Μέσα στην εκδοτική πληθώρα αυτού του εορταστικού έτους για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ξεχώρισα οκτώ βιβλία που αξίζει να διαβαστούν για να μας ταξιδέψουν στην Ελλάδα του 1821.
Πρόκειται για βιβλία διακεκριμένων Ελλήνων αλλά και ξένων ιστορικών τα οποία καλύπτουν πολλές όψεις ενός γεγονότος τόσο πολύπλευρου, όπως ο Ελληνικός Αγώνας της Ανεξαρτησίας. Πιστεύω πως ο καθένας θα μπορέσει να επιλέξει το ανάγνωσμα που του ταιριάζει μέσα από αυτά τα οκτώ βιβλία… Καλή ανάγνωση!
ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ
21 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ’21
Εκδ. Μεταίχμιο
Πρόκειται για ένα ξεχωριστό βιβλίο για το 1821, γραμμένο από έναν μεγάλο ιστορικό με τη μορφή ερωταποκρίσεων, το οποίο καλύπτει όλες τις πτυχές της ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και της τουρκοκρατίας και του νεοσύστατου τότε Νεοελληνικού κράτους.
Ο Βερέμης θέτει ερωτήσεις κρίσεως και απαντά στις πιο καίριες απορίες των Ελλήνων σχετικά με την Παλιγγενεσία τους. Ξεκινά με το πιο σημαντικό ερώτημα, το πως δηλαδή αντιλήφθηκαν οι ίδιοι οι Έλληνες το περιεχόμενο της επανάστασής τους.
Κατόπιν, εξετάζεται η κατάσταση των υπόδουλων Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας από τη σχέση τους με την καθολική και προτεσταντική Δύση, την υφή της ελληνικής κοινωνίας, τον πληθυσμό και τις επιδημίες που ενέσκηψαν στην ελληνική χερσόνησο μέχρι και τη φύση του καθεστώτος των Οθωμανών.
Ακολούθως ο Βερέμης επικεντρώνεται στα ερωτήματα που αφορούν την ίδια την Επανάσταση: τις εθνοσυνελεύσεις, τους ένοπλους του Αγώνα, τους ξένους ταξιδιώτες, τους Φιλέλληνες, τα επαναστατικά δάνεια και τα ξενικά κόμματα.
Ο Θάνος Βερέμης δεν διστάζει να θέσει και ερωτήσεις κρίσεως, όπως ποια ήταν η σημασία και ο ρόλος που είχε η εκκλησία στην Παλιγγενεσία, γιατί οι στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων τους οδήγησαν τελικά στη διχόνοια και γιατί ο Ιμπραήμ κατάφερε ως το τέλος να καταστείλει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Δεν αφήνει στο απυρόβλητο ούτε τις διεθνείς σχέσεις της Ελλάδας με τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, την Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και τη Ρωσία.
Στο σύνολό του, το νέο έργο του Θάνου Βερέμη απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες οι οποίοι θέλουν να μάθουν με εγκυρότητα τη νεώτερη και σύγχρονη ιστορία τους. Το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και αποσπασματικά, εφόσον οι ερωτήσεις μπορούν να αναγνωσθούν με όποια σειρά είναι επιθυμητό, καθώς δεν υπάρχει συνέχεια μεταξύ τους, απλά θίγεται κάθε φορά ένα συγκεκριμένο, διαφορετικό κάθε φορά, θέμα.
Έτσι ο αναγνώστης μπορεί να λύσει τυχόν απορίες ή να εμβαθύνει μόνο σε θέματα στα οποία επιθυμεί, σχηματίζοντας όμως παράλληλα μία ολοκληρωμένη εικόνα για τα, τόσο σημαντικά για την ιστορία μας, γεγονότα της Παλιγγενεσίας.
C.M. WOODHOUSE-1821
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ
Εκδ. Παπαδόπουλος
Μια μικρή σε μέγεθος αναγνωστική πρόταση, ευκολοδιάβαστη και ξεχωριστή, για τον πόλεμο της Ελληνικής Ανεξαρτησίας αποτελεί το βιβλίο του Άγγλου ιστορικού Christopher Montague Woodhouse, ο οποίος υπηρέτησε με τον βρετανικό στρατό στη χώρα μας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και έφυγε από τη ζωή το 2001.
Αυτό που κάνει το εν λόγω πόνημα να ξεχωρίζει είναι ότι, σε αντίθεση με άλλα βιβλία του είδους του, δεν αρκείται σε απλή χρονολογική παράθεση των γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά, αντιθέτως, προτείνει μία εναλλακτική και περισσότερο κριτική προσέγγιση των γεγονότων από την – οπωσδήποτε πιο αμερόληπτη από την ελληνική -αγγλική σκοπιά.
Θέτει επί τάπητος τη σχέση που είχαν εκείνη την εποχή οι Μεγάλες Δυνάμεις με το ελληνικό ζήτημα και επικεντρώνεται στη διπλωματική, ως επί το πλείστον, ιστορία της περιόδου 1821-1833. Μετά από σύντομη, αλλά περιεκτική σε κρίσεις, εξέταση της περιόδου της τουρκοκρατίας, ο συγγραφέας αφηγείται την έναρξη της επανάστασης καθώς και τα κυριότερα από τα γεγονότα της και εστιάζει περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο οι Μεγάλες Δυνάμεις αντιμετώπισαν το ελληνικό ζήτημα καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα, στις συνθήκες, στις συνελεύσεις, στους εμφύλιους πολέμους των Ελλήνων, αλλά και στη διακυβέρνηση της χώρας από τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον πρώτο Κυβερνήτη του ελληνικού κράτους.
Ακόμη, ο συγγραφέας δεν διστάζει να καταρρίψει, ορθώς, πολλούς από τους καθιερωμένους μύθους, οι οποίοι σήμερα δεν έχουν πλέον κανέναν λόγο ύπαρξης και που περισσότερο μπερδεύουν το κοινό παρά το διαφωτίζουν σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα, όπως ο μύθος του Κρυφού Σχολειού, της Αγίας Λαύρας, αλλά και τα όσα έχουν ειπωθεί σχετικά με τον ρόλο, τον οποίο έπαιξαν οι Δυνατοί προύχοντες και η Εκκλησία στην Ελληνική Επανάσταση και την Τουρκοκρατία.
Το αποτέλεσμα αυτής της διαφορετικής προσέγγισης δεν μπορεί παρά να είναι επωφελές για τον αναγνώστη, τόσο εκείνον που είναι γνώστης του θέματος, αφού θα τον κάνει να διακρίνει πιο ξεκάθαρα εκείνα τα σημεία στα οποία ως τώρα πιθανόν να μην είχε δώσει ποτέ την αρμόζουσα βάση, αλλά και σε εκείνον ο οποίος δεν γνωρίζει αρκετά για το ζήτημα και θέλει να ενημερωθεί με αμεροληψία και εγκυρότητα. To δυνατό του σημείο είναι αναμφισβήτητα η αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα και οι πρωτότυπες αξιολογικές κρίσεις του για τα γεγονότα. Πρόκειται για ένα πόνημα που θα έπρεπε να διαβαστεί από όλους τους Έλληνες εφόσον πρόκειται για ένα τόσο σημαντικό κομμάτι της δικής μας ιστορίας.
ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ- ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
Εκδ. Μεταίχμιο
Η αλήθεια είναι ότι τα δύο τελευταία χρόνια παρατηρείται αρκετά μεγάλη παραγωγή σε ό,τι αφορά τον πρώτο Κυβερνήτη του ελληνικού κράτους, τον Ιωάννη Καποδίστρια, τόσο σε λογοτεχνική όσο και σε καθαρά ιστορική παραγωγή.
Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσεται το παρόν πόνημα “Ιωάννης Καποδίστριας, ο αμνός της παλιγγενεσίας των Ελλήνων” των έγκριτων πανεπιστημιακών καθηγητών Θ. Βερέμη και Ι. Μιχαηλίδη. Πρόκειται για ένα βιβλίο, καρπό εμπεριστατωμένης έρευνας, το οποίο, σε γλώσσα απλή και κατανοητή, εξετάζει τον βίο, τον χαρακτήρα και, ιδίως, το έργο του Κερκυραίου Κόμη στην Ελλάδα από τον κυβερνητικό θώκο. Δεν πρόκειται, επομένως, για βιβλίο το οποίο απευθύνεται μόνο σε ιστορικούς, το αντίθετο μάλιστα.
