Λίνα Μενδώνη: «Η νεοελληνική εθνική συνείδηση επιβίωσε στην ιστορική μνήμη»

Εγκαινιάστηκαν χθες το απόγευμα, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, οι εκθέσεις «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η γλώσσα των συμβόλων» και «Το ‘21 των Συλλεκτών». Εκπροσωπώντας τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, απηύθυνε χαιρετισμό η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, η οποία αναφέρθηκε στην Επανάσταση του ‘21, ως μία μακρόχρονη διαδικασία αφύπνισης, στην ανοικοδόμηση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης και στις επιρροές από τον Ευρωπαϊκό και το Νεοελληνικό Διαφωτισμό. 

Ακολουθεί ο χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού:

«Εξοχοτάτη κυρία Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας, 

Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε την εκρηκτική κατάληξη μιας μακρόχρονης διαδικασίας αφύπνισης, επαναπροσδιορισμού και ωρίμανσης της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων που συντελέστηκε σταδιακά και δεν σταμάτησε με την δημιουργία του ανεξάρτητου κράτους, αλλά συνεχίζεται έως σήμερα μέσα από μια διαδικασία διαρκούς εξέλιξης και μετασχηματισμού. 

Μια διαδικασία συγκρότησης, επιβεβαίωσης και ανάδειξης της κοινής εθνικής ταυτότητας, που χτίζεται σε συμβολικό επίπεδο στο παρόν, με εργαλεία: τη συλλογική μνήμη και ερμηνεία του παρελθόντος, και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. 

Επιπλέον, μια διαδικασία που δε συντελείται σε κάποια στεγανά, αλλά αντιθέτως, επηρεάζεται από τον ευρύτερο διεθνή ιστορικό περίγυρο, τον οποίον με τη σειρά της επηρεάζει.

Η νεοελληνική εθνική συνείδηση ανοικοδομήθηκε πάνω στα γλωσσικά, αξιακά, ιδεολογικά και εν γένει πολιτισμικά και συμβολικά θεμέλια του αρχαίου παρελθόντος, όπως αυτό επιβίωσε στην ιστορική μνήμη, αλλά και στο συναίσθημα των νεότερων Ελλήνων. 

Καλλιεργήθηκε από τον Ευρωπαϊκό και το Νεοελληνικό Διαφωτισμό, ανακαλύφθηκε εκ νέου, ερμηνεύθηκε και εξιδανικεύθηκε από τα ρεύματα του Κλασικισμού και του Ρομαντισμού διαμέσου της Αναγέννησης. 

Η γλώσσα, τα επιτεύγματα της αρχαίας ελληνικής σκέψης στη φιλοσοφία, τις τέχνες και τα γράμματα, τα ορατά υλικά κατάλοιπα και τα μνημεία, οι ηρωικές μορφές και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, που καθιερώθηκαν στη συνείδηση ως κατεξοχήν ενσάρκωση και έκφραση εξιδανικευμένων εννοιών, όπως αυτές της «αρετής», της «ελευθερίας» και της «δημοκρατίας» -εν τέλει όλα όσα η γαλουχημένη με την ελληνορωμαϊκή παράδοση Δύση αναγόρευσε σε συστατικά στοιχεία της «κλασικής αρχαιότητας»- λειτούργησαν ως τεκμήρια, πρωτίστως όμως ως σύμβολα αυτής της διασύνδεσης και της συνέχειας, τόσο για τους ίδιους τους υπόδουλους Έλληνες, όσο και για τους ξένους. 

Συντέλεσαν έτσι στην εδραίωση της πεποίθησης και στις δύο πλευρές ότι υφίσταται ένα ενιαίο ελληνικό έθνος. Η εκ νέου ανακάλυψη και γνωριμία της Ελλάδας από την Ευρώπη χάρη στη μελέτη της αρχαιότητας, στα ταξίδια και στις περιγραφές περιηγητών και αρχαιοδιφών την ανέδειξε σταδιακά όχι μόνο ως τον τόπο, όπου κάποτε γεννήθηκε ο κλασικός πολιτισμός, αλλά και ως τον τόπο, στον οποίο ο πολιτισμός αυτός παρέμενε μόνιμα εντυπωμένος και ζωντανός στο λαό, που κατοικούσε αδιάλειπτα σε αυτόν. 

Ένα λαό, που μετά από αιώνες δουλείας και υποταγής σε μια νεότερη εκδοχή «βάρβαρου» ανατολικού δεσποτισμού διεκδικούσε δικαιωματικά ελεύθερη και διακριτή πολιτική ύπαρξη. Ο δυτικός κόσμος είχε ηθικό χρέος να συνδράμει με κάθε τρόπο και μέσο στην αναγέννηση της «αρετής» και της «ελευθερίας» της Ελλάδας και των Ελλήνων, τόσο σε πνευματικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.

Αυτή ακριβώς η αντίληψη αποτέλεσε την αφετηρία και τη βάση του διεθνούς κινήματος του Φιλελληνισμού. Οι ίδιοι οι συμβολικοί μηχανισμοί -με αφετηρία τις αξίες της κλασικής αρχαιότητας- είχαν νωρίτερα επενεργήσει, μέσω του Διαφωτισμού, στη διαμόρφωση της ιδεολογικής βάσης των εθνικοαπελευθερωτικών και κοινωνικοπολιτικών κινημάτων που συγκλόνισαν το δυτικό κόσμο, την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση. Αξιοποιήθηκαν, ωστόσο, με ανάλογο τρόπο και από δυνάμεις και πρόσωπα με διαφορετική πολιτική και προσωπική ατζέντα. 

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη -ο θάνατος του οποίου συνέπεσε με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Ναπολέων διάνθισε συμβολικά και συνειρμικά την προσωπική του εικόνα και την εξωτερική του πολιτική -ιδίως έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Εγγύς Ανατολής- με πρότυπα και μοτίβα που εκλαμβάνονταν ως κλασικά ελληνικά.

Η χρήση και ο ρόλος δάνειων συμβόλων από την κλασική αρχαιότητα στη διαμόρφωση της πρόσληψης των δραματικών γεγονότων της ευρωπαϊκής και ελληνικής ιστορίας στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, αποτελεί ακριβώς το εξαιρετικά επίκαιρο και ενδιαφέρον αντικείμενο της μεγάλης επετειακής έκθεσης «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η γλώσσα των συμβόλων». 

Μέσα από ένα πλέγμα παράλληλων ιστορικών αναφορών, συνειρμών και συμβολισμών, που αναδεικνύονται από τη θεματική των έργων σημαντικών ζωγράφων της εποχής, προσωπικών αντικειμένων, εγγράφων και αρχειακού υλικού, η έκθεση αναδεικνύει τους συσχετισμούς ανάμεσα σε ηρωικές ή αφηρωισμένες μορφές και εμβληματικά γεγονότα της αρχαιότητας. Η υπέρτατη θυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες για χάρη της ελευθερίας, με το εκληφθέν ως νεότερο ιστορικό ισοδύναμο της μέχρι τελικής πτώσεως αντίστασης και εξόδου των υπερασπιστών του Μεσολογγίου και του θανάτου του ηγέτη των αμυνομένων στρατηγού Μάρκου Μπότσαρη. 

Η μορφή του Λεωνίδα, ως ακραιφνούς εκφραστή του κλασικού ιδεώδους, έρχεται ακόμη να συναντηθεί αναπάντεχα και με αυτή του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, υπό το πρίσμα της εκπροσώπησης του ευρωπαϊκού και δυτικού κόσμου ενάντια στο νέο δεσποτισμό της Ανατολής που εκπροσωπεί η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σε αυτό το πλαίσιο ο Ναπολέων δανείζεται στοιχεία από τον αμαζονομάχο Ηρακλή, αλλά και τους κατακτητές της Ανατολής και της Ευρώπης, τον  Μ. Αλέξανδρο και τους Ρωμαίους αυτοκράτορες, σε έναν ελκυστικό για το επεκτατικό του όραμα συμβολικό παραλληλισμό, που απηχεί την εγκατάλειψη της παραδοσιακής γαλλο-οθωμανικής συμμαχίας και ταυτόχρονα τη γενικότερη στροφή και επανατοποθέτηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης στο ελληνικό εθνικό ζήτημα την ίδια περίοδο. 

Για το μείζον εγχείρημα της διοργάνωσης της Έκθεσης και της έκδοσης του συνοδευτικού επιστημονικού καταλόγου οφείλονται τα εύσημα προς όλους τους συντελεστές, τους οποίους θα ήθελα να συγχαρώ και να ευχαριστήσω θερμά στο πρόσωπο της κυρίας Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά, η οποία μας έχει συνηθίσει σε τέτοιου είδους υψηλής ποιότητας γεγονότα.

Σας ευχαριστώ»

Η έκθεση «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η γλώσσα των συμβόλων» έχει τεθεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και της Α.Ε. του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Emmanuel Macron, εντάχθηκε στον εορτασμό του Φεστιβάλ των 56ων Δημητρίων και στηρίζεται από το ΥΠΠΟΑ, τη Βουλή των Ελλήνων, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και άλλους φορείς και ιδιώτες. Συνεργάζονται μουσεία από τη Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ και Ελλάδα: το μουσείο του Λούβρου, το Musée de l’ Armée, η Fondation Dosne-Thiers στο Παρίσι, το Μουσείο Τέχνης στο Toledo, Ohio, το Museo Civico Sartorio της Τεργέστης, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, το Μουσείο Μπενάκη, η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. (Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου), σημαντικοί συλλέκτες εντός και εκτός Ελλάδος, καθώς και η École Française d’ Athènes και το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. Θέμα της έκθεσης είναι ο ρόλος των συμβόλων στην πολιτική και τέχνη, η επίδραση της αρχαιότητας στην εικόνα της Ελληνικής επανάστασης και στο Φιλελληνικό κίνημα: οι μορφές του Ναπολέοντα και του Μπότσαρη διασταυρώνονται με αυτές του Λεωνίδα και του Μ. Αλεξάνδρου.

Στην έκθεση «Το ’21 των Συλλεκτών» παρουσιάζονται συλλεκτικά αντικείμενα με απεικόνιση προσώπων και γεγονότων της Επανάστασης: πίνακες, πιάτα, ρολόγια, πορσελάνες κ.α. με θέματα σχετικά με τον Ναπολέοντα, Αλή Πασά, Μπότσαρη, Delacroix κ.ά. Τα εκθέματα οπτικοποιούν την «ατμόσφαιρα» των γεγονότων, την απήχησή τους στο κοινό της εποχής, πολλαπλασιάζοντας, επεκτείνοντας και πλουτίζοντας την εικόνα των συμβόλων σε κοινά θέματα, συνδέοντας -συχνά συμπληρωματικά- την αφήγηση και στις δύο εκθέσεις.

Και οι δύο εκθέσεις θα διαρκέσουν έως τις 16 Ιανουαρίου 2022.