Θανάσης Σαράντος: «Ο Τενεσί Ουίλιαμς δεν παίρνει το μέρος κανενός – ξεγυμνώνει αργά τους ήρωες του»
Η θεατρική παράσταση «Λεωφορείον ο Πόθος» μας μεταφέρει, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, στις φτωχές συνοικίες της Νέας Ορλεάνης. Στη ζωή του ζευγαριού, της Στέλλας και του Στάνλεϊ, ανάμεσα στην τρυφερότητα και τη βία, θα εισέλθει η Μπλανς Ντυμπουά, αδελφή της Στέλλας. Η είσοδός της στην ιστορία συνεπάγεται την έξοδο της, πάλαι ποτέ κραταιάς, αριστοκρατίας από το προσκήνιο αυτής. Η τελευταία θα λάβει χώρα με τρόπο εκκωφαντικό. Συγκρούσεις, εσωτερικές αντιθέσεις, ξεσπάσματα οργής και ευθυμία ενοχής συναπαρτίζουν την εικόνα της παρακμής.
Δύο κόσμοι συναντιούνται στο μεταίχμιο του χρόνου και των κοινωνικών μεταβολών. Η ισορροπία, η οποία επιχειρείται από την πλευρά της Στέλλας, καταρρέει ενώπιον της αδυναμίας της Μπλανς να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, και της αποστροφής της εργατικής τάξης (στο πρόσωπο του Στάνλεϊ) στις μηχανορραφίες της. Με αφορμή την παράσταση συζητήσαμε με τον σκηνοθέτη και μεταφραστή αυτής, Θανάση Σαράντο.
«Λεωφορείον ο Πόθος», ένα έργο διαχρονικής εμβέλειας. Ωστόσο, η μετάφραση εκ μέρους σας δεν επιχειρεί, απλώς, την μεταφορά στην ελληνική γλώσσα αλλά προσθέτει μία ανανέωση στην οπτική του έργου. Μιλήστε μας γι’ αυτήν.
Καμία απολύτως ανανέωση δεν επιχείρησα με την μετάφρασή μου, καμία σκηνοθετική «λοξή» ματιά, καμία επιπλέον ιδέα ή νεωτεριστική θεώρηση αφού δεν πιστεύω ότι όλα τα παραπάνω μπορούν να υπερβούν το μεγαλείο του Αμερικανού συγγραφέα. Επιπλέον δεν επιχείρησα να κάνω κάποια «περίεργη» σκηνική μεταγραφή. Βασίστηκα στο αυθεντικό κείμενο του συγγραφέα από την πρώτη εκδοχή του κειμένου από το 1947 καθώς και στη δεύτερη του 1949 όπου υπήρξε από τον συγγραφέα μια μικρή προέκταση των δευτερευόντων χαρακτήρων καθώς και μερική επέκταση των μονολόγων του βασικού προσώπου του έργου, της Μπλανς Ντυμπουά που ερμήνευε εκείνη την εποχή με επιτυχία η Vivian Lee στο Λονδίνο. Φυσικά έχουν περάσει πάνω από 70 χρόνια από το πρώτο ανέβασμα του κλασσικού πλέον έργου. Η σκηνική μεταφορά του φιλτράρεται αναγκαστικά μέσα από την διεργασία και την επίμονη πρόβα των ηθοποιών και των συντελεστών που ζούμε στις κοινωνικές συνθήκες της σημερινής εποχής .
Σκηνοθετείτε την εν λόγω θεατρική παράσταση. Σε τί επενδύσατε από το πρωτότυπο κείμενο; Τί διατηρήσατε και τί προσθέσατε (ή αφαιρέσατε) κατά τη μεταφορά του στη σκηνή;
Είχε πολλή μεγάλη σημασία για μένα να καταλάβω και να μεταφέρω στους ηθοποιούς το εσωτερικό υπόβαθρο που στηρίζεται αυτό το θαυμαστό σκηνικό οικοδόμημα του ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΥ όπου έχει δημιουργηθεί με πολλή προσοχή από τον θεατρικό συγγραφέα και που δεν σταματά να αφορά τους θεατές σε κάθε εποχή αφού είναι επιδέξιος ανατόμος της ανθρώπινης ύπαρξης. Έδωσα μεγάλη σημασία στην ιδιαίτερη στίξη που υπάρχει διάσπαρτα στο κείμενο, τον τρόπο που θέλει να δώσει έμφαση σε μια λέξη και που το τονίζει π.χ. με πλάγια γραφή, με αποσιωπητικά, με παύλες ανάμεσα σε λέξεις, με εμφαντικά θαυμαστικά κλπ αλλά κυρίως προσπάθησα να καταλάβω τις πλούσιες σκηνικές του οδηγίες.
Είναι ίσως ανορθόδοξο για την εποχή μας να δίνουμε σημασία στις σκηνικές οδηγίες του συγγραφέα αλλά για την περίπτωση του Τενεσί Ουίλιαμς αποτελεί αδιάρρηκτη συνέχεια του θεατρικού κειμένου αφού ο ίδιος έχει ήδη σκηνοθετήσει το έργο του. Διαπιστώνει κανείς πως δημιουργεί συνεχείς κινηματογραφικές εικόνες, υπάρχει επίσης μια εσκεμμένη επαναληπτικότητα που αναδεικνύει τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του καθώς εξελίσσεται η δράση και υπάρχει μια μουσικότητα στη γλώσσα του που προσπάθησα να μεταφέρω με κάθε τρόπο και στα ελληνικά έστω και αν μιλούμε μια λιγότερη ελλειπτική γλώσσα από τα αγγλικά. Ήταν απόλυτη ανάγκη να γίνει γιατί είναι καθαρά θέμα εσωτερικού ρυθμού, κάτι σαν χρονοδιακόπτης που κατά καιρούς λειτουργεί και σαν ωρολογιακός χρονοδιακόπτης συγκρουσιακών εκρήξεων… Θεώρησα επίσης απαραίτητο να μεταφέρω επακριβώς την χρονική περίοδο που διαδραματίζεται η κάθε σκηνή και όπως περιγράφονται στις σκηνικές οδηγίες του αφού συνειδητοποιούμε ότι η Μπλανς παραμένει εμμονικά στο σπίτι των Κοβάλσκι κάπου 5 μήνες με όλες τις οδυνηρές συνέπειες για τον σκληροτράχηλο Στάνλει και την εγκυμονούσα Στέλλα.
Το έργο διαρκεί κανονικά 3.30 ώρες αλλά λόγω της πανδημίας και την υποχρέωση των θεατών για μάσκες υπήρξε η ανάγκη περικοπών κατά 1 ώρα και επιπλέον διάλειμμα 10 λεπτών ανάμεσα στα δύο μέρη της παράστασης.
Πόθος και θάνατος συνυπάρχουν και αλληλοεπιδρούν. Πώς αποτυπώνεται αυτή η ισορροπία στον χαρακτήρα της Μπλανς Ντυμπουά; Ποια τα χαρακτηριστικά της Κ. Τάκαλου εντοπίσατε για το συγκεκριμένο ρόλο;
Η βασική ηρωίδα του έργου έρχεται στα Ηλύσια Πεδία, μια φτωχική γειτονιά της Νέας Ορλεάνης του 1947. Καταφθάνει με το προσωπείο της αριστοκράτισσας και με ντύσιμο κατάλληλο ίσως για απογευματινό τσάι σε κάποιο πολυτελές θέρετρο της πόλης του Αμερικανικού Νότου. Στην αρχή ο θεατής συμπάσχει με την ταλαιπωρημένη γυναίκα που εμφανίζεται ως αξιοπρεπή καθηγήτρια των αγγλικών για ν’ ανακαλύψει σταδιακά ότι είναι μια δεσποτική ύπαρξη που ζηλεύει παθολογικά τον έρωτα της ίδιας της αδερφής και που τολμά από την δεύτερη κιόλας σκηνή να φλερτάρει με τον άντρα της. Η Μπλανς είναι ένας κοινωνικός τύπος, ένα σύμβολο ενός πολιτισμού που πεθαίνει και που κάνει την τελευταία ηρωική έξοδο της ως ξένη μέσα σε ένα εχθρικό για εκείνη περιβάλλον. Είναι καταδικασμένη σ’ αυτήν την κοινωνία του Νότου και της «νέας» τάξης πραγμάτων όπου επικρατεί ο ρεαλισμός αλλά και ο ωμός τυχοδιωκτισμός του Στάνλεϊ.
Ανίκανη να προσαρμοστεί, οδηγείται προς την τελική της βασιλική έξοδο και στο καταφύγιο του μυαλού της. Θα έλεγε κανείς ότι η Μπλανς είναι ένα μείγμα αγιοσύνης και προστυχιάς. Το δίπολο του Πόθου και του Θανάτου κυριεύει κυριολεκτικά την Μπλανς. Το ένοχο «αμαρτωλό» παρελθόν της και ο φόβος του θανάτου που την ακολουθεί από τα παιδικά της χρόνια και ενισχύθηκε με την αυτοκτονία του συζύγου της Άλαν Γκρέι είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που συγκροτούν αυτόν τον πολυσύνθετο θεατρικό χαρακτήρα. Η αντιηρωίδα του Ουίλιαμς επιδιώκει μανιωδώς την σεξουαλική πράξη μετά τον θάνατό του Άλαν Γκρέι με αγνώστους. Αυτή η συνεύρεσή της είναι το αντίθετο της μοναξιάς που επικρατεί στο παρακμιακό περιβάλλον του Μπελ Ρεβ. Οι «στενές οικειότητες» αποδεικνύουν στην πράξη ότι η Μπλανς είναι ακόμη γυναίκα και οι άγνωστοι άντρες που συναντά την χρειάζονται και θα την προστατεύσουν. ‘Έτσι ο Πόθος γίνεται το αντίδοτο του Θανάτου όπου κατατρέχει διαρκώς την Μπλανς.
Στη συνεργασία μου με την ηθοποιό Κωνσταντίνα Τάκαλου η οποία ερμηνεύει την Μπλανς Ντυμπουά δουλέψαμε λεπτομερώς πάνω στα διαφορετικά προσωπεία που έχει σε κάθε σκηνή και με το κάθε πρόσωπο που συναντά. Ο χρόνος κυλά αδυσώπητος εναντίον της ενώ εκείνη προσπαθεί να επιβιώσει και να βρει έστω ένα προσωρινό καταφύγιο μέσω της αδερφής την στην αρχή και αργότερα μέσω του Μιτς αλλά πάντα δίπλα στον Στάνλεϊ.
Η Μπλανς μοιάζει να ακροβατεί σε βάλτο. Περιγράψτε μας την προσωποποίηση της παρακμής της αριστοκρατίας του Νότου, σε μία εποχή (δεκαετίες ‘30-‘40) έντονων κοινωνικών μεταβολών.
Η Μπλανς ανήκει στην αριστοκρατία του γαιοκτημόνων του Αμερικανικού Νότου και έχει ανατραφεί με βάση τα καθωσπρέπει «αρχοντικά» πρότυπα της αφρόκρεμας της νότιας κοινωνίας. Τα οικογενειακά της πλούτη όμως έχουν εξανεμιστεί και το μόνο που κληρονομεί τελικά εκείνη και η αδερφή της είναι οικονομικά χρέη. Ο πλούτος έχει μεταφερθεί πλέον στον πλούσιο Βορρά και στο μεταξύ έχει τελειώσει ένας οδυνηρός παγκόσμιος πόλεμος που φέρνει κοινωνικές ανακατατάξεις όπου όλοι διεκδικούν ένα κομμάτι ελπίδας και ονείρου στην γη των ευκαιριών. Η Μπλανς έχει καταλήξει οικονομικός πρόσφυγας σε ένα άγνωστο και επικίνδυνο για εκείνη κόσμο που στο τέλος την αποβάλλει.
Ο Στάνλεϊ Κοβάλσκι (βλ. Α. Τότσικας) αναζητεί το «αμερικάνικο όνειρο». Τραχύς χαρακτήρας, απότομος και βίαιος από τη μία πλευρά· συναισθηματικός και τρυφερός από την άλλη. Τί εκπροσωπεί πραγματικά ο ίδιος;
Ο Στάνλεϊ είναι ο βετεράνος Αμερικανός πολεμιστής που γυρνά νικητής μετά από έναν αιματηρό πόλεμο και που ξεκινά μια νέα ζωή με όλα τα ψυχολογικά τραύματα από την οδυνηρή εμπειρία του πολέμου. Ένα βασικό χαρακτηριστικό του είναι η αγνή λαϊκότητα του μπρούτου Πολωνού μετανάστη δεύτερης γενιάς που ψάχνει μια καλύτερη τύχη στη Αμερική. Είναι ο μέσος Αμερικανός. Το αλκοόλ, οι φίλοι του, η αγάπη του για το καλό φαγητό, τα τυχερά παιχνίδια, το αυτοκίνητό του, το ραδιόφωνό του, τα ρούχα και τα τσιγάρα έχουν όλα την σφραγίδα του λαμπρού επιβήτορα που βασιλεύει στην ακμή των νιάτων του. Είναι πέρα για πέρα αδιάφορος για τα πάντα εκτός από την ευχαρίστηση και την βολή του. Χτίζει μια ηδονιστική ζωή και αγωνίζεται μέχρι θανάτου να την υπερασπιστεί, είναι δηλαδή η πλήρης ενσάρκωση του αμερικανικού ονείρου που γεννιέται την εποχή που γράφτηκε το έργο. Παρόλα αυτά, μέσα του κρύβεται επιμελώς μια βαθιά απελπισία για την ζωή, είναι απίστευτα κυνικός, αν και ο κώδικας του είναι απλός και ντόμπρος. Η παρουσία και οι επιτηδευμένοι τρόποι της Μπλανς τον αποσυντονίζουν πλήρως επειδή κατακτά ένα μεγάλο μέρος της περιοχής του. Ο πόλεμος μαζί της είναι αναπόφευκτος. Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα για τον Στάνλεϊ είναι ότι η Μπλανς θα του έκλεινε το σπίτι. Η Μπλανς είναι επικίνδυνη και καταστροφική για εκείνον και τον κόσμο του όπου επικρατούσε ως βασιλιάς. Το σεξ ισοδυναμεί με κυριαρχία και το γνωρίζει καλά. Στο τέλος την εξαφανίζει από την ζωή του αλλά χάνει και την αγνότητα του έρωτά του με την Στέλλα.
Ο Τενεσί Ουίλιαμς έγγραψε ένα έργο με φόντο την αλήθεια προσώπων, καταστάσεων και πραγμάτων. Τί απομένει από αυτή (βλ. αλήθεια) στο τέλος του έργου;
Ο συγγραφέας δεν παίρνει το μέρος κανενός, δεν δικάζει, δεν καταδικάζει, ξεγυμνώνει αργά-αργά τους ήρωες του με την κάθε του λέξη μέχρι να φτάσει στο φινάλε όπου πλέον όλοι τους μοιάζουν με εξαντλημένους στρατιώτες που πέρασαν από ένα τρομακτικά επικίνδυνο πεδίο μάχης: Την αποκάλυψη της αλήθειας μέσα από τις διαφορετικές ιστορίες επιβίωσης που ο καθένας ήρωας ξεχωριστά ζει. Δεν υπάρχει νικητής παρά μόνο παράπλευρες απώλειες. Το καταλυτικό φως εξαφανίζει όλες τις σκιές. Μοναδικός νικητής είναι η ωμή αλήθεια και μεγάλος ηττημένος είναι εκείνος που επιμένει να πιστεύει ότι κάνει βασιλική έξοδο από τα «Ηλύσια Πεδία», τον ονειρικό τόπο όπου αναπαύονται για πάντα οι ήρωες.
Η ζωντανή μουσική επένδυση του έργου αποτελεί προσθέτει υπεραξία της σκηνοθετικής οπτικής. Μιλήστε μας για την επιλογή σας αυτή.
Ο συγγραφέας τονίζει τον ψυχισμό των ηρώων με λεπτομερή περιγραφή της μελαγχολικής τζαζ μουσικής όπως άλλωστε διαβάζουμε στις σημειώσεις του. Θελήσαμε με τον συνθέτη Κωνσταντίνο Ευαγγελίδη να υπάρχει ένα ζωντανό soundtrack από 2 μουσικούς επί σκηνής (πιάνο, keyboards και σαξόφωνο). Άλλωστε σε όλο το έργο ακούγεται μουσική και ήχοι από το διπλανό μπαρ «Τέσσερα Ζάρια» και κατακλύζει την φτωχογειτονιά που διαδραματίζεται το ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΝ. Η παραγωγή μας ευλογήθηκε με την βελούδινη φωνή της σπουδαίας Ίντρα Κέιν που συμβάλει καθοριστικά με τα soul τραγούδια σε καίριες στιγμές και συμπληρώνει την εσωτερική δράση των ηρώων του έργου. Παράλληλα δημιουργήθηκαν ειδικά για την παράσταση στο Εθνικό Θέατρο τουλάχιστον 50 ηχοτοπία που φωτίζουν και συμβάλουν καθοριστικά στην ψυχολογία των χαρακτήρων. Πιστεύω ότι η μουσική έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αφήγηση της ιστορίας όπως διαδραματίζεται στην δική μας φανταστική Νέα Ορλεάνη.
Το ενδιαφέρον σας, γενικότερα στη σκηνοθεσία, περιστρέφεται γύρω από την αντίστοιχη χρονική περίοδο; Ποια κοινά σημεία εντοπίζεται με το σήμερα;
Το έργο ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΝ Ο ΠΟΘΟΣ του Τενεσί Ουίλιαμς έρχεται σαν φυσική συνέχεια μετά την πρόσφατη παρουσίαση του έργου του επίσης Αμερικανού συγγραφέα Ευγένιου Ο’ Νηλ με το ΤΑΞΙΔΙ ΜΙΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΕΡΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ που παίχτηκε το καλοκαίρι στο ΚΘΒΕ και σε περιοδεία στην Βόρεια Ελλάδα. Ήταν απολύτως ευτυχής συγκυρία για μένα ν’ ασχοληθώ με 2 εμβληματικά αξεπέραστα έργα της παγκόσμιας θεατρικής εμβέλειας όπου θίγονται διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα σε 2 οικογένειες που θα μπορούσαν να είναι και σημερινές.
Ποια η σχέση σας, συνολικά, με το έργο του Τενεσί Ουίλιαμς; Ποια στοιχεία του σας εκφράζουν;
Νομίζω η ποίηση που υπάρχει διάχυτη στη ρεαλιστική γλώσσα του, η αμφισημία των χαρακτήρων, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα καλοί ή κακοί άνθρωποι στο έργο του, όλοι έχουν τα βάσανα τους. Είναι πέρα για πέρα αληθινοί και για αυτό υπάρχει άμεση ταύτιση του θεατή.
Info: «Λεωφορείον ο Πόθος», κάθε Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21:00, Κυριακή στις 19:30 στο Εθνικό Θέατρο – Σκηνή Νίκος Κούρκουλος (Αγίου Κωνσταντίνου 22, Αθήνα /210 5288100). Εισιτήρια στην ticketservices.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instagram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
