Στρατής Πασχάλης: «Η δημιουργική γραφή, εκτός από καλούς συγγραφείς στίχων, διαμορφώνει και καλούς εραστές της ποίησης»

Συνέντευξη στην Εύα Κουκή
Email: eva.kouki@hotmail.com

Ο Στρατής Πασχάλης απάντησε στις ερωτήσεις της Εύας Κουκή με αφορμή τα σεμινάρια του Ιανού. Ο συγγραφέας θα διδάξει φέτος σε Αθήνα και με τη μέθοδο διδασκαλίας e-learning. μια συνάντηση πειραματικού χαρακτήρα, ως άσκηση στη γραφή ποιημάτων και συζήτηση πάνω σε θέματα της ποίησης του άλλοτε και του τώρα. Δημιουργικές αναγνώσεις κλασικών ποιητών.

Διδάσκετε στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής του Ιανού συντονίζοντας δύο σεμινάρια για την Ποίηση. Πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτό. Αυτό ξεκίνησε σαν μια απόπειρα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, και είχε και αποτελέσματα και συνέχεια. Τότε η δημιουργική γραφή ήταν στα σπάργανα. Όλα αυτά τα χρόνια της συμμετοχής μου, στη θέση του εισηγητή, σε παρόμοια σεμινάρια μου έδωσε πολλά. Κυρίως την επαφή μου με νεώτερες γενιές και με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την ποίηση. Στον Ιανό συμπληρώνονται έξη χρόνια εργαστηρίων, με επιτυχία. Συνεργάζομαι με τους ανθρώπους που συμμετέχουν πάνω σε μια πειραματική-εμπειρική βάση. Όλο αυτό συμβαίνει σαν ένα “συνετό” παιχνίδι. Συζητάμε επίσης για θέματα μορφής, παράδοσης, θεωρίας. Διαβάζουμε και αναλύουμε ποιήματα μεγάλων ποιητών σύγχρονων και παλιών. Στην ομάδα μεγάλο ρόλο παίζει η αμοιβαία επίδραση και η “χημεία”. Αυτά τα δύο πάντα λειτουργούν μ’ έναν τρόπο εντυπωσιακό. Πολλοί απ’ όσους συμμετέχουν, μετά το εργαστήριο, εκδίδουν και προχωρούν ως δημιουργοί… Από κάθε άποψη, έχει ενδιαφέρον, και για εκείνους και για μένα….

Το ένα από τα δύο σεμινάρια, μάλιστα, μπορεί κάποιος να το παρακολουθήσει εξ αποστάσεως με τη μέθοδο του e-learning. Είναι εφικτό το εξ αποστάσεως σεμινάριο να έχει ποιοτικά την ίδια απόδοση σε σχέση με το δια ζώσης; Έχει ακριβώς την ίδια απόδοση. Με εντυπωσιάζει αυτό. Και βγαίνουν και από εκεί άνθρωποι που ακολουθούνε την ίδια πορεία όπως στο δια ζώσης. Το εξ αποστάσεως έχει το θετικό γνώρισμα ότι εκεί δεν έχω επαφή με το πρόσωπο του συμμετέχοντα, αλλά μόνο με το κείμενο. Το κείμενο είναι για μένα το πρόσωπό του. Έτσι, ενεργώ εντελώς ανεπηρέαστος και ασχολούμαι αποκλειστικά με τον ίδιο, μια και δεν υπάρχει ομάδα…

Ποια είναι η θέση σας στο αν η δημιουργική γραφή έχει νόημα; Έχει νόημα στο βαθμό που γίνεται σαφές ότι η Ποίηση δεν διδάσκεται, αλλά διδάσκεται μόνο η ποιητική τέχνη και παιδεία. Εκτός από καλούς συγγραφείς στίχων, διαμορφώνει και καλούς εραστές της ποίησης και αυτό δεν είναι λίγο.

Η Ποίηση, ειδικότερα, είναι ένα είδος λόγου που μπορεί να διδαχθεί; Σας το απάντησα ήδη. Μπορεί να διδαχτεί η τέχνη της όπως μπορεί να διδαχτεί η ζωγραφική, η υποκριτική, η μετάφραση… Η Ποίηση όμως δεν διδάσκεται, είναι και θέμα ταλέντου, ιδιοφυΐας… Πάντα όμως, ακόμα και για τους ιδιοφυείς ποιητές υπήρξανε κάποιοι προγενέστεροι φτασμένοι που έπαιξαν γι’ αυτούς έναν ρόλο “διδακτικό”.

Λέμε πως η Ελλάδα είναι χώρα ποιητών, καθώς έχει γεννήσει σπουδαίες ποιητικές προσωπικότητες. Πώς αποτιμάτε τη σημερινή ποιητική εκδοτική πραγματικότητα; Έχουμε πολύ καλή ποίηση, εφάμιλλη της ξένης. Απλώς υπάρχει υπερβολική εκδοτική μανία εκ μέρους των ποιητών, κυρίως των νεώτερων. Αυτό δεν είναι καλό. Χρειάζεται κάποια φειδώ στη δημοσίευση βιβλίου. Αλλιώς αυτή η μανία οδηγεί στο αποτέλεσμα όπου οδηγεί κάθε πληθωρισμός.

Τι θα συμβουλεύατε τους νέους επίδοξους ποιητές; Να πιστέψουν στην ποίηση και τον κόσμο της με ιδεαλισμό και να μην βλέπουν την ποίηση σαν μια ευκαιρία προβολής.

Εσείς, προσωπικά, έχετε ασχοληθεί ενεργά με την Ποίηση δημοσιεύοντας τις δικές σας ποιητικές συλλογές, έχετε γράψει κείμενα για το Θέατρο αλλά και μεταφράσει θεατρικά έργα; Τι από τα παραπάνω ενέχει τον μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας; Η ποίηση. Είναι η πιο δύσκολη τέχνη. Είναι πολύ δύσκολο να πετύχεις αυτό που δεν ορίζεται από τίποτα. Που ένα κάτι ελάχιστο το κάνει μοναδικό. Μαγικό. Αν δεν υπάρχει αυτό, ποίηση δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο καλογραμμένα ποιήματα. Όμως μόνο αυτό δεν αρκεί. Το φοβερό είναι πως αυτό το κάτι δεν ξέρεις ποτέ αν το πέτυχες.

Σε ό,τι αφορά τη μετάφραση, υπήρξε ποτέ κάποιο έργο που μεταφράσατε και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής αισθανόσασταν ότι το έργο αυτό ήταν σχεδόν δικό σας; Πώς λειτουργεί η μετάφραση; Πού τελειώνει ο συγγραφέας και πού αρχίζει δημιουργικά ο μεταφραστής; Η μετάφραση είναι η πιο βαθιά ανάγνωση και όπως και να το κάνουμε είναι και μια επανασυγγραφή με όρους και περιορισμούς. Και εκεί είναι θέμα αλχημείας. Να συνδυαστούνε τέλεια ο μεταφραστής με τον μεταφραζόμενο και να οδηγηθούν σ’ έναν ευτυχή συγκερασμό πιστότητας και ελευθερίας. Γιατί αυτό που προκύπτει δεν ανήκει ούτε στον ένα ούτε στον άλλο. Όταν οι συγγραφείς πετυχαίνουν στη μετάφραση, συνδέονται για πάντα με το όνομα του συγγραφέα που μετέφρασαν. Όπως ο Μπωντλαίρ με τον Πόε, ο Σεφέρης με τον Έλιοτ, ο Γκάτσος με τον Λόρκα,κ.α. Με αυτή την έννοια νιώθω κι εγώ ότι συνδέθηκα με κάποιους ποιητές που μετέφρασα. Ας πούνε οι αναγνώστες με ποιους.

Ποιο από τα λογοτεχνικά έργα που έχετε μεταφράσει θεωρείτε πως θα είχε ενδιαφέρον να το δούμε στο θέατρο σήμερα και γιατί; Όλα έχουνε ενδιαφέρον γιατί είναι πολύ κλασικά. Η Φαίδρα του Ρακίνα, σε νέα εκδοχή της παλιάς μετάφρασής μου – ασχολήθηκα με αυτήν τα τελευταία χρόνια- πιο πιστή μορφολογικά στο πρωτότυπο, έχει προταθεί από την Έφη Θεοδώρου στο Φεστιβάλ Αθηνών και ίσως τη δούμε το καλοκαίρι. Ένα διαχρονικό ελληνο-γαλλικό αριστούργημα που πάντα αξίζει να το παρακολουθήσει κανείς. Είναι μια σχεδόν ψυχαναλυτική τραγωδία που γράφτηκε τετρακόσια χρόνια πριν βασισμένη στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη.

Επιπλέον, ασχολείστε με τη διασκευή λογοτεχνικών έργων με σκοπό το θεατρικό ανέβασμά τους. Μεταξύ άλλων, πρόσφατο παράδειγμα είναι η Μεγάλη Χίμαιρα, καθώς και ο Γιούγκεραμαν, οι παραστάσεις του οποίου θα ξεκινήσουν σύντομα. Τι εργαλεία απαιτούνται για να γίνει αυτή η μετάβαση από τη Λογοτεχνία στον θεατρικό λόγο;  Η γνώση της δραματουργίας και ο χειρισμός του θεατρικού λόγου. Τη Χίμαιρα τη διασκεύασα θεατρικά-κινηματογραφικά σχεδόν σαν να την έβλεπα μπροστά μου να παίζεται. Το ίδιο και τον Γιούγκερμαν. Σαν εφιαλτικό όνειρο φτιαγμένο από ρεαλιστικά αποσπάσματα…

Πώς βλέπετε το Θέατρο στην Ελλάδα σήμερα; Η πληθώρα παραστάσεων λειτουργεί καταλυτικά κάνοντας τον μέσο Έλληνα να πηγαίνει στο Θέατρο συχνότερα; Νομίζω πως οι Έλληνες βλέπουνε θέατρο πιο πολύ απ’ ό,τι διαβάζουν λογοτεχνία. Το θέατρο είναι πολύ ζωντανό και δραστήριο, αλλά του λείπει η μαγεία. Η σύγχρονη “αποδόμηση” δεν θα έπρεπε να την αποκλείει. Αλλά να ορίσει τον νέο τρόπο για να την πετύχουμε. Χωρίς μαγεία θέατρο δεν γίνεται. Γίνεται μόνο δρώμενο με ενδιαφέρον και επιδόσεις σα να βλέπει κανείς έκθεση ιδεών σε εξετάσεις δραματουργίας και υποκριτικής. Όπου ο σκηνοθέτης παρουσιάζεται ο απόλυτος δημιουργός και ο ηθοποιός το πιόνι του, σε στεγνές κατασκευές που με προβολή εξυπνάδας ειρωνεύονται τις αξίες. Θέατρο για το θέατρο. Δεν μου αρέσει αυτό. Επίσης, θέατρο δεν μπορεί να γίνει χωρίς λαϊκό έρεισμα. Το λέω αυτό εννοώντας το με την πιο βαθιά έννοια του λαϊκού, όπως την όρισε ο Μάνος Χατζιδάκις. Και σ’ αυτό δεν φτάνει κανείς, με “σχολές”, νεωτεριστικούς ακαδημαϊσμούς και έπαρση. Νομίζω ότι το θέατρο είναι ακριβώς η τέχνη που απαιτεί τη μεγαλύτερη αυτοθυσία, το λιγότερο εγώ.

Από ό,τι σας έχει δείξει η ως τώρα εμπειρία σας, οι θεατρικές διασκευές μεγάλων μυθιστορημάτων ενισχύουν την προσέλευση του κόσμο στο Θέατρο; Ναι. Γιατί αναπληρώνουν την έλλειψη ρεπερτορίου. Δεν υπάρχουν πρωτότυπα έργα και αυτές τα υποκαθιστούν. Πώς να υπάρξουν πρωτότυπα έργα, όταν η κατάσταση είναι αυτή που σας περιέγραψα; Γόνιμη για τις “σκηνοθεσίες”, αλλά πολύ άγονη για την αληθινή δημιουργία. Για τη δημιουργία που απαιτεί σύλληψη, κείμενο και αξίες. Και μετά εξαφάνιση του σκηνοθέτη μέσα στην παράσταση προς όφελος του συγγραφέα και του ηθοποιού ώστε να συμβεί η ουσιαστική κοινωνία με το κοινό και να φύγει κάποιος από το θέατρο με αλλαγμένη συνείδηση.

---

Ο Στρατής Πασχάλης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Δημόσιο Δίκαιο στη Νομική Αθηνών. Δημοσίευσε δέκα ποιητικές συλλογές, ένα τόμο με δοκίμια, ένα μυθιστόρημα, ανθολογίες ποίησης και πεζογραφίας, ένα παιδικό έμμετρο παραμύθι και πολλές μεταφράσεις. Το 2003, το σύνολο των έως τότε ποιημάτων του κυκλοφόρησε με τίτλο Στίχοι ενός Άλλου. Τη δεκαετία 2000-2010 ήταν σταθερός συνεργάτης τους Εθνικού Θεάτρου. Μετέφρασε για τη σκηνή πάνω από τριάντα έργα. Έγραψε κείμενα για παιδικές θεατρικές παραστάσεις και διασκεύασε λογοτεχνικά έργα για το θέατρο.  Επίσης σε δικό του κείμενο βασίστηκε η παράσταση Μελίνα, όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα (Πρέσπες-Ηρώδειο, καλοκαίρι 2013) καθώς και η παράσταση αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη Σερσέ λα φαμ (Πρέσπες-ΚΘΒΕ 2014-15). Μετέφρασε πολλά λιμπρέτα και κείμενα τραγουδιών για το Μέγαρο Μουσικής. Για την ποίηση και τις μεταφράσεις του έχει τιμηθεί με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης, δύο φορές με το Βραβείο Ποίησης του περιοδικού Διαβάζω, με το Βραβείο Θεατρικής Μετάφρασης «Μάριος Πλωρίτης», καθώς και με το βραβείο μεταφρασμένης ποίησης «Άρης Αλεξάνδρου». Ποιήματα και βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες. Το 2016 του απονεμήθηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση το παράσημο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών.

Πληροφορίες για τα μαθήματα του IANOS θα βρείτε εδώ:
Ποιητική συνάντηση (e-learning): https://ianos-seminaria.gr/el/market/product/4979
Ποιητική συνάντηση: https://ianos-seminaria.gr/el/market/product/4982