Ευτυχία Γιαννάκη: «Η αστυνομική λογοτεχνία πέρασε σε βαθιές αφηγήσεις φωτίζοντας την ανθρώπινη κατάσταση»

Η Ευτυχία Γιαννάκη τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει φανατικό κοινό το οποίο την ακολουθεί σε κάθε νέο βιβλίο της. Το δεύτερο μέρος της τριλογίας του βυθού, «Στη φωλιά του Ιππόκαμπου» κυκλοφόρησε το καλοκαίρι κι έχει συνεπάρει φίλους της αστυνομικής λογοτεχνίας, αναφέροντας το ως το καλύτερο εντός ή εκτός εισαγωγικών μυθιστόρημα που παρέδωσε.

Όμως, εκτός από την τελευταία της κυκλοφορία μάς μίλησε για τα εργαστήρια του ΙΑΝΟΥ που συνεχίζουν να προσφέρουν τις γνώσεις, τα υλικά και τα αγαθά για έναν νέο ή μία νέα συγγραφέα που επιθυμεί να λάβει τα απαραίτητα αρχικά εφόδια δοκιμάζοντας το συγγραφικό τους ταλέντο.

Ως εκπρόσωπος της αστυνομικής λογοτεχνίας, και φέτος διδάσκετε στα σεμινάρια λογοτεχνικής γραφής στον Ιανό. Ποιος είναι ο στόχος του εργαστηρίου; 

Το σεμινάριό μας έχει ως στόχο όχι μόνο τη μελέτη του συναρπαστικού κόσμου της αστυνομικής λογοτεχνίας που κερδίζει, όχι τυχαία, όλο και περισσότερους αναγνώστες και δημιουργούς παγκοσμίως, αλλά την ενεργοποίηση και την έκφραση της ιδιαίτερης ματιάς κάθε συμμετέχοντα ή συμμετέχουσας, μέσα από ιστορίες που έχουμε συνηθίσει να τις αποκαλούμε αστυνομικές, αλλά στην ουσία συνιστούν το μεγάλο κοινωνικό και ψυχολογικό μυθιστόρημα της εποχής μας. Με οδηγό τα δομικά στοιχεία της αστυνομικής αφήγησης αποκρυπτογραφούμε το μυστήριο της δημιουργίας ιστοριών. Φωτίζουμε την καρδιά των γρίφων, τη σφιχτή πλοκή, το βάθος των χαρακτήρων, τους διαλόγους, τον ρυθμό και το ύφος της αφήγησης, την ατμόσφαιρα, τις ανατροπές, το σασπένς, την ιδιαίτερη ματιά του δημιουργού, τον πυρήνα του κοινωνικού προβληματισμού που κρύβει κάθε ιστορία και τη μελέτη του ψυχολογικού βάθους των ηρώων που δένει την αφήγηση ώστε να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 

Ποιες είναι οι διαφορές που εντοπίζουμε σε σχέση με την κλασική λογοτεχνία; 

Η αστυνομική λογοτεχνία θέτει κάποιους επιπλέον περιορισμούς σε σχέση με άλλα λογοτεχνικά είδη στον δημιουργό εξαιτίας ακριβώς του πλέγματος των δομικών της στοιχείων που υπαγορεύουν τον ρυθμό και σφιχτοδεμένες ιστορίες με αρχή, μέση, τέλος. Η παράδοσή της που φτάνει σε εμάς μέσα από κλασικά έργα αστυνομικής λογοτεχνίας διατηρεί ακριβώς αυτόν τον πυρήνα σε έναν βαθμό και μπολιάζεται με τις επιπλέον απαιτήσεις που θέτει η σύγχρονη αστυνομική αφήγηση. Σε αυτό το σημείο θα έλεγα ότι συγκλίνει με όλα τα υπόλοιπα λογοτεχνικά είδη. Έχουμε ξεφύγει πλέον από την εποχή του διασκεδαστικού γρίφου κι έχουμε περάσει σε πιο βαθιές αφηγήσεις που φωτίζουν την ανθρώπινη κατάσταση και τις ιδιαιτερότητες της εποχής μας, όπως συμβαίνει με την λογοτεχνία γενικά.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το ερώτημα που τίθεται πάντα είναι κατά πόσο βοηθούν αυτά τα εργαστήρια. Μπορεί να διδαχτεί η συγγραφή;

Αυτό μάλλον θα σας το πουν καλύτερα όσες και όσοι συμμετέχουν στα εργαστήρια. Υπάρχει το κομμάτι της παιγνιώδους πυροδότησης, της απόκτησης μιας καλύτερης εποπτείας της βιβλιογραφίας και της βιβλιοπαραγωγής, μια νέα αναγνωστική αντίληψη που γεννιέται μέσω της συστηματικότερης μελέτης του είδους και της μεταφοράς της εμπειρίας κάποιου που γράφει, η ανάπτυξη της τεχνικής με ασκήσεις και μελέτη του υλικού που συνοδεύει τα σεμινάρια και τέλος, η τέχνη και η προσωπική διαδρομή που ακολουθεί καθένας. Σε αυτό το τελευταίο κανείς δύσκολα καταλήγει παρακάμπτοντας τα προηγούμενα βήματα. Έχοντας έναν ή περισσότερους συμμάχους σε αυτή τη διαδρομή – γιατί και οι ομάδες που σχηματίζονται και μοιράζονται κοινές αγωνίες είναι εξαιρετικοί σύμμαχοι – είναι μια πολύτιμη βοήθεια κι ένα πολύτιμο πεδίο πειραματισμού για τους νέους δημιουργούς που αναζητούν τη φωνή τους.

Από την Βλάχου και τον Μαρή μέχρι και σήμερα, τι έχει αλλάξει πιστεύετε στο αστυνομικό διήγημα; Διότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έντονη αύξηση στο αναγνωστικό κοινό, αλλά και στην ποιότητα των μυθιστορημάτων. 

Οι αφηγήσεις έχουν γίνει πιο σύνθετες θα έλεγα φωτίζοντας πέρα από το επίπεδο του γρίφου και του διασκεδαστικού αναγνώσματος, τις ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες, τις αγωνίες μας και τους υπαρξιακούς φόβους μας. Χρησιμοποιώντας την ενδιαφέρουσα πλοκή για να κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ξεκλειδώνουν με έξυπνο τρόπο τα άλλα δύο στρώματα της αφήγησης που είναι το κοινωνικό σχόλιο και η καταβύθιση στον ανθρώπινο ψυχισμό γι’ αυτό και είναι δημοφιλείς σε όλο και περισσότερους αναγνώστες. Συνομιλούν με την εποχή μας αυτές οι ιστορίες και την ανάγκη μας να κατανοήσουμε το χάος και την πολυπλοκότητα που μας περιβάλλει.

Μιλήστε μας για το τελευταίο σας βιβλίο με τίτλο «Στη φωλιά του Ιππόκαμπου», το οποίο αποτελεί το δεύτερο μέρος της «Τριλογίας του βυθού». Ποια είναι υπόθεση του έργου;

Η ιστορία πυροδοτείται όταν μια μαχόμενη δημοσιογράφος εντοπίζεται νεκρή στην πισίνα ενός ρετιρέ στο Κολωνάκι, στο διαμέρισμα του πρώην συζύγου της, διακεκριμένου ζωγράφου, που παραμένει εξαφανισμένος. Στο στήθος της έχει ένα τατουάζ με έναν τεράστιο ιππόκαμπο. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και η κοινή γνώμη αναστατώνονται, με τα πιθανά σενάρια της δολοφονίας να μένουν ανοιχτά μέχρι το τέλος. Το κουβάρι αυτής της υπόθεσης, που ξεδιπλώνεται μεταξύ Ύδρας και Αθήνας, εμπλέκει τον αστυνόμο Χάρη Κόκκινο και την ομάδα του σε μια υπόθεση που τους φέρνει αντιμέτωπους με φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, κυκλώματα τέχνης, τα όρια της δημιουργίας και τα κλειστά στόματα της μικρής κοινωνίας που μπορεί να βρίσκεται σε ένα νησί ή στην καρδιά μιας μεγαλούπολης.

Στο βιβλίο φωτίζονται θέματα τα οποία μας απασχόλησαν και μας απασχολούν ακόμα ως κοινωνία. Όπως για παράδειγμα η γυναικοκτονία. Η τέχνη ως καθρέφτης της κοινωνίας έχει τη δυνατότητα να μπορεί να διαμορφώνει συνειδήσεις; 

Έχει τη δυνατότητα να μας προβληματίζει, να γεννάει ερωτήματα, να μεταφέρει το συναίσθημα και άρα να επιτρέπει να δοκιμάσουμε τα όρια και τον τρόπο σκέψης μας, καθώς σκύβουμε σε αυτό που είναι ξένο γύρω μας και μέσα μας. Η τρυφερότητα με την οποία προσεγγίζει το ανοίκειο είναι αυτό που ανατρέπει τις βεβαιότητες και αναδιαμορφώνει τη συνείδησή μας καθώς ξανακοιταζόμαστε στον καθρέφτη.

