια της συνείδησης του υποκειμένου, ως υπόβαθρο για την γεφύρωση του παρελθόντος στον παρόντα χρόνο. Ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος ενσαρκώνει αυτή ακριβώς τη λειτουργία της μνήμης. Είναι ο θεμέλιος λίθος της ιστορίας στο μέλλον που έπεται.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, μας αναλύει το ρόλο του στο έργο, τα νοήματα και τους συμβολισμούς καθώς και την προσωπική του αναμέτρηση με τον «Ιωσήφ» στο σήμερα. Με την ποιότητα και την ενσυναίσθηση που τον διακρίνει προσδίδει υπεραξία στην παράσταση συνολικά.
«Αιολική γη». Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας. Κάτω από ποιες παραμέτρους μεταφέρεται το μυθιστόρημα στο θέατρο;
Στην διασκευή του μυθιστορήματος που έγινε για την παράστασή μας η ιστορία της Αιολικής γης χωρίζεται σε τρία μέρη. Στον «παράδεισο» όπου ο θεατής παρακολουθεί τα ανέμελα, χαρούμενα χρόνια του υποστατικού που μένει η οικογένεια του βασικού πρωταγωνιστή Πέτρου. Στο «τέλος της αθωότητας» όπου ο Πέτρος και οι αδελφές του ανακαλύπτουν τον έρωτα, το σκοτάδι, τις άγριες και σκληρές πτυχές της ζωής στα Κιμιντένια. Και στην «έξοδο» όπου ο πόλεμος έρχεται και ξεριζώνει την οικογένεια από την γη της.
Υποδύεστε τον γέρο-Ιωσήφ, επί χρόνια εργάτη στο υποστατικό της οικογενείας. Τί συμβολίζει το εν λόγω πρόσωπο; Πώς εκφράζονται τα συναισθήματά του για την Αιολία;
Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η φύση. Ως δρων πρόσωπο. Ως ένα από τα βασικά πρωταγωνιστικά πρόσωπα της ιστορίας. Πολλές φορές νιώθεις διαβάζοντας το βιβλίο ότι η φύση κυριαρχεί. Η φύση επηρεάζει τα πάντα. Και όλα κινούνται γύρω από αυτήν. Ο μπάρμπα-Ιωσήφ είναι ο ιερέας της. Ο ενδιάμεσος μεταξύ της φύσης και της ζωής των ανθρώπων. Ασχολείται με την γη. Με τα δέντρα. Και έχει μία ιδιαίτερη σχέση με αυτά. Επικοινωνεί μαζί τους. Τα ακούει. Έχει πλήρη επίγνωση ότι ανήκει σε αυτήν την γη και γι΄ αυτό στο τέλος αρνείται να ξεριζωθεί. Παραμένει στην γη της Αιολίδας αψηφώντας τις συνέπειες.
Με ποιο τρόπο ο σκηνοθέτης Τάκης Τζαμαργιάς σας έδωσε τη δυνατότητα να εμβαθύνετε στο έργο, την εποχή και τα πρόσωπα;
Δουλέψαμε πολύ πάνω στη διασκευή επιστρέφοντας πολλές φορές στο μυθιστόρημα για να πάρουμε υλικό. Μιλήσαμε πολύ και δοκιμάσαμε πολλές εκδοχές θεατρικής πρακτικής μέχρι να καταλήξουμε στην τελική παραστασιακή μορφή. Κι αυτό γιατί πολλά θέματα της ιστορίας είναι πολυεπίπεδα. Πολλά κομμάτια του βιβλίου μπορούν να διαβαστούν και να παρουσιαστούν σκηνικά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Ήταν μια πολύ δημιουργική διαδικασία.
Παρατηρούμε ότι το υποστατικό λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας διαφορετικών εθνών, γλωσσών και πολιτισμών. Τί αντιπροσωπεύει αυτή η στάση των οικοδεσποτών;
Το υποστατικό της οικογένειας στο έργο είναι πάντα ανοιχτό. Ο παππούς λέει χαρακτηριστικά ότι «πάντα υπάρχει τόπος εδώ για έναν ξένο» ή ότι «δεν πέρασε ποτέ κανείς από εδώ που να μην έφαγε ένα πιάτο φαΐ». Ο άνθρωπος από την φύση του είναι ανοιχτός και επικοινωνιακός. Και αυτό το βλέπουμε ειδικά στο πρώτο κεφάλαιο του «παραδείσου» στην παράστασή μας. Όταν όμως ο φόβος και η ανασφάλεια μπαίνουν στην ζωή των ανθρώπων η πόρτα του σπιτιού κλειδαμπαρώνεται. Όπως και στην ίδια την ζωή ο φόβος είναι αυτός που διαστρεβλώνει την πραγματική φύση του ανθρώπου.
