Αφιέρωμα: Ευγένιος Σπαθάρης – Ένας σπουδαίος Έλληνας

«Πάντοτε ενοχλούσε η επαναστατημένη φωνή του Καραγκιόζη. Δεν ήταν λίγο να έχεις απέναντί σου τη φιγούρα που σε εκφράζει 100% και να σου φωνάζει “ξύπνα λαέ”… Αλλά, πρόσεξε: είναι ένας ήρωας που επαναστατεί με το δικό του τρόπο. Με την τέχνη, την παράδοση και την μαγκιά του». Ευγένιος Σπαθάρης

Ποιος ως παιδί δεν κυνήγησε την σκιά του; Πόσες φορές δεν κοιμηθήκαμε ακούγοντας παραμύθια κάνοντας σκιές με τα χέρια μας στους τοίχους;

Στην Ελλάδα το σύμβολο της φιγούρας του Καραγκιόζη έχει ταυτιστεί με το προφίλ του λαϊκού ήρωα. Λίγο έξυπνος, λίγο πονηρός, καταφερτζής, με καμπούρα ως αποτέλεσμα των παθών του, με μεγάλο κούτελο για να δείξει το φιλότιμο του, ξυπόλητος για να φανεί η φτώχια του και με ορθάνοιχτα μάτια για την καλοσύνη και τιμιότητα του. Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν ο εθνικός μας καραγκιοζοπαίχτης. Ο άνθρωπος που για πολλά χρόνια ήταν η φωνή και η ψυχή του Θεάτρου Σκιών.

Όλα ξεκίνησαν στις 2 Ιανουαρίου 1924 σε ένα μικρό σπίτι στην Κηφισιά. Την ημέρα που γεννήθηκε ο Ευγένιος Σπαθάρης ο πατέρας του, Σωτήρης Σπαθάρης, καραγκιοζοπαίχτης που μαθήτευσε δίπλα στον Θοδωρέλλο και τον σπουδαίο Μίμαρο, κατασκεύαζε στο εργαστήριο του μια καινούρια φιγούρα του καραγκιόζη. Μέσα στο υπόγειο παραλίγο να γεννηθεί ο Ευγένιος, ανάμεσα στον Χατζηαβάτη, την Αγλαΐα και τον Μπάρμπα – Γιώργο.

Από πολύ μικρός άκουγε ιστορίες που μπέρδευαν την αλήθεια με τον μύθο. Ένας ολόκληρος πολιτισμός, ένας λαός που ερχόταν με την κληρονομιά της Μικράς Ασίας. Από την Προύσα μέχρι το Αϊβαλί, οι ιστορίες του πολύπαθου καραγκιόζη δεν άφησαν να ξεχαστεί η ιστορία. Αυτό είναι κάτι που ο Ευγένιος Σπαθάρης το ένιωσε και έτσι, αποφάσισε να συνεχίσει την τέχνη του πατέρα του. Η δεξιότητα του στο σχέδιο τον έκανε από πολύ μικρό να ζωγραφίζει τις ρεκλάμες για τις παραστάσεις και παρά την μεγάλη του αγάπη για την αρχιτεκτονική, έγινε και ο ίδιος μέρος του θεάτρου σκιών. Το 1942 και μεσούστης του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, έκανε το ντεμπούτο του και με τόλμη προσάρμοσε την θεματολογία των κειμένων στον αντιστασιακό αγώνα κατά της γερμανικής κατοχής. Σε μια από αυτές τις παραστάσεις τον είδε ο Μάνος Χατζηδάκης με τον Γιάννη Τσαρούχη και του πρότειναν να συνεργαστεί με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλού Μάνου. Ακολούθησε η παράσταση Το Μεγάλο μας Τσίρκο και αργότερα η έκδοση των ιστοριών του από τις εκδόσεις Νεφέλη. Είχαν φυσικά, προηγηθεί τα δισκάκια των 45 στοφών με τις ηχογραφημένες παραστάσεις του. Παράλληλα, η φήμη του είχε αρχίσει να εξαπλώνεται και στο εξωτερικό. Ρωσία, Κούβα, Αμερική και Καναδάς. Ευρέως γνωστός και αναγνωρίσιμος πια μόνο από μία φράση έγινε στην Ελλάδα το 1966, όταν εγκαινιάσθηκε ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεόρασης και πρωτοακούστηκε το Ακούσατε, ακούσατε… καθώς και το Θα φάμε, θα πιούμε και νηστικοί θα κοιμηθούμε…

Ο Ευγένιος Σπαθάρης εκτός από τις παραστάσεις πίσω από το 2,5 μέτρων πανί είχε εργαστεί και ως σκηνογράφος στο θέατρο. Κάποιες από τις δουλειές του ήταν με τον Βασίλη Ρώτα, τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, τον Γιαννακόπουλο. Μεγάλη στιγμή στην πορεία του το ανέβασμα της παράστασης «Βάτραχοι», του Αριστοφάνη, σε δική του προσαρμοσμένη διασκευή. Στην συνείδηση του κόσμου ταυτίζεται με τον παραδοσιακό Έλληνα και την αιώνια βασανισμένη φιγούρα του. Σκηνοθέτες του ζητούν να παίξει στον κινηματογράφο. Εκείνος αρχικά αρνείται λέγοντας πως δεν είναι ηθοποιός. Κι όμως εμφανίζεται στο έργο του Γρηγόρη Γρηγορίου Πικρό Ψωμί (1951). Την πρώτη νεορεαλιστική ταινία του εγχώριου κινηματογράφου. Μεγάλη ήταν και η συμβολή του στην μουσική. Είχε συνεργασθεί με Σαββόπουλο, είχε ερμηνεύσει Γκάτσο και Ξαρχάκο. Και φυσικά, είχε κάνει εκθέσεις ζωγραφικής και εικονογραφήσεις παιδικών βιβλίων.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το 1991, κατόπιν δικής του πρωτοβουλίας και προσωπικής του δουλειάς, με αρωγό τον δήμο Αμαρουσίου ιδρύεται το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο γλυκός και ευπροσήγορος καλλιτέχνης, μέσα από τις φιγούρες του, τα παιδιά του όπως τις αποκαλούσε, συντήρησε και διέδωσε την τέχνη του Θεάτρου Σκιών. Το σημαντικότερο όμως, είναι ότι μέσα από την απλότητα της έκφρασης του «Μπερντέ» κατάφερε να εκφράσει τις αγωνίες και τις λαχτάρες ενός ολόκληρου λαού και να γίνει άξιο μέλος της ιστορίας του. