Κριτική: Ο θάνατος του εμποράκου / Το κυνήγι και η κατάρρευση του αμερικανικού ονείρου

Στο θέατρο Εμπορικόν, φέτος ανέβηκε το «πιο οδυνηρά σύγχρονο από τα κλασικά αμερικανικά θεατρικά έργα», όπως πολύ εύστοχα δημοσίευσε η συγγραφέας Τζόυς Κάρολ Όουτς, σε μία κριτική της το 1998. Εβδομήντα χρόνια ύστερα από την πρεμιέρα του έργου στην Νέα Υόρκη, το 1949, ο Γιώργος Σκεύας ανεβάζει το πιο αντιπροσωπευτικό ίσως έργο που αναδεικνύει το ξεγύμνωμα του μύθου του αμερικανικού ονείρου, το αριστούργημα του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα, το οποίο του χάρισε το βραβείο Πούλιτζερ. 

Το έργο περιγράφει την ιστορία του Γουίλλυ Λόμαν, ενός πλανόδιου εμποράκου, ο οποίος όργωνε όλη την χώρα στα νιάτα του βγάζοντας το μεροκάματο, αλλά τώρα πια στα εξήντα του χρόνια βλέπει την δουλειά του να πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Η ζωηράδα και η σπιρτάδα που τον χαρακτήριζαν και τον έκαναν γνωστό σε όλους ξεθώριασαν και μαζί τους έσβησε και η καριέρα του. Στήριξε όλη του την επαγγελματική καριέρα στο «φαίνεσθαι», έχοντας την άποψη ότι αν είσαι αρεστός και σε συμπαθούν είναι σίγουρο πως θα πετύχεις. Την ίδια ιδεολογία πέρασε και στους δύο γιούς του, από τους οποίους περιμένει και ελπίζει να εκπληρώσουν τις προσδοκίες του και όλα αυτά που δεν κατάφερε να πετύχει στην ζωή του.  

Στα πρόθυρα του νευρικού κλονισμού, πασχίζει να αποδείξει στους γύρω του, αλλά κυρίως στον εαυτό του ότι οι αντιλήψεις, οι επιλογές και οι αρχές του ήταν σωστές. Σε στιγμές ενδοσκόπησης, προσπαθώντας να ανακαλύψει τι πήγε στραβά, χάνεται στην άβυσσο του παρελθόντος. Ο νούς του παίζει παιχνίδια με το παρόν και το παρελθόν, την ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα, με τους πραγματικούς ανθρώπους και τα φαντάσματα, δημιουργώντας ένα φανταστικό κρησφύγετο έτσι ώστε να μπορεί να αποφεύγει την δυσβάσταχτη καθημερινή πραγματικότητα. 

Επίκαιρο όσο όταν πρωτοανέβηκε, εξακολουθεί να έχει μεγάλη απήχηση και σήμερα, αγγίζοντας τη σκέψη και το συναίσθημα του κοινού. Ο Άρθουρ Μίλλερ, αγγίζοντας τις πιο ευαίσθητες χορδές του θεατή και παρουσιάζοντας χαρακτήρες, που κάθε άνθρωπος του σήμερα θα μπορούσε να ταυτιστεί μαζί τους, καθιστά το έργο στην ουσία έναν καθρέφτη της ζωής του καθενός μας. Ο συγγραφέας έτσι καταφέρνει να δημιουργήσει ένα κοινωνικό έργο με τεράστια δυναμική μέσα από την ιστορία ενός απλού, καθημερινού ανθρώπου όπως ο Γουίλλυ. Στην ουσία παρακολουθούμε την αδιάκοπη προσπάθεια των ανθρώπων της μικρομεσαίας τάξης σε όλες τις κοινωνίες του κόσμου να ανέβουν στα μάτια της τάξης τους με κάθε μέσο, όπως η επαγγελματική δραστηριότητα, τα υλικά αγαθά και η γοητεία των τεσσάρων τροχών, καθώς επίσης και η σταδιοδρομία και τα επιτεύγματα των παιδιών τους. Εν κατακλείδι, το έργο, το οποίο έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, έχει σαν κεντρικό θέμα το αμερικανικό όνειρο και την διαλυτική του επίδραση στις οικογενειακές σχέσεις εν γένει. 

Προτεραιότητα του Γιώργου Σκεύα στις σκηνοθετικές του προσεγγίσεις του είναι η διεισδυτική ανάγνωση. Έτσι και εδώ, μεταφράζοντας ο ίδιος το έργο του Μίλλερ, αποκρυπτογράφησε το νόημά του, το οποίο του υπαγόρευσε το προφίλ των χαρακτήρων του. Όπως είπε και ο ίδιος σε συνέντευξή του και καθώς το έργο το επιβάλλει, έχει αποφύγει τα νατουραλιστικά στοιχεία υιοθετώντας ένα πιο λιτό και αφαιρετικό στυλ. Αυτός ο μισοάδειος χώρος είναι συμβολικός, αναδεικνύει τους χαρακτήρες και οδηγεί τον θεατή στην καρδιά της ιστορίας του Μίλλερ. Ο Σκεύας  αφήνει την δράση και την ένταση να εξελιχθούν σε κρεσέντο μέχρι την τραγική κορύφωση του τέλους, παρεμβάλλοντας κινηματογραφικά φλας-μπακ που εικονογραφούν σκηνές του παρελθόντος και τα όνειρα του Γουίλλυ. 

Ο Δημήτρης Καταλειφός, ερμηνεύοντας για δεύτερη φορά στην καριέρα του τον εμβληματικό ρόλο του Γουίλλυ Λόμαν, είναι καθηλωτικός. Αποτυπώνει εξαιρετικά έναν χαρακτήρα με μεγάλες ψυχικές διακυμάνσεις δίνοντας στο έργο το πάθος και την ένταση που απαιτείται. Μέσα από τον «εμποράκο», παρουσιάζει στο κοινό έναν ανθρώπου που συντρίβεται από τις εμμονές και τις ψευδαισθήσεις του «αμερικανικού ονείρου». Δίπλα του υπάρχει μια ομάδα εξαίρετων ηθοποιών. Η Μαρία Καλλιμάνη ερμηνεύει αισθαντικά την Λίντα Λόμαν, την σύζυγο που υποστηρίζει με αφοσίωση τις φαντασιώσεις του άντρα της και την μητέρα που πασχίζει να κρατήσει τις ισορροπίες μέσα στην οικογένεια. Ο Γιώργος Νούσης και Τάσος Λέκκας, οι οποίοι υποδύονται τους δύο γιους του Γουίλλυ με τα χαμένα όνειρα, διαπρέπουν στην απόδοση του ρόλου τους, δίνουν μια νεανική πνοή στο έργο και αφήνουν πολλές. Ο υπόλοιπος θίασος πλαισιώνει με εντιμότητα τους κεντρικούς ηθοποιούς. 

Οι ενδυματολογικές επιλογές της Μαρίας Κοντοδήμα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του έργου και στο στυλ της εποχής. Ο φωτισμός, που άλλαζε ανάλογα με τον σκηνικό χρόνο και η μουσική (τζαζ) υπόκρουση δημιουργούν υποβλητική ατμόσφαιρα και τονίζουν τις ερμηνείες των ηθοποιών. 

Εν κατακλείδι, αν και η παράσταση διαρκεί πολύ (3 ώρες), δεν θα κουράσει τον θεατή αλλά θα τον καθηλώσει με την δύναμη του έργου και τις άξιες ερμηνείες των ηθοποιών. 

Info: Θέατρο Εμπορικόν, Σαρρή 11, Ψυρρή