O ρόλος της είναι συμβολικός, αλλά τόσο ουσιαστικός. Στο τέλος παραμένετε στη γη της Αιολίας, παρά της εκκλήσεις για απομάκρυνση. Τί κρατάει, εν τέλει, τον ήρωα δεμένο σε αυτή; Ποιος ο ρόλος της πρώτης αγάπης και της ανάμνησής της;
Ο Ιωσήφ έφυγε από το νησί του την Λήμνο και μετανάστευσε στα Κιμιντένια με σκοπό να βγάλει χρήματα για να γυρίσει πίσω και να παντρευτεί την αγαπημένη του Μαρία. Δεν γύρισε όμως ποτέ κι εκείνη παντρεύτηκε κάποιον άλλον. Στο τέλος του έργου όταν όλοι μαζεύουν τα πράγματά τους και εγκαταλείπουν την πατρίδα τους εκείνος παραμένει. Κι αυτό γιατί η ζωή του πια είναι μόνο η γη της Αιολίδας. Η σχέση του με το χώμα και τα δέντρα αυτής της γης είναι τόσο δυνατή που προτιμά να παραμείνει με όποιο αντίτιμο. Επί της ουσίας έχει γίνει ένα με την φύση. Και η φύση είναι παντού. Δεν γνωρίζει σύνορα. Και αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο Ιωσήφ. Μόνο οι άνθρωποι βάζουν σύνορα και όρια στην γη και στις ζωές τους. Το ενδιαφέρον αυτού του χαρακτήρα είναι ότι ενώ ήταν ένας απλός άνθρωπος που ασχολούνταν με την γη, με τα χρόνια έγινε ένας βαθιά φιλοσοφημένος άνθρωπος. Η σύνδεσή του με την φύση του έδωσε ουσιαστική γνώση κι ωριμότητα. Ακόμα και με την αγαπημένη του Μαρία επικοινωνεί πια μέσω της φύσης. Γιατί ο άνθρωπος είναι κι αυτός μέρος της. Δεν είναι τυχαίο που ο Ιωσήφ για κάθε πρόσωπο της οικογένειας φυτεύει κι ένα δέντρο στο όνομά του.
Η φύση και ο χρόνος συμπλέκονται στο έργο. Οι πρωταγωνιστές μοιάζουν δεμένοι και ταυτισμένοι μαζί τους. Πώς μεταβάλλεται αυτή η σχέση; Ποιοι παράγοντες μεσολαβούν;
Αυτό που μεταβάλλει την αρμονική σχέση ανθρώπου – χρόνου – φύσης είναι τα άγρια ένστικτα που ξυπνούν μέσα στον άνθρωπο. Η βίαιη επέμβαση του ανθρώπου πάνω στην φύση, η κτητικότητα, το κέρδος, η ανάγκη κυριαρχίας και τελικά ο πόλεμος. Η βία. Η βία πάνω στην φύση αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Και όλη η σύγχρονη ζωή του δυτικού κόσμου είναι δυστυχώς βασισμένη πάνω σε αυτήν την δυσλειτουργική σχέση με την φύση. Συνεπώς ο άνθρωπος δρα και λειτουργεί ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό αφού κι αυτός ο ίδιος είναι αναπόσπαστο μέρος της.
Ποια στοιχεία σας προσωπικότητάς σας αντικρίζετε στο πρόσωπο του γέρο-Ιωσήφ;
Είμαι σε έναν διαρκή αγώνα να γίνω Ιωσήφ. Τον καταλαβαίνω, τον θαυμάζω και προσπαθώ να του μοιάσω. Μάλλον αυτό σημαίνει ότι έχω κι εγώ κάποια από τα χαρακτηριστικά του. Αλλά προσπαθώ να τα αναγνωρίσω και να τα αποδεχτώ.
Μέσα από το έργο αναδεικνύεται, μεταξύ άλλων, η έννοια της φιλίας και της αγάπης. Έχουν μεταβληθεί οι αντίστοιχοι όροι στον σύγχρονο κόσμο;
Θέλω να πιστεύω ότι όχι. Δεν έχουν μεταβληθεί. Είμαι ίσως ρομαντικός. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι όσο κι αν έχει αλλάξει η ζωή του ανθρώπου, ο πυρήνας του μένει πάντα ίδιος. Θετικός. Ο σύγχρονος κόσμος ίσως μας κάνει πιο εγωιστές. Αλλά ο άνθρωπος πάντα αποζητά την αγάπη και τη φιλία. Ίσως έχει διαταραχθεί ο χαρακτήρας του ανθρώπου λόγω της αποσύνδεσής του με την φύση.
Η απώλεια, ως έννοια και ως αναγκαιότητα, μοιάζει να εκκολάπτεται στην τραγικότητα των ηρώων. Ποια η δική σας αντίληψη για το περιεχόμενό της;
Η απώλεια είναι μέρος της ζωής αφού γεννιόμαστε με το προδιαγεγγραμμένο τέλος του θανάτου. Αυτή είναι και η τραγικότητα του ανθρώπου όπως και των ηρώων της Αιολικής γης. Το σημαντικό είναι η γνώση και η διαχείρισή της.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Βικτώρια Σκαφιδά
Φωτογραφίες παράστασης: Ανδρέας Σιμόπουλος
Info: Τετάρτη και Κυριακή στις 19:00, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 20:30 στο Εθνικό Θέατρο – Θέατρο Rex, Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» (Πανεπιστημίου 48, Αθήνα / 2103305074). Εισιτήρια στην ticketservices.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
