Κριτική: «Λάθος χώρα», σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση, στο Θέατρο Πόρτα

Ο Παντελής Φλατσούσης σκηνοθετεί την θεατρική παράσταση «Λάθος Χώρα», βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γκαζμέντ Καπλάνι. Επρόκειτο για πολυδαίδαλη ανάπτυξη ενός θέματος με προεκτάσεις βαθιά ανθρωποκεντρικές. Ο σκηνοθέτης, με πρωτότυπο σχεδιασμό και συνδυασμό θεατρικής σκηνής και τεχνολογίας, διαμορφώνει ένα πλέγμα δυνατοτήτων με μοναδικό αποτέλεσμα.

Αρχικά, όσον αφορά τη θεατρική σκηνή, λειτουργεί περισσότερο ως χώρο αναδιάταξης και αναδιανομής των προϋποθέσεων που γεφυρώνουν την μορφοποίηση της ιστορίας στην οθόνη. Μοιάζει με κινηματογραφική πρακτική το τελικό αποτέλεσμα, μόνο που στην περίπτωσή μας, η αφετηρία εντοπίζεται στην θεατρική αναπαράσταση εικόνων που μετέπειτα μεταφέρονται στη «μεγάλη οθόνη». Η πρώτη αυτή αφετηρία (βλ. θεατρική σκηνή) έχει τον χαρακτήρα αφαίρεσης. Πολλαπλές στιγμές της προσωπικής βιωμένης εμπειρίας και ιστορίας των χαρακτήρων διαχέονται σαν σε χρονική κάψουλα, μέσα από την αναπαράσταση σε σμίκρυνση. Μοιάζει σχεδόν παιδική αυτού του είδους η επιλογή, ωστόσο, προσφέρει ένα εξαιρετικό πρώτο βήμα προκειμένου ο θεατής να μεταβεί ομαλά στην πραγματικότητα των γεγονότων, ειπωμένη από την καθημερινή φύση των προσώπων. Κάθε σκηνική επιλογή αποτελεί τμήμα μίας ευρύτερης παρουσίασης και, συνάμα, την πρώτη ύλη μέσα από την οποία η προσωπική αφήγηση μετατρέπεται σε αναπόσπαστο κομμάτι της συλλογικής ιστορίας. Από το σημείο αυτό ο σκηνοθέτης, με τις τεχνολογικές επιλογές επενδύει στην μεταφορά των καθημερινών ιστοριών στη μεγεθυμένη κεντρική οθόνη. Είναι η αξία που προσδίδει στις προσωπικές αυτές επιλογές, οι οποίες συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας σειράς διαδραματιζόμενων γεγονότων, κομβικών για την χρονική και χωρική διάσταση των αφηγήσεων. Επομένως, o Παντελής Φλατσούσης πρωτοτυπεί και πρωτοπορεί στην συνδυαστική αυτή σκέψη και εφαρμογή. Μολονότι παρατηρούμε αρκετές εκ των θεατρικών παραστάσεων να αξιοποιούν τις τεχνολογικές δυνατότητες, ωστόσο, ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης απογειώνει την χρήση αυτών. 

Η ιστορία με τα τρία πρόσωπα, μας μεταφέρει σε κατακερματισμένες στιγμές ανθρώπων που βίωσαν τη μετανάστευση ως απώλεια και ως αναγκαιότητα μίας τεχνητής συνείδησης. Σε πρώτο επίπεδο, μολονότι, η αφήγηση περιστρέφεται γύρω από την προσωπική πορεία του Καρλ από την Αλβανία και του αδελφού του Φρεντερίκ, καθώς και των σχέσεων που διαμορφώνονται εντός του οικογενειακού συνόλου, επιτρέπεται στον θεατή να εξάγει πληθώρα ομοιοτήτων ως μορφή συμπερασμάτων της δικής του, ατομικής, ιστορίας. Τα Βαλκάνια, ως χωνευτήρι πολιτισμικών διαιρέσεων και ενοτήτων, ο 20ος αιώνας, ως η ιδεολογική καταπακτή απ’ την οποία πέρασαν γενιές και γενιές για να καταλήξουν σε ένα ολική αδιέξοδο, και η σύγχρονη εποχή, με τις αντιθέσεις, τους ανταγωνισμούς και τις διαψεύσεις, μας μεταφέρουν σε ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο με διασταλτικές ερμηνείες.

Τα δύο αδέλφια μεγαλώνουν υπό το βάρος του κομμουνιστικού οικοδομήματος στην Αλβανία του Ενβέρ Χότζα. Ο πατέρας τους, προσκολλημένος στο κόμμα και την προοπτική ταυτότητας στο έθνος, εμποτίζει τα μέλη της οικογενείας με τα συστατικά της κοινής, κατά γενική ομολογία, σκέψης του καθεστώτος. Κι ενώ ο Φρεντερίκ πειθήνια αποδέχεται την καθοδήγηση του πατέρα, ο Καρλ, μέσα από τις αφηγήσεις για τα ταξίδια του Καρλ Μαρξ και του Φρειδερίκου Ένγκελς, επιθυμεί να δραπετεύσει και να γνωρίσει τον κόσμο. Σύντομα, θα διαπιστώσει ότι τα σύνορα είναι πανταχού παρόντα, τόσο αθέατα και ιδεατά όσο υλικά και άμεσα. 

Με την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος, κύματα Αλβανών μεταναστών καταφεύγουν στις γειτονικές χώρες. Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Ο Καρλ (το ρόλο υποδύεται ο Θανάσης Κριτσάκης, αντικαταστάτης του Θωμά Σιέκα) θα βιώσει την έννοια του «ξένου» στην συμπεριφορά των εγχώριων αρχών, στις συναναστροφές με τους ανθρώπους και τα συναπαντήματα με τους ομοεθνείς του. Τα σύνορα που βίωνε στο απομονωμένο καθεστώς της κομμουνιστικής Αλβανίας πλέον τα εσωτερικεύει και τα διαχειρίζεται στη σχέση του με την ερωτική του σύντροφο και τις επαγγελματικές του επιλογές. Σε αυτές σύντομα θα διαπιστώσει ότι η μετανάστευση είναι μία διαδικασία με καθημερινούς αποδέκτες. Είναι μονάχα η εγκατάλειψη της χώρας προέλευσης, αλλά και οι αγώνες επιβίωσης σε ένα περιβάλλον που απαιτεί διαρκώς την επιβεβαίωση. Το άτομο καθίσταται εκπατρισμένος στη γλώσσα, την ταυτότητα, τη συνείδηση. 

Με τον ίδιο τρόπο, αν και σε πιο συμβατικά πλαίσια, αντιδρά ο αδελφός του Φρέντερικ (το ρόλο υποδύεται ο Έλιο Φοίβος Μπέικο). Η κηδεία του πατέρα γίνεται η αφορμή προκειμένου θαμμένες στον χρόνο προσωπικές στάσεις και συμπεριφορές να επανέλθουν στην επιφάνεια. Μέσα από τα πρόσωπα των ηρώων διακρίνουμε τις διαφορετικές αντιλήψεις στις επιταγές των ιδίων. Η μετανάστευση ως ελευθερία διεκδίκησης ενός μέλλοντος με ποιότητα και προδιαγραφές, παρόλες τις προσωπικές ήττες που βιώνει το υποκείμενο, ερμηνεύεται ως αποστασία και προδοσία από την άλλη πλευρά. Η απόσταση γεφυρώνεται μέσα από τα κοινά βιώματα. Ωστόσο, αυτή η απόσταση εξακολουθεί να διατηρεί στο προσκήνιο τις διαφορετικές κάθε φορά προεκτάσεις των προσωπικών μας επιλογών. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο διττός ρόλος τόσο της μητέρας όσο και την ερωτικής συντρόφου του Καρλ, τους οποίους υποδύεται η Ντέμπορα Οντόγκ. Είναι η μητέρα εκείνη που βρίσκεται στην ίδια όχθη της ιστορίας και φροντίζει όπως βιώσει ο υιός της την απαίτηση για ελευθερία με τρόπο λειτουργικό και λιγότερο ψυχοφθόρο. Από την άλλη, είναι η ερωτική σύντροφος που καλύπτει τις πρώτες πτυχές της ενηλικίωσης στην ελληνική πραγματικότητα και σκιαγραφεί τα θεμέλια για την μελλοντική εξελικτική πορεία του συγγραφέα, πλέον, Καρλ. Και στις δύο περιπτώσεις ο ήρωας αγωνίζεται να κατανοήσει το περιεχόμενο και την ταυτότητα της προσωπικότητάς του μέσα από την αντανάκλαση αυτής στις κοινωνικές συνθήκες που αντιμετωπίζει. Στο τέλος, θα κατανοήσει πως η βασική αλήθεια του ανθρώπου δεν γνωρίζει πατρίδα, γλώσσα, θρησκεία και σύνορα. Είναι αυθεντική στην απλότητα της ανθρώπινης αλήθειας.

Επρόκειτο για μία προσεγμένη στη λεπτομέρεια παράσταση, με ευγενικές ερμηνείες. Ειδικά το σημείο στο οποίο οι ίδιοι οι ηθοποιοί «βγαίνουν» απ’ τους ρόλους και καλούνται να περιγράψουν πτυχές της προσωπικής τους ιστορίας, το έργο λαμβάνει χαρακτήρα υπεραξίας. Είναι μία παράσταση ορισμός της «νέας εποχής» διείσδυσης της τεχνολογίας με τρόπο δομημένο και, εν πολλοίς, συμπληρωματικό της παραδοσιακής οργάνωσης του θεάτρου. 

Ιnfo: «Λάθος χώρα», κάθε Τετάρτη & Πέμπτη στις 21.00 και Κυριακή στις 21.30 στο Θέατρο Πόρτα (Διεύθυνση: Λεωφ. Μεσογείων 59, Αθήνα / Τηλέφωνο: 21 0771 1333). Εισιτήρα στη viva.gr.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.