Τα παιδικά και τα χρόνια των σπουδών του εξετάζονται αδρομερώς, όπως και η σταδιοδρομία του από το 1809 ως το 1822 στις διπλωματικές αυλές της Ευρώπης ως εκπροσώπου της τσαρικής Ρωσίας.
Η αφήγηση γίνεται όμως λεπτομερέστερη από την ώρα που ο Κόντε αναλαμβάνει καθήκοντα Κυβερνήτη του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους και πατάει το πόδι του για πρώτη φορά στην Ελλάδα, δηλαδή από το 1827-28.
Ο Καποδίστριας, θερμός πατριώτης, έκανε πράγματι ό,τι καλύτερο μπορούσε προκειμένου να εξασφαλίσει στους Έλληνες ένα πραγματικά ευνομούμενο κράτους δυτικού τύπου. Μερίμνησε για την παιδεία, την πάταξη της πειρατείας, τα ορφανά, τον στρατό, την οικονομία επιδεικνύοντας θεάρεστον έργο σε πολλούς τομείς. Αναπόφευκτα, όμως, θα ερχόταν αντιμέτωπος με τα ισχυρά τοπικιστικά συμφέροντα, τα οποία ήθελε να καταπολεμήσει στον βωμό της δημιουργίας ενός σύγχρονου αστικού κράτους. Αναπόφευκτη ήταν επίσης η καχυποψία των Αγγλογάλλων προς το πρόσωπό του, αφού δεν έπαψαν ποτέ να τον θεωρούν όργανο της ρωσικής πολιτικής, μια κατηγορία, όμως, χωρίς υπόσταση, αφού ο Κόντε, ως έμπειρος διπλωμάτης, είχε φροντίσει εγκαίρως να κρατήσει ίσες αποστάσεις και από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις μετά από την εκλογή του ως Κυβερνήτης.
Οι δύο συγγραφείς εξετάζουν ενδελεχώς και την αντιπολίτευση που ασκήθηκε στον Καποδίστρια, και συγκεκριμένα από ποιες ομάδες και για ποιους ακριβώς λόγους. Μας παραδίδουν, επίσης, και τα πορίσματα της νεώτερης ιστορικής έρευνας, η οποία παραδέχεται ότι οι Γάλλοι ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, εκείνοι που όπλισαν το χέρι των Μαυρομιχαλαίων εκείνο το μοιραίο πρωινό της 27ης Σεπτεμβρίου του 1831, την ημέρα της αποτρόπαιης δολοφονίας του και όχι οι Άγγλοι, όπως συνήθως πιστεύεται.
Πάντως, όπως και να ‘χει , ο μεγάλος χαμένος στην υπόθεση της δολοφονίας του Καποδίστρια δεν ήταν ο ίδιος ο Κόντε, αλλά ο ελληνικό λαός. Διότι, σύνταγμα, για το οποίο τόσο πολύ κατηγόρησε τον Καποδίστρια ο ελληνικός λαός ότι δεν του το έδωσε, θα το αποκτούσε σύντομα, μόλις περνούσε η πρώτη δύσκολη περίοδος. Τέτοιον εργατικό και ανιδιοτελή Κυβερνήτη όμως, ποτέ ξανά δεν θα έβρισκε ο ελληνικός λαός.
Γι’ αυτό και, δικαιολογημένα, οι συγγραφείς προσθέτουν ως υπότιτλο στον τίτλο του βιβλίου τους το “ο αμνός της παλιγγενεσίας των Ελλήνων”. Διότι, πράγματι, ο Καποδίστριας, άνθρωπος ευσυνείδητος, δίκαιος, λιτός και εγκρατής, ήταν αυτό ακριβώς: το πρόβατο το οποίο θυσιάστηκε στον βωμό των εμφύλιων παθών του ελληνικού λαού.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΥΡΟΠΛΑΚΗΣ
ΠΕΤΟΜΠΕΗΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ
Εκδ. Μεταίχμιο
Τη “φωνή στην αδικημένη άλλη πλευρά” φιλοδοξεί να δώσει ο ιστορικός Α. Συροπλάκης με το πόνημά του “Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο ηγέτης της ελληνικής Επανάστασης”, το οποίο, παρουσιάζοντας τον βίο και τις πράξεις του μπέη της Μάνης, Πέτρου Μαυρομιχάλη, θέλει να μας μεταφέρει και τα επιχειρήματα της πλευράς η οποία αντιτάχθηκε στον Καποδίστρια.
Πράγματι, ενώ για τον πρώτο Κυβερνήτη του Ελληνικού Κράτους, τον Ιωάννη Καποδίστρια, παρατηρείται τα τελευταία δύο χρόνια μία συγγραφική έκρηξη, για τον “αντίπαλό” του, τον ηγέτη της Μάνης Πέτρο Μαυρομιχάλη, η βιβλιογραφία είναι ελάχιστη έως ανύπαρκτη.
Έτσι, το βιβλίο του Συροπλάκη έρχεται να συμπληρώσει ένα μεγάλο κενό, αφού είναι αφιερωμένο εξ’ ολοκλήρου σε αυτόν τον μεγάλο αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης, του οποίου, όμως, το όνομα αμαυρώθηκε, εξ’ αιτίας της αντιπαλότητάς του με τον Καποδίστρια και, τελικά, την αποτρόπαια δολοφονία του από δύο μέλη της οικογένειάς του.
Το βιβλίο δεν επιχειρεί, φυσικά, να “αθωώσει” τον Πετρόμπεη, αλλά, μέσα από την ψύχραιμη πλευρά του ιστορικού, να αναδείξει και την αδικημένη άλλη πλευρά, η οποία είχε και αυτή τα δίκια της στη γνωστή διαμάχη με τον Κυβερνήτη. Ο Συροπλάκης με έξυπνο τρόπο υποδεικνύει και τους λανθασμένους χειρισμούς τόσο του Πετρόμπεη, όσο και του ίδιου του Κυβερνήτη στο συγκεκριμένο ζήτημα, καθώς και τους λόγους για τους οποίους ο Πετρόμπεης θεωρούσε, ενδεχομένως, ότι η δολοφονία του Κυβερνήτη ήταν μονόδρομος για τους Έλληνες και για τον ίδιο.
Η μελέτη αυτή μας υπενθυμίζει με έξυπνο τρόπο ότι τα πρόσωπα της Ιστορίας δεν είναι πάντοτε εξορισμού “καλά” ή “κακά”, “άσπρα” ή “μαύρα”, αλλά συχνά απλά “γκρίζα”. Μπορεί, λοιπόν, η συμμετοχή της οικογένειας Μαυρομιχάλη στη δολοφονία του Καποδίστρια να ήταν μία πράξη επονείδιστη, αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι πρέπει να λησμονηθεί η ανιδιοτελής προσφορά του στον Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, προσφορά τόσο χρηματική, όσο και ηγετική και πολιτική. Το ίδιο έγινε, εξάλλου, και με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ο οποίος, αν και αναμείχθηκε στα εμφύλια πάθη των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης και διέπραξε κι αυτός τα λάθη του, η μνήμη του και η προσφορά του, όμως, στον Αγώνα, δεν αμαυρώθηκε τελικά.
Πέρα από το βασικό αυτό σημείο της μελέτης, ο Συροπλάκης παρουσιάζει αναλυτικά τη δράση της οικογένειας Μαυρομιχάλη στα Ορλωφικά το 1770 και το πως έφτασε ο Πέτρος να γίνει “μπέης” της Μάνης το 1816, έναν τίτλο τον οποίο δεν δίστασε, όμως, να αποποιηθεί αμέσως μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, προκειμένου να διαχωρίσει τη θέση του από εκείνη των “συμμάχων” των Τούρκων, θέση την οποία πολλοί προεστοί δίσταζαν να αποκηρύξουν. Για τα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια λίγα είναι γνωστά λόγω έλλειψης πηγών. Η δράση του, όμως, στο πλευρό της Φιλικής Εταιρείας από το 1811 που έγινε μέλος της, ως και εκείνη των επαναστατικών χρόνων παρουσιάζεται εκτενώς. Μπορεί ως στρατιωτικός ηγέτης να μην είχε χάρισμα ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, αλλά ως πολιτικός ηγέτης και ως δωρητής χρημάτων στον Αγώνα, δεν προσέφερε και λίγα. Τελικά, η μνήμη του αποκαταστάθηκε στα χρόνια του Όθωνα, το ίδιο και οι απαιτήσεις τις οποίες είχε από τον Καποδίστρια περί χρηματικών αποζημιώσεων και αξιωμάτων. Στην κηδεία του το 1848 συνέρρευσε πλήθος κόσμου, όπως είχε συμβεί και σε εκείνη του Γέρου του Μοριά.
Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα από τα πιο αξιόλογα βιβλία της επετειακής σειρά των εκδόσεων Μεταίχμιο για το 1821 το συγκεκριμένο βιβλίο του Συροπλάκη, το οποίο μας συστήνει από πρώτο χέρι έναν άγνωστο και αδικημένο ήρωα του 1821.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ
ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΕ ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΤΕΙΧΗ
Εκδ. Διόπτρα
Μία εναλλακτική αναγνωστική πρόταση η οποία επικεντρώνεται στην προετοιμασία και την πρώτη φάση της Ελληνικής Επανάστασης-και συνάμα αποτελεί καρπό έρευνας και συγγραφής την περίοδο της καραντίνας- είναι το νέο πόνημα του Γεωργίου Μαργαρίτη, καθηγητή Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί ως εισαγωγή στα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, όπως μας λέει ο ίδιος συγγραφέας στον πρόλογο, αφού μία διεξοδική αναφορά σε αυτά δεν θα μπορούσε παρά να είναι τεράστια σε όγκο, σε αντίθεση με το εν λόγω εγχείρημα.
Ο Γ. Μ. δεν θέλει να παραδώσει στο κοινό ένα πόνημα το οποίο να παραθέτει απλά γεγονότα τα οποία είναι ήδη γνωστά, αλλά, αντίθετα, αφιερώνει μεγαλύτερο μέρος στην ερμηνεία τους και στον φωτισμό κάποιων άγνωστων πτυχών της Επανάστασης. Ένα από αυτά είναι το σχέδιο του ξεσηκωμού για την Κωνσταντινούπολη, ένα σχέδιο το οποίο είχε καθοριστεί αόριστα από τη Φιλική Εταιρεία για τις πρώτες μέρες του ξεσηκωμού και το οποίο τελικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, αφού ήταν, φυσικά, και κάπως ουτοπικό.
Άλλο άγνωστο, εν πολλοίς θέμα στο ευρύ κοινό αποτελεί η τύχη των μουσουλμάνων της Πελοποννήσου και οι δυσκολίες τις οποίες αυτοί αντιμετώπισαν με το ξέσπασμα της Επανάστασης, όπως και το παράξενο «πανηγύρι-παζάρι» που έλαβε χώρα έξω από τα τείχη της Τριπολιτσάς σχετικά με την παράδοση των πολιορκούμενων Τούρκων και την τύχη της λείας.
Ο συγγραφέας ρίχνει ιδιαίτερο φως στις προεπαναστατικές πολιτικές, πολιτιστικές και κοινωνικές ζυμώσεις του Ελληνισμού, οι οποίες οδήγησαν στο ξέσπασμα της Επανάστασης. Δεν παραθέτει μόνο τον Κοραή και τον Βελενστινλή ως πρωτεργάτες της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, αλλά πιάνει το νήμα που οδήγησε σε αυτούς από ακόμη νωρίτερα, από τους «Δημητριείς», ήτοι τον Δανιήλ Φιλιππίδη και τον Γρηγόριο Κωνσταντά με τη «Νεωτερική Γεωγραφία» τους. Δεν αφήνει απέξω ούτε την «Ελληνική Νομαρχία» ως τα κείμενα τα οποία γράφτηκαν προεπαναστατικά και οδήγησαν στην έκρηξη της Παλιγγενεσίας.
Εν συνεχεία, ασχολείται με τη Φιλική Εταιρεία διεξοδικά, καθώς και με την επανάσταση στη Μολδοβλαχία, το «Μερικόν Σχέδιον» της Κωνσταντινούπολης, για να καταλήξει στην επανάσταση στον Μοριά. Εκεί περιγράφει αναλυτικά τις μάχες πίσω από τα τείχη, στην Καλαμάτα, το Νιόκαστρο, την Κόρινθο και την Τριπολιτσά.
Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα πόνημα στο οποίο αξίζει να λάβει μία ξεχωριστή θέση ανάμεσα στην πληθώρα των βιβλίων για το 1821 που εκδίδονται με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Παλιγεννεσία.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΗΛΙΟΣ
1821-ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΕΘΝΟΣ, ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ
Εκδ. Αλεξάνδρεια
Από ένα τέτοιο αφιέρωμα δεν θα μπορούσε να λείπει ένα βιβλίο το οποίο να προσφέρει μία αριστερή-μαρξιστική θεώρηση των συνδεδεμένων με την Ελληνική Επανάσταση γεγονότων. Γραμμένο από τον Γιάννη Μηλιό, ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας στο Ε.Μ. Πολυτεχνείο και διευθυντή της τριμηνιαίας μαρξιστικής επιθεώρησης οικονομικής και πολιτικής θεωρίας «Θέσεις», το πόνημα αυτό «1821 Ιχνηλατώντας το Έθνος, το Κράτος και τη Μεγάλη Ιδέα» επιχειρεί να δώσει μία διαφορετική ερμηνεία γνωστών πολιτικών γεγονότων τα οποία συνδέονται με το ’21 και να φωτίσει κάποιες παραμελημένες πτυχές αυτών.
Ο Γ.Μ. μας εξηγεί ότι η πραγματική εικόνα της Επανάστασης είναι διαφορετική από εκείνη με την οποία έχουμε όλοι μας γαλουχηθεί ως σήμερα. Θεωρεί δε, ότι η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι η πρώτη εθνική επανάσταση- και όχι τα Ορλωφικά το 1770, σύμφωνα με άλλη διαδεδομένη άποψη-, απότοκο των επιρροών της Γαλλικής Επανάστασης. Η εθνική, όμως, αυτή επανάσταση, δεν είχε ως αίτημα μονάχα την εθνική αποκατάσταση του Γένους, αλλά και τη δημιουργία ενός συνταγματικού, δημοκρατικού και ευνομούμενου κράτους για τους Έλληνες, το οποίο θα εξασφάλιζε, παράλληλα, και τα δικαιώματα των λαϊκών μαζών.
Μέσα από τον εθνικισμό του 19ου αιώνα, επομένως, αναδύθηκε το εθνικό καπιταλιστικό κράτος. Ακόμα, ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι η Μεγάλη Ιδέα υπήρχε ήδη από το 1821 και ότι το όραμα για την απελευθέρωση δεν αφορούσε μονάχα τους Έλληνες, αλλά όλους τους χριστιανούς Βαλκάνιους, οι οποίοι διαβιούσαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό.
Εν συνεχεία, εξετάζει τις έννοιες του έθνους, των «Ρωμιών» και των «Ελλήνων», πριν προβεί σε μία σύντομη επισκόπηση των γεγονότων τα οποία οδήγησαν στον σχηματισμό του Νεοελληνικού κράτους, φτάνοντας μέχρι και την «βοναπαρτικού τύπου» δικτατορία του Καποδίστρια, όπως την αποκαλεί, αλλά και ως τη «Μεγάλη Ιδέα», όπως τη διακήρυξε ο Ιωάννης Κωλέττης το 1844. Τέλος, ασχολείται με το ζήτημα της πρόσληψης του 1821 στο παρόν, θέμα επίκαιρο λόγω των φετινών εορτασμών για την Παλιγγενεσία. Παραπέμπει, παράλληλα στα έργα γνωστών ιστορικών για την Επανάσταση, ξένων και Ελλήνων και μας αναλύει την προσέγγιση μερικών από αυτών.
Με τη ρηξικέλευθη αυτή προσέγγιση των γεγονότων του 1821 υπό ένα διαφορετικό πρίσμα, το βιβλίο του Γ.Μ. αποτελεί μία διαφορετική αποτίμηση της Επανάστασης, της σύστασης του Ελληνικού Κράτους και της Μεγάλης Ιδέας, επιμένοντας για πρώτη φορά στη συνάφεια των παραπάνω και τη μεταξύ τους σύνδεση, σύνδεση η οποία αποκαλύπτει πολλές ενδιαφέρουσες πτυχές της διαμόρφωσης του νεοελληνικού έθνους.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ
ΕΘΝΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΧΟΝΟΙΑ-Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
Εκδ. Πατάκη
Το παρόν πόνημα του έγκριτου ιστορικού Γεωργίου Μαυρογορδάτου με πολυετή εμπειρία διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και σε διάφορα ξένα Πανεπιστήμια, αποτελεί τη δική του συμβολή στη φετινή επέτειο για τον εορτασμό των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Σε αντίθεση, όμως, με άλλα βιβλία που γράφτηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό, το βιβλίο αυτό εστιάζει στη διαδικασία της εθνικής μας ολοκλήρωσης σε σχέση με τις εμφύλιες διαμάχες τις οποίες ζήσαμε ως έθνος και όχι στα γεγονότα της Επανάστασης αυτής καθεαυτής. Πρόκειται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, για δύο έννοιες οι οποίες συνυπάρχουν αναγκαστικά, αλλά βρίσκονται, συγχρόνως, τόσο σε αντίφαση, όσο και σε διαλλεκτική σχέση μεταξύ τους.
Ο Γ.Μ. ασχολείται, κατ’ αρχάς, με την έννοια “εθνικό κράτος” και τα κριτήρια τα οποία λαμβάνονται συνήθως υπόψη για τη σύστασή του. Κατόπιν, εστιάζει στα παλαιότερα εθνικά κράτη της Ευρώπης , όπως η Πορτογαλία και η Δανία, και εξηγεί με ποιον τρόπο παράγοντες όπως, π.χ. η θρησκεία, έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στη συγκρότηση των εθνικών αυτών κρατών.
Η περιήγηση που ακολουθεί στα εθνικά κράτη της Ευρώπης, προκειμένου να καταδειχθούν ομοιότητες και διαφορές με την ελληνική περίπτωση που ακολουθεί, είναι εξόχως διαφωτιστική και ενδιαφέρουσα. Έτσι, τα πρώτα τέσσερα από τα δεκαπέντε κεφάλαια του βιβλίου αφορούν την Ευρώπη και τη διαδικασία γένεσης των εθνικών κρατών σε αυτήν.
Εν συνεχεία, ερχόμενος στην ελληνική περίπτωση, ο συγγραφέας εξετάζει τη θρησκεία ως ενοποιητικό παράγοντα στη χώρα μας, αλλά και τη γλώσσα ως παράγοντα διχασμού. Ακολούθως, από το 1821 και μετά, ασχολείται με τους παράγοντες διχασμού, οι οποίοι γέννησαν εμφύλιους πολέμους στην ελληνική κοινωνία, μέχρι και τη μακρά διαδικασία της εδαφικής μας ολοκλήρωσης, όχι μόνο ως το 1922, όταν κατέρρευσε επισήμως η Μεγάλη Ιδέα, αλλά ως το 1974, όταν χάθηκε για μας οριστικά η Κύπρος.
Αρχικά, θέμα εμφύλιας διαμάχης στη χώρα μας τέθηκε πριν καν να συσταθεί το 1830 το νεοελληνικό κράτος, κατά τη διάρκεια, δηλαδή, της Ελληνικής Επανάστασης, και αυτό εξαιτίας των σύγκρουσης για την εξουσία των πολιτικών φορέων με τους στρατιωτικούς, αλλά και των κατά τόπους Ελλήνων, δηλαδή των Πελοποννήσιων με τους Στερεοελλαδίτες και τους νησιώτες.
Τη διαμάχη αυτή διαδέχτηκε ο χωρισμός αυτοχθόνων-ετεροχθόνων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, αλλά και η αντιπαλότητα μεταξύ παραδοσιακών και ευρωπαϊστών πολιτικών αρχηγών, όπως ήταν ο Ι.Κωλέττης για την πρώτη ομάδα και ο Αλ.Μαυροκορδάτος για τη δεύτερη.
Ο εμφύλιος αυτός χωρισμός κορυφώθηκε την περίοδο του Εθνικού Διχασμού μεταξύ του βασιλέα Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου. Οι διαιρέσεις, όμως, δεν σταμάτησαν ούτε μετά την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας, αντιθέτως συνεχίστηκαν μέσω της διαμάχης των Παλαιών και των Νέων Χωρών της Ελλάδας καθώς και μεταξύ γηγενών και προσφύγων.
Τέλος, ο Γ.Μ. ασχολείται με τρία μεγάλα εθνικά προβλήματα, τα οποία προκάλεσαν εμφύλιους διχασμούς στη χώρα μας και άφησαν, κατά κάποιον τρόπο, ημιτελή την εθνική μας ολοκλήρωση. Αυτά ήταν το Μακεδονικό, το Βορειοηπειρωτικό και το Κυπριακό ζήτημα. Στη σύντομα αυτή επισκόπηση των τριών μεγάλων αυτών ζητημάτων, ο συγγραφέας λύνει πολλές απορίες και φωτίζει αρκετές άγνωστες πτυχές των εν λόγω ζητημάτων.
Αναντίρρητα, πρόκειται για μία ξεχωριστή συγγραφική συμβολή για τον φετινό εορτασμό της Παλιγγενεσίας μας, η οποία προσφέρει μία διαφορετική οπτική στην εθνική μας ολοκλήρωση, μία διαδικασία που ξεκίνησε το 1821 και έληξε το 1974.
ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ
1821 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΤΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Εκδ. 24 γράμματα
Ο λόγος για τον οποίο εντάσσω ένα καθαρά λογοτεχνικό βιβλίο σε ένα αφιέρωμα το οποίο αφορά ιστορικά βιβλία για την Παλιγγενεσία είναι ότι καμία μελέτη οποιασδήποτε ιστορικής περιόδου δεν θεωρείται πλήρης αν δεν συμπεριληφθεί σε αυτή και η κοινωνική Ιστορία της συγκεκριμένης εποχής, καθώς και η Ιστορία της καθημερινότητας. Και αυτό είναι κάτι το οποίο μονάχα ένα ιστορικό μυθιστόρημα- ή διήγημα- μπορεί να το καταφέρει. Με αυτά τα είκοσι επτά διηγήματα Ελλήνων Λογοτεχνών, επομένως, τα οποία αφορούν το 1821, ο κατάλογος των βιβλίων αυτού του αφιερώματος καθίσταται πλήρης.
Το πολυποίκιλο βιβλίο αυτό συνδυάζει, επομένως, τη Λογοτεχνία με τη Ιστορία. Τα διηγήματά του αφορούν ιστορίες γενναιότητας, οικογενειακές τραγωδίες, άγνωστες ιστορίες από τη ζωή των Αγωνιστών του ’21, φανταστικούς διαλόγους μεταξύ Αγωνιστών της Επανάστασης και του σήμερα, αλλά και ιστορίες των ανθρώπων της σύγχρονης εποχής, οι οποίοι επηρεάστηκαν από τα γεγονότα της Επανάστασης, ή, τέλος, και απογόνων των Αγωνιστών που έζησαν μετά την Επανάσταση, στο τέλος του 19ου αιώνα.
Οι τόποι στους οποίους διαδραματίζονται τα διηγήματα ποικίλουν εξίσου: Μεσολόγγι, Καλαμάτα, ελληνικά νησιά, Μανιάκι, ακόμη και στην Κύπρο και τη σημερινή Ελλάδα. Όσον αφορά τους Αγωνιστές, οι αναγνώστες θα ρίξουν μία καλή ματιά στις ζωές των Μακρυγιάννη, Αλή Πασά, Καραϊσκάκη, Ανδρούτσο, Μαυρομιχάλη, Νικηταρά και άλλων πολλών.
Με το παρόν πόνημα προβάλλονται γνωστά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, όπως, για παράδειγμα, η πολιορκία του Μεσολογγίου, ο πόλεμος του Αλή Πασά και των Σουλιωτών, η καταστροφή των Ψαρών και ο πόλεμος στη θάλασσα, μέχρι πιο άγνωστα, όπως ο ξεσηκωμός στην Κύπρο, ένα επεισόδιο από τη ζωή του Κολοκοτρώνη όταν ήταν παιδί και το πώς έγραψε τα απομνημονεύματά του ο περίφημος Μακρυγιάννης.
Πέρα από την Ιστορία όμως, πλουραλισμός επικρατεί στο βιβλίο και από λογοτεχνική άποψη, αφού οι αφηγηματικοί τρόποι και τα είδη ποικίλουν περιλαμβάνοντας συγκινητικές πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, ιστορικού τύπου βιογραφίες σε τρίτο ενικό πρόσωπο, διαλογικά αφηγήματα, ημερολογιακού τύπου καταγραφές, ακόμη και ένα ποίημα.
Εν ολίγοις, πρόκειται για μία πολύ καλή προσπάθεια στο σύνολό της για να μας κάνει κοινωνούς στην καθημερινή, αληθινή Ιστορία του ’21, την Ιστορία πίσω από τις επίσημες καταγραφές και τα πολιτικά γεγονότα, την Ιστορία των απλών καθημερινών ανθρώπων, οι οποίοι έδωσαν τότε τα πάντα προκειμένου να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι.