Ο πρόεδρος και καθηγητής του τμήματος θεατρικών σπουδών ΕΚΠΑ Γιώργος Π. Πεφάνης με αφορμή την κυκλοφορία του τόμου «Οι Μυκήνες δεν ήταν το παν. Καμπανελλικά ανάλεκτα» (Κάπα Εκδοτική), στην οποία συγκεντρώνει δέκα κείμενα (άρθρα και μελετήματα) γραμμένα σε διαφορετικές περιστάσεις για την προσέγγιση αθέατων της καμπανελλικής δραματουργίας, όσο ο Καμπανέλλης βρισκόταν στη ζωή, μίλησε στο tetragwno.gr.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης ήταν ο βαθύτερος γνώστης της ανεπίσημης ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, εκείνης που βρίσκεται πίσω από τις γραμμές των βιβλίων και των μαρτυριών. Υπήρξε ένας πολύ μεγάλος συγγραφέας σε μία χώρα με μικρή γλωσσική και, ενίοτε, πολιτική εμβέλεια.
Ο ίδιος δεν παραπονέθηκε ποτέ για την κρατική ακηδία απέναντι στα έργα του. Όμως έτσι ήταν ο χαρακτήρας του: να μη ζητάει, αλλά να δίνει. Δεν ζητούσε τίποτα, αλλά έδινε τα πάντα και πάντοτε με ένα ζεστό χαμόγελο και μια γλυκιά ματιά που σε κέρδιζε αμέσως.
Η κρατική ακηδία προς το συγγραφικό έργο του Καμπανέλλη, όσο ήταν εν ζωή, έρχεται σε αντιδιαστολή με το έτος Καμπανέλλη, μετά θάνατον. Πως το σχολιάζετε;
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης είναι για την Ελλάδα ό,τι είναι ο Pinter ή ο Beckett για την Αγγλία ή ο Arthur Miller για τις ΗΠΑ. Είναι ένα σπουδαίο πολιτιστικό κεφάλαιο, εν πολλοίς αναξιοποίητο από το κράτος. Κείμενά του έπρεπε να συγκαταλέγονται στα σχολικά βιβλία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, να διδάσκονται αυτά καθ’ εαυτά και να αξιοποιούνται στην εκπαιδευτική διαδικασία γενικότερα, όταν πρόκειται λ.χ. να διδαχθούν έννοιες όπως η ειρήνη και ο πόλεμος, η φιλία, η προσφυγιά, η πολιτική μυθοποίηση ή να παρουσιαστεί η πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας.
Τα έργα του έπρεπε να έχουν ενταχθεί στο ρεπερτόριο τουλάχιστον των κρατικών σκηνών, τα σενάριά του να διδάσκονται σε κινηματογραφικά πανεπιστημιακά Τμήματα, ενώ κάποια από τα ποιήματά του θα μπορούσαν να διδάσκονται ακόμα και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Τι γίνεται από όλα αυτά; Περιμένουμε την ευκαιρία των εκατό χρόνων από τη γέννησή του για να ορίσουμε ένα έτος «Καμπανέλλη». Καλώς πράττουμε, αλλά μετά από αυτό τι γίνεται; Φοβούμαι ότι όταν δεν υπάρχει αληθινή πολιτική για τον πολιτισμό, οι επέτειοι προσφέρουν μόνο ένα άλλοθι.
Ήταν μια αφορμή να μιλήσετε για το έργο του;
Σε ό,τι με αφορά, δεν περιμένω κάποια αφορμή για να μελετήσω ή να διδάξω τον Καμπανέλλη στο ΕΚΠΑ ή στο ΕΑΠ όπου είμαι καθηγητής. Στα μαθήματά μου πάντα υπάρχουν αρκετά έργα του σε σταθερή βάση. Ως προς τη μελέτη τους, έχει προηγηθεί η μονογραφία μου Ιάκωβος Καμπανέλλης. Ανιχνεύσεις και προσεγγίσεις στο θεατρικό του έργο (2000) και έκτοτε πολλές μελέτες για τα θεατρικά του έργα, τα κινηματογραφικά του σενάρια και τα ποιήματά του, σε επιστημονικά και σε συλλογικούς τόμους.
Μιλήστε μου για τον τόμο «Οι Μυκήνες δεν ήταν το παν» και τι ακριβώς πραγματεύεται.
Το βιβλίο αποτελεί συλλογή μελετημάτων που έχουν γραφτεί σε διάφορες ερευνητικές περιστάσεις και στοχεύουν στην ανάδειξη ορισμένων πτυχών της καμπανελλικής δραματουργίας που δεν έχουν διερευνηθεί καθόλου ή είναι ελάχιστα γνωστές. Για παράδειγμα, τα θεατρικά του τραγούδια, δεν είχαν ποτέ έως τώρα μελετηθεί συστηματικά, ούτε από στιχουργικής, ούτε από μουσικολογικής, αλλά ούτε και από θεατρολογικής σκοπιάς.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα μελετήματα που έγραψα για τα δύο καμπανελλικά έργα που δημοσίευσα για πρώτη φορά στο περιοδικό Παράβασις του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Πρόκειται για τα έργα: Κρυφός ήλιος και Άνθρωποι και ημέρες, σχεδόν άγνωστα στο ευρύτερο κοινό. Ένα τρίτο παράδειγμα είναι η ψυχολογική και πολιτική ανάλυση του έργου Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού.
Η ελληνική γλώσσα του Ιάκωβου Καμπανέλλη αναφέρετε πως υπήρξε εμπόδιο στην παγκοσμιοποίηση του έργου του, έχουμε ωστόσο συγγραφείς, εκτός της αγγλικής γλώσσας, να κατακτούν το παγκόσμιο θέατρο.
Καλώς ή κακώς, η αγγλική γλώσσα είναι το διαβατήριο για την παγκόσμια σκηνή. Σημαντικοί συγγραφείς της Γαλλίας, της Ιταλίας ή της Γερμανίας, μπορεί να γίνουν γνωστοί, αλλά δεν «κατακτούν» την παγκόσμια σκηνή. Ο Καμπανέλλης έγινε γνωστός σε αρκετές χώρες, αλλά εάν έγραφε στην αγγλική θα ήταν, πιστεύω, διάσημος σε όλον τον κόσμο.
Τι είναι αυτό που ξεχωρίζει στη γλώσσα του Καμπανέλλη;
Η αμεσότητα, η ακρίβεια, η αυθεντικότητα. Επίσης, η πολυφωνία των προσώπων του, η ανοιχτότητα στη σκέψη, η διαλακτικότητα στους διαλόγους του. Εάν είμαστε λίγο πιο προσεκτικοί, η στοχαστικότητα και ο λυρισμός.
Μπορεί να θεωρεί επίκαιρος;
Διαβάστε το Ο Μπαμπάς ο πόλεμος και θα δείτε την εμπορευματοποίηση του πολέμου. Διαβάστε το Παραμύθι χωρίς όνομα και θα δείτε την κρυμμένη απλότητα του ηρωισμού στον καθημερινό άνθρωπο. Διαβάστε τα Τέσσερα πόδια του τραπεζιού και θα δείτε τη δύναμη του χρήματος. Διαβάστε το Μια συνάντηση κάπου αλλού και θα δείτε την πολλαπλότητα του εαυτού. Αλλά ο Καμπανέλλης είναι επίσης επίκαιρος και ως κλασικός συγγραφέας: είναι ένας μοντέρνος κλασικός.
Ποιο θεατρικό έργο του θα ξεχωρίζετε και γιατί;
Όπως και εκείνος, όλα τα αγαπώ με ξεχωριστό τρόπο το καθένα. Το ποιο έργο ξεχωρίζει κανείς είναι άλλωστε συνάρτηση πολλών παραγόντων και συνθηκών, που κάθε φορά αλλάζουν. Ξαναλέω ότι ο Καμπανέλλης είναι ένας μοντέρνος κλασικός συγγραφέας, άρα διαθέτει πολλά έργα με διαχρονική εμβέλεια.
Υπήρξε παρεμβατικός στις σκηνοθετικές αντιλήψεις;
Θα έπρεπε ίσως να ορίσουμε την έννοια της «παρεμβατικότητας», αλλά αυτό που ζητούσε ήταν ο σεβασμός του κειμένου, η ακρίβεια, η ορθοφωνία, η πλαστικότητα και το βάθος στην εκφορά του λόγου. Γνωρίζουμε πάντως ότι συνεργαζόταν άψογα με σκηνοθέτες όπως ο Κουν, ο Μιχαηλίδης, ο Παπαγεωργίου.
Πρόσφατα, είδαμε την «Αυλή των θαυμάτων» να γίνεται μιούζικαλ. Πιστεύετε πως θα ήταν σύμφωνος με κάτι τέτοιο;
Δεν είναι μαζί μας να μας πει τη γνώμη του για τη συγκεκριμένη παράσταση. Πάντως ήταν ανοιχτός στις νέες ερμηνείες των έργων του.
Κλείνοντας, με τρεις λέξεις πως θα χαρακτηρίζατε το έργο του;
Αυθεντικότητα, βαθύτητα, αρτιότητα.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
