Πολλοί είναι οι ποιητές, οι στιχουργοί και οι συνθέτες που έχουν εμπνευστεί από την άγια μορφή της Παναγίας μας. Το όνομα της ως επίκληση και προσευχή στα χείλη και το πονεμένο βλέμμα της παρηγοριά για κάθε μάνα.
Ύμνοι, παρακλήσεις, ψαλμοί, ποιήματα που μελοποιήθηκαν ως φόρος ελάχιστος σε Εκείνη που έτεκεν την ίδια την αγάπη.
«Άσμα Ασμάτων» του Σολομώντος σε μελοποίηση Μάνου Χατζιδάκι
Θές με ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὴν καρδίαν σου/Βάλε με σαν σφραγίδα στη καρδιά σου ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὸν βραχίονά σου·/σαν σφραγίδα στο μπράτσο σου
ὅτι κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη,/ επειδή είναι ισχυρή σαν το θάνατο η αγάπη.
Ο πιο όμορφος ψαλμός από τα Ποιητικά -Διδακτικά Βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, σε μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη. Ένα απόσπασμά του μελοποίησε το 1972 ο Μάνος Χατζιδάκις στον «Μεγάλο Ερωτικό» («Κραταιά ως θάνατος αγάπη»). Βασισμένος στην ομοτονία και στην ισοσυλλαβία, ο ψαλμός είναι πιστός στην Βυζαντινή-εκκλησιαστική μουσική, εξυμνώντας το υποβόσκον ερωτικό στοιχείο προς το αμφίσημο πρόσωπο της Παναγίας
«Μια Παναγιά» σε στίχους Νίκου Γκάτσου και μουσική Μάνου Χατζιδάκι
«Πότε θα ΄ρθει, πότε θα ΄ρθει το καλοκαίρι/πότε τα΄αστέρι θ΄αναστηθεί/
Να σου φορέσω στα μαλλιά χρυσό στεφάνι/σαν πυροφάνι»
Το τραγούδι εντάσσεται ως οργανικό στο σάουντρακ της ταινίας «America – America» και κατόπιν ηχογραφείται από τον Λάκη Παππά και τη Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου. «Μια Παναγιά, μιαν αγάπη μου έχω κλείσει σε ερημοκκλήσι αλαργινό» έλεγε ο ποιητής της «Αμοργού» και η μουσική του Χατζιδάκι σύστηνε ένα λιτό εγκώμιο στον έρωτα. Τρυφερό, ανέγγιχτο και διάφανο. Σαν χάδι στα μαλλιά των κοριτσιών και ανάσα των αγοριών.
«Παναγία των Κοιμητηρίων» του Οδυσσέα Ελύτη σε μελοποίηση Μιχάλη Τρανουδάκη
«Έλα Κυρά και Παναγιά
με τ’ αναμμένα σου κεριά
Δώσε το φως το δυνατό
στον Ήλιο και στο Θάνατο».
Το ποίημα συμπεριλαμβάνεται στη δουλεία Η Ποδηλάτισσα (1973-74). Ο δίσκος κυκλοφόρησε με την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Οδυσσέα Ελύτη. Ο ίδιος ο ποιητής επιμελήθηκε το εξώφυλλο και μάλιστα ο δίσκος κυκλοφόρησε αρχικά με άλλο εξώφυλλο (το γνωστό κολάζ με τον ηνίοχο ανάμεσα στα τριαντάφυλλα).
Ο Ελύτης άλλαξε γνώμη και στην επανέκδοση άλλαξε και το εξώφυλλο (το κολάζ με το ποδήλατο που κυκλοφορεί μέχρι σήμερα). Ο ποιητής ήταν εξαιρετικά προσεκτικός με την εργασία του. Έτσι υποχρέωσε την εταιρεία να ξαναηχογραφηθεί και να ξανατυπωθεί η μία πλευρά του δίσκου, επειδή στο επώνυμο τραγούδι η Μάνου πρόφερε το πενdάλι της, αντί το πεdάλι της. Έλεγε σε όλους ότι πρέπει με σεβασμό να μιλήσουμε για την Παναγία.
«Οι πόνοι της Παναγιάς» του Κώστα Βάρναλη σε μελοποίηση Θάνου Λουκά
«Που να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;
Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιαν κορφήν ερημική;
Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ’ άδικο φωνάξεις.
Ξέρω, πως θα ‘χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,
που μες στα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις»
Η πένα του Κώστα Βάρναλη εμπνέεται τον πιο ανθρώπινο μονόλογο της Παναγιάς. Νιώθουμε την ανθρώπινη μορφή της, που πονάει για τον γιό της, όπως όλες οι μάνες. Τι κι αν είναι η μητέρα Εκείνου, πονάει και αγωνιά. Δε θέλει να παραδώσει το παιδί της στους καημούς και τρυφερά το κρύβει στην αγκαλιά της. Στην τελευταία στροφή, κλιμακώνεται ο θρήνος της και μόνο τότε παρακαλάει τον ίδιο τον Θεό να της επιτρέψει να προστατέψει τον γιό της. «Βοηθάτε, ουράνιες δύναμες, κι ανοίχτε μου την πιο βαθιά την άβυσσο, μακριά απ’ τους λύκους να κρυφογεννήσω».