Ποια η άποψη σας για το κίνημα metoo;

Ότι ήρθε να φωτίσει εμφατικά ένα πρόβλημα δεκαετιών, αιώνων, δίνοντας τον λόγο επιτέλους στα θύματα. Νομίζω ότι πρέπει πρώτα να ανοίξουμε διάπλατα τα αυτιά μας στις ιστορίες των θυμάτων και στη συνέχεια να λάβουμε τα μέτρα μας ως κοινωνία, ως πολιτεία και ως άτομα. Είναι σημαντικός ο διάλογος που αναπτύσσεται στη δημόσια σφαίρα με αφορμή κάθε νέα ιστορία που έρχεται στο φως, είναι σημαντική η υποστήριξη των θυμάτων χωρίς ναι μεν, αλλά και εν συνεχεία η απόδοση των ευθυνών. Σημαντικότερο όλων παραμένει η αλλαγή της συνείδησης και της κουλτούρας που δεν θα επιτρέπει στο μέλλον τέτοια φαινόμενα και θα καταστήσει το κίνημα περιττό. Μέχρι τότε υποστηρίζουμε τα θύματα και όσες και όσους έχουν τα θάρρος να μιλήσουν.

Πιστεύετε πως το αναγνωστικό κοινό πια είναι περισσότερο απαιτητικό; 

Δεν ξέρω πως θα μπορούσε να οριστεί αυτή η απαίτηση. Αυτό που βλέπω είναι ότι δεδομένων των πολλών διασπαστικών παραγόντων που υπάρχουν πλέον στην καθημερινότητά μας, είναι δύσκολο κανείς να αφοσιωθεί κανείς στην ανάγνωση και να καταβάλλει τον απαιτούμενο κόπο που απαιτεί το ξεκλείδωμα των ιστοριών. Είναι πιο εύκολο κανείς να χαζεύει τις σειρές ή το κινητό του και είναι μάλλον μια επιπλέον πρόκληση για τους νέους δημιουργούς να καταφέρουν με τις ιστορίες τους να γεννήσουν νέους αναγνώστες και νέες αναγνώστριες. Ίσως μια πιο οργανωμένη πολιτική γύρω από το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία να μας αποκάλυπτε ότι δεν είναι πιο απαιτητικό το κοινό, ίσως να συμβαίνει και το αντίθετο, είναι πιο απαιτητικοί οι καιροί και θέλουν νέους χειρισμούς, μια νέα προσέγγιση που θα καταστήσει το βιβλίο ξανά ελκυστικό από τις μικρές ηλικίες. Να ξεφορτωθεί δηλαδή το στοιχείο του καταναγκασμού και της υποχρέωσης που φορτώνεται από το σχολείο και περάσει στο πεδίο της ψυχαγωγίας με τις πολλαπλές αποχρώσεις του όρου.

Ποιες οι δικές σας αναφορές; Ποιοι συγγραφείς διαμόρφωσαν τη γραφή σας;

Είναι εκατοντάδες. Το αναγνωστικό ταξίδι κάθε δημιουργού είναι τόσο μακρύ και τόσο βαθύ που είναι δύσκολο να χαρτογραφηθεί. Θα ήταν σαν να έπρεπε να αφηγηθώ τη ζωή μου σε μια παράγραφο και αυτή η αφήγηση να έχει νόημα. Είναι μάλλον αδύνατον, οπότε θα αποφύγω να περιοριστώ σε δυο τρία ονόματα.

Κλείνοντας, υπάρχει συνταγή επιτυχίας; 

Αρχικά ίσως θα πρέπει να ορίσουμε τι σημαίνει επιτυχία για ένα έργο τέχνης. Υπήρχαν λαμπρά έργα που αγνοήθηκαν στην εποχή τους και άλλα που αποθεώθηκαν αδίκως. Τα πράγματα είναι επαρκώς ρευστά στο πεδίο της δημιουργίας και στην υποδοχή ενός έργου τέχνης. Αν υπήρχε οποιαδήποτε συνταγή σε αυτό το πεδίο θα είχαμε ωραίους τσελεμεντέδες, βίβλους ή επιστημονικά εγχειρίδια που θα ανέλυαν βήμα βήμα τη διαδικασία. Η καλλιτεχνική έκφραση διατηρεί στον πυρήνα της την ιδιαίτερη ματιά και την έκφραση κάθε δημιουργού. Είναι πρωτίστως ένα εσωτερικό ταξίδι. Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν στις βιβλιοθήκες μας οδηγοί με συνταγές σημαίνει μάλλον πως η όποια συνταγή θα περιόριζε, παρά θα απελευθέρωνε τις δημιουργικές μας δυνάμεις. Ευτυχώς το πεδίο της τέχνης παραμένει επαρκώς αχαρτογράφητο και ανοιχτό σε λάθη που γεννούν κάθε φορά τον νέο κανόνα.  

Info: Περισσότερες πληροφορίες για τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής εδώ. Επισκεφτείτε το site της Ευτυχίας Γιαννάκη https://giannaki.com.