O «Ζορμπάς», τού Νίκου Καζαντζάκη, απέκτησε σάρκα και οστά υπό τη σκηνοθετική ματιά τού Γιάννη Κακλέα και καθήλωσε σε μία θεατρική παραγωγή που υπερβαίνει τα στενά καλλιτεχνικά σύνορα της ελληνικής πραγματικότητας.
Η διασκευή τού γνωστού έργου «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» από τους Γιάννη Κακλέα και Γεράσιμο Ευαγγελάτο έφερε στο προσκήνιο τη μορφή μίας προσωπικότητας από εκείνες στις οποίες ο Νίκος Καζαντζάκης επένδυσε την αφηγηματική του δεινότητα με τέτοιο τρόπο απλό, ουσιαστικό και βαθιά αναλυτικό. Δίχως φιλολογικές τεχνικές ορίων και λογοτεχνικές υπερβάσεις, το συγκεκριμένο έργο αποτέλεσε, κι εξακολουθεί να αποτελεί, ορόσημο στην ελληνική και διεθνή πνευματική παραγωγή στη βάση των ανθρωποκεντρικών νοημάτων τα οποία επεξεργάζεται και, κυρίως, των κοινωνικών αποκρίσεων μίας φιλοσοφικής θεώρησης του ίδιου του συγγραφέα.
Ο Ζορμπάς, στη μυθοπλαστική μορφοποίηση του Νίκου Καζαντζάκη (δίχως να αντικρούει την πραγματικότητα την οποία βίωσε πλάι του ο ίδιος) εκπροσωπεί τη Διονυσιακή οπτική τής ζωής. Λειτουργεί στο επίπεδο τής αισθητικής αποδοχής τής εμπειρίας· βιώνει με τρόπο ηδονικό τις καταστάσεις· επιχειρεί να νιώσει κάθε στιγμή την κορύφωση της ανθρώπινης αξίας στην αρχέγονή τής μορφή. Ενσωματώνει την αλήθεια των πραγμάτων στο τρίπτυχο χορός-έρωτας-φως. Εξειδικεύει τις τρεις αυτές εκφάνσεις τής ζωής στην καθημερινότητά του, αναζητώντας παράλληλη τις πηγές εκείνες που ορίζουν την ποιότητα των ιδιαίτερων ταυτοτήτων. «Ποτέ δεν ντράπηκα για την ψυχή μου τόσο όσο μπροστά στον Ζορμπά», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Νίκος Καζαντζάκης, αναδεικνύοντας το επίπεδο επιρροής τού τελευταίου στην πνευματική, ψυχική και συναισθηματική εξέλιξη του ίδιου.
Από την τυχαία και απροσδόκητη συνάντηση/γνωριμία στο λιμάνι τού Πειραιά, με προορισμό το Ηράκλειο Κρήτης (στην πραγματικότητα ο Ζορμπάς δεν επισκέφτηκε ποτέ το νησί), έως τις αντιθέσεις τις οποίες θα γνωρίσουν στα πρόσωπα των κατοίκων τού χωριού στο οποίο θα επενδύσει ο συγγραφέας χρήμα και χρόνο με επίκεντρο το εγκαταλελειμμένο μεταλλωρυχείο, ο Γιάννης Κακλέας σκηνοθετεί την ανθρώπινη υπόσταση εν μέσω κοινωνικών αποστάσεων και οριοθετημένων κατηγοριών (βλ. της κρητικής κοινωνίας. Ελάχιστη σημασία έχει (ως προς την ιστορική αλήθεια των δεδομένων) το γεγονός ότι, όπως αναφέρει ο Δημήτρης Παγαδάκης (εφημερίδα Πρώτο Θέμα, 8.02.2018), « […] Κάποιοι απόγονοί τους μου διηγήθηκαν ότι ο γκριζομάλλης μεσήλικας και χήρος Γιώργος Ζορμπάς έφτασε στη Στούπα μαζί με τα 5 από τα 8 ορφανά από μάνα παιδιά του, για να μπει ως αρχιεργάτης στη δούλεψη του Καζαντζάκη, ο οποίος είχε αναμειχθεί σε μια επιχείρηση εκμετάλλευσης λιγνιτωρυχείου στην Πραστοβά, που ανήκε στα κτήματα Πατριαρχέα, λίγο πιο πάνω από την Καλογριά. Εμπειρος με πολύτιμες γνώσεις και ακούραστος δουλευταράς που είχε διανύσει στοές και λαγούμια σε διάφορα μεταλλεία κάνοντας όλες τις δουλειές ως εξορύκτης, ξυλοδέτης, ανιχνευτής μετάλλων, ο Ζορμπάς ήταν ο ιδανικός άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Γι’ αυτό και ο Καζαντζάκης, που είχε μπλέξει προηγουμένως σε μια επιχείρηση εκμετάλλευσης ξυλείας στο Αγιον Ορος, όταν το 1915 γνώρισε εκεί τον μεταλλωρύχο τον προσέλαβε για τις καινούριες του μπίζνες στη μεσσηνιακή Μάνη. Η εξόρυξη κάρβουνου, ακόμη και χαμηλής ποιότητας, ήταν αναγκαία κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ η ενασχόληση μαζί του παρείχε τότε απαλλαγή από τη στράτευση». Σημασία έχει ότι το πνεύμα τής ανθρώπινης σχέσης, ο δεσμός φιλίας, βαθιάς εμπιστοσύνης και αφοσίωσης, διαπερνούν τη θεατρική μεταφορά τού έργου.
Τον Αλέξη Ζορμπά ερμηνεύει ο Γιάννης Στάνκογλου και κυριολεκτικά ταυτίζεται με το πρόσωπο και τον χαρακτήρα. Η ευθύτητα της προσωπικότητά του, το γνήσιο εκφραστικό δαιμόνιο, η ταπεινότητα και ο ελεύθερος, από περιορισμούς, εαυτός, ξεδιπλώνονται περίτεχνα στο υποκριτικό ταλέντο του. Η αυθεντικότητα με την οποία κινείται στο θεατρικό σανίδι εξυπηρετεί τη σωματική μορφοποίηση της ποιότητας του χαρακτήρα τον οποίο υποδύεται. Η εξωστρέφεια την οποία προϋποθέτει ο ρόλος συνάντησαν την ανόθευτη εμπειρία τού καταξιωμένου ηθοποιού και διαμόρφωσαν την πληρότητα των στοιχείων που συνθέτουν τον χαρακτήρα τού καζαντζακικού ήρωα.
Σε ένα σκηνικό πλούσιο, στοχευμένο και δεικτικό, όπου κάθε εναλλασσόμενο σκηνικό περιείχε το δικό του αυτόνομο τμήμα ιστορίας (και στο οποίο η αφήγηση αναπτύσσεται εξελικτικά), η άποψη του Μανόλη Παντελιδάκη (σκηνικά), της Ηλένιας Δουλαδίρη (ενδυματολογικές επιλογές) και της Αγγελικής Τρομπούκη (χορογραφία) προσέδωσαν διακριτική αξία στους πρωταγωνιστές, αλλά, κυρίως, στον Ζορμπά. Επέτρεψαν στον κεντρικό ήρωα να κινείται με μεθοδικότητα τέτοια που του προσέδωσε τη δυνατότητα, συνάμα, να αποκαλύψει τις ψυχογραφικές συνιστώσες τής προσωπικότητάς του, μετατρέποντας εαυτόν σε σύμβολο της ζωντάνιας και της θέλησης για γνώση τής φύσης και των ανθρώπων της. Ο Γιάννης Κακλέας εμβάθυνε στον Ζορμπά με χειρουργική ακρίβεια και μετέδωσε στο κοινό ένα πρόσωπο εξαιρετικά δομημένο στην κάθε του λεπτομέρεια. Προσηλώθηκε στην ψυχογραφική ανάλυσή του και πέτυχε το μέγιστο του αποτελέσματος.
Αντίθετα, η επιλογή τού Αιμιλιανού Σταματάκη στον ρόλο τού συγγραφέα (Νίκου Καζαντζάκη) κρίνεται ως λαθεμένη. Ίσως επειδή έχουμε εξιδανικεύσει, στα φιλολογικά και λογοτεχνικά πεπραγμένα, την προσωπικότητα του Νίκου Καζαντζάκη, γι’ αυτό και είναι δύσκολο να αντικρίσουμε τη θεατρική του μεταμόρφωση σε άλλον χαρακτήρα. Ωστόσο, επί της ουσίας, ο συγγραφέας εμφανίζεται στη σκηνή δίχως τη «βαρύτητα» ενός πνευματικού ανθρώπου (ας θυμηθούμε ότι σε ηλικία 33 χρόνων ο ίδιος είχε ήδη δημοσιεύσει μελέτη για τον Νίτσε, ενώ συμμετείχε στις παραδόσεις μαθημάτων του Μπεργκσόν), σχεδόν νωχελικός και αποστασιοποιημένος από τις γύρω του εξελίξεις. Μοιάζει να υπερέχει η εσωστρέφεια ενός ανασφαλούς ανθρώπου, παρά η συστολή ενός διανοουμένου.
Με τον ίδιο τρόπο κρίνεται ο ρόλος τής χήρας στην παράσταση. Μολονότι τον ρόλο υποδύεται η Ηλιάνα Μαυρομάτη, με πηγαίο ταλέντο και δυναμική παρουσία, ωστόσο, η σκηνοθετική άποψη την μετατρέπει σε μία ζωώδη περίπτωση (ένα αγρίμι με την φυσική έννοια του όρου), εντελώς επιφανειακή. Δεν βιώνουμε την ψυχολογική κατάστασή της. Εμφανίζεται ως συμπλήρωμα της ιστορίας, ενώ αποτελεί κεντρικό πυλώνα αυτής. Ο συνδυασμός των ψυχογραφικών αναλύσεων του ρόλου της με εκείνον τού Ζορμπά θα οδηγούσε το κοινό στην ενσυναίσθηση των καταστάσεων που αντικρίζει τόσο με την κηδεία τού Παυλή (στον ρόλο ο Αντώνης Καρναβάς), όσο και τον θάνατο τής ίδιας, που έπονται. Ωστόσο, δεν διακρίναμε αυτήν την οπτική τού σκηνοθέτη.
Κυριαρχεί το πολιτιστικό στοιχείο τής Κρήτης, με εξαιρετικές αποδόσεις των ηθών-εθίμων τής τοπικής -κλειστής- κοινωνίας, ενώ κατορθώνει με τρόπο ισορροπημένο να αποκαλύψει τις σχέσεις που διέπουν την καθημερινότητα των ανθρώπων, πίσω από τις κλειστές πόρτες και τα όρια του δημόσιου χώρου. Πλήθος ηθοποιών συνετέλεσαν στο τελικό αποτέλεσμα.
Αξίζει να σημειωθούν τα ονόματα όλων όσων προσέδωσαν υπεραξία στο εγχείρημα: Γιάννης Στάνκογλου, Όλια Λαζαρίδου, Αιμιλιανός Σταματάκης, Ιβάν Σβιτάιλο, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Θοδωρής Τσουανάτος, Αντώνης Καρναβάς, Δημήτρης Φουρλής, Νίνα Φώσκολου, Γιάννης Γιαννούλης, Δέσποινα Πολυκανδρίτου, Νικόλας Γραμματικόπουλος, Τέλης Ζαχαράκης, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Σοφία Μιχαήλ, Ματίνα Περγιουδάκη, Πηνελόπη Σεργουνιώτη, Δανάη Σταματοπούλου, Εμμανουήλ Στεφανουδάκης, Βασίλης Τσιγκριστάρης , Belly Dancers Anaiza.
Μία παράσταση διεθνών προδιαγραφών, με ποικιλία σκηνικών επιλογών και τον Ζορμπά να «ζωντανεύει» υπό το αδιαμφισβήτητο μεγαλείο τού Γιάννη Στάνκογλου.
Ο θρυλικός «Ζορμπάς», σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα, με τον Γιάννη Στάνκογλου στο «ΘΕΑΤΡΟΝ»
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
