Κριτική: «Αντιγόνη μετέωρη» σε σκηνοθεσία Ρηνιώς Κυριαζή / Η Αντιγόνη στη νεωτερικότητα

Κριτική για την παράσταση «Αντιγόνη μετέωρη», σε σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία Ρηνιώς Κυριαζή, που παρουσιάζεται στο θέατρο Θησείον.

Όσοι είμαστε προσκολλημένοι στα κείμενα της αρχαίας γραμματείας, προσλαμβάνουμε κάθε νεωτερισμό στην αποτύπωσή τους με όρους, αν όχι αποστροφής, σίγουρα σκεπτικισμού. Ποιά τα όρια τούτων των κειμένων; Ποιές οι ιστορικές παρακαταθήκες και οι ευθύνες που μεταφέρουν σε όποιους επιθυμούν να αναμετρηθούν μαζί τους; Αυτά, και άλλα ερωτήματα, κυριαρχούν κάθε φορά που μία θεατρική παράσταση, βασισμένη σε κείμενο της αρχαίας γραμματείας, ανεβαίνει στο θεατρικό σανίδι.

Κι αν η ποιότητα του τελικού αποτελέσματος διαρκώς φθίνει, τις τελευταίες δεκαετίες, υπάρχουν ορισμένες αναλαμπές φωτεινών εξαιρέσεων· νεωτερικές παραστάσεις στις οποίες τόσο η σκηνοθετική άποψη, όσο και η ερμηνεία των ηθοποιών κατορθώνει να αυτονομηθεί από την παράδοση, δίχως να την αμφισβητεί στην πράξη, παρά μόνο στο αισθητικό επίπεδο απόδοσης αυτής. Απτό παράδειγμα αυτού του είδους εξαιρέσεων αποτελεί η θεατρική παράσταση «Αντιγόνη μετέωρη» σε σκηνοθεσία Ρηνιώς Κυριαζή και στιβαρή μετάφραση Μίνωος Βολανάκη. 

Η νέα οπτική τής σκηνοθέτιδας (και ηθοποιού) Ρηνιώς Κυριαζή σχετίζεται άμεσα με τον χώρο και τις εναλλαγές ρόλων σε μία ιστορική διαδρομή σταθερών επιβεβαιώσεων. Από τον Κρέοντα στην Αντιγόνη και την Ισμήνη, έως τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, οι προσωπικότητες δείχνονται όχι απλά μετέωρες, αλλά αβέβαιες ως υπάρξεις, ισορροπούν ανάμεσα στην επιθυμία και τον νόμο, ανάμεσα σε ό,τι επιτάσσει η εθιμοτυπική παράδοση και όλα όσα επιβάλλει η ατομική ηθική. Όλα δίδονται με τρόπο άμεσο και δεικτικό από τη σκηνοθέτιδα, δημιουργώντας μία ενότητα προσώπων και ρόλων, μία ενιαία γραμμή που διαπερνά τις ερμηνείες και σχηματοποιεί την ολότητα.

Η επιλογή όπως ερμηνεύσει τον Κρέοντα γυναίκα ηθοποιός εντάσσεται σε ένα επάλληλο επίπεδο οπτικής σύμφωνα με την οποία η μεταμόρφωση του εξωτερικού περιβάλλοντος κόσμου τού ανθρώπου, περικλείει το κακό, αλλά και γεννά το καλό, γεννά και πλάθει την ηθική ως τμήμα τής αλήθειας, που υπερβαίνει τα θεσμικά πλαίσια και τις παραδόσεις. Οι τελευταίες μοιάζουν εύθραυστες όπως το σκηνικό που στήνει επιδέξια ο Σωτήρης Μελανός, γεμάτο πέτρες και σκόνη, που πάνω τους βαδίζουν, χορεύουν, κυλιούνται οι ηθοποιοί και μαζί τους η αίσθηση κενότητας κατακλύζει την αντίληψη του θεατή.

Η Αντιγόνη τής Ρηνιώς Κυριαζή είναι μία προσωπικότητα ξένη στον δημόσιο χώρο, ξένη και στον ιδιωτικό. Αφοπλιστικά αποφασισμένη να υπερασπίσει το δίκαιο, όπως το αντιλαμβάνεται η ατομική της ηθική, και εξαιρετικά προετοιμασμένη για κάθε συνέπεια, που οι επιλογές επιφέρουν. Αντίστοιχα, η Ισμήνη βρίσκεται στο δίλημμα ζωή ή απομόνωση, ο Κρέοντας ανάμεσα στην ισχύ τού νόμου και την αλήθεια που ο ίδιος (βλ. νόμος) περικλείει, ο Χορός ανάμεσα στη σιωπή και την έκφραση ως πράξη αντίδρασης. Η σκηνοθεσία αντιμετώπισε το έργο τού Σοφοκλή ως το βασικό ερώτημα τής αρχαίας τραγωδίας, θέτοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο. Θέτει τον άνθρωπο ως ερώτημα και γύρω του «χτίζει» σειρά νέων ερωτημάτων, χωρίς να προσδοκά την απάντηση, χωρίς να την επιδιώκει.

Όλα εμφανίζονται στο σκηνικό γυμνά, χωρίς τεχνητά φκιασίδια, χωρίς προσθήκες και επίπλαστες πραγματικότητες. Ένα σκηνικό λιτό και περιεκτικό, άκρως συμβολικό και σχεδόν συμμετοχικό, σε αναγκάζει δηλαδή να γίνεις τμήμα του, να βιώσεις τις αλλαγές τού ιστορικού θέματος με εμπειρικούς όρους. Ακόμα κι αν η πλοκή τής τραγωδίας είναι γνωστή, η οπτική τής σκηνοθέτιδας και τής σκηνικής αποτύπωσης κυμαίνεται στο όριο και στο σύνορο, στο μέσα και στο έξω. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο πως στη σκηνή, η Αντιγόνη εμφανίζεται στην Πύλη, την ανοιχτή Πύλη, σαν φύλακας όσων περικλείονται μέσα σε αυτής και έξω απ’ αυτήν.  

Οι ηθοποιοί Δήμητρα Γκλιάτη, Ειρήνη Κουμπαρούλη, Λυγερή Μητροπούλου, Μοχάμεντ Μπελχέντι, Δέσποινα Χαλκορόκα, Ρηνιώ Κυριαζή, δεν διακρίνονται παρά ως σύνολο. Το γεγονός ότι έργο τέτοιων απαιτήσεων προσαρμόστηκε στις ποιοτικές δυνατότητες των εν λόγω ηθοποιών, καταδεικνύει τη σημασία τής ορθής επιλογής των μελών τής εκάστοτε παράστασης και τής υπεραξίας που κερδίζεται στο τελικό αποτέλεσμα.

Αξίζει να σταθούμε στην Ειρήνη Κουμπαρούλη η οποία ερμηνεύει την Αντιγόνη, δίχως να υποτιμούμε την αξία όλων των συντελεστών. Ίσα ίσα, μέσα από την ανάδειξη των ιδιαίτερων γνωρισμάτων τής Αντιγόνης, μορφοποιούνται τα ιδιαίτερα γνωρίσματα όλων των συμμετεχόντων τής παράστασης. Η Ειρήνη Κουμπαρούλη, λοιπόν, ενσαρκώνει έναν ρόλο το ύψος τού οποίου επιβάλλει εκ των προτέρων λεπτές και προσεγμένες κινήσεις επί σκηνής, μελετημένες συναισθηματικές εκφράσεις, ψυχαναλυτικές ερμηνείες στην κινησιολογία τού σώματος, πλήρη ταύτιση με την ακρότητα των πράξεων και των διαδραματιζόμενων γεγονότων και, φυσικά, αφομοίωση τού εκφραστικού «βάρους», που καλείται η ηρωίδα να αντιμετωπίσει, μένοντας πιστή στις θέσεις της. Σε όλα τα επίπεδα η ηθοποιός διακρίνεται από επαγγελματισμό και ενσυναίσθηση, στοιχεία τα οποία μεταδίδονται στο κοινό και συνεπαίρνουν συνολικά τους συντελεστές σε έναν ρυθμό που πότε γνωρίζει κορυφώσεις, πότε περιορίζεται σε σταθερή τροχιά, ωστόσο πάντοτε με δυναμισμό και εκτατική έκφραση.

Μία παράσταση που ειλικρινά αξίζει να παρακολουθήσει κανείς, όχι τόσο για την πλοκή όσο για την οπτική τής σκηνοθεσίας και τον τρόπο με τον οποίο προσδίδει νέες διαστάσεις στους ρόλους τού δράματος.

INFO: Για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Θησείον, από την Τετάρτη 3 Μαΐου έως το Σάββατο 20 Μαΐου. Προπώληση στην ticketservices.gr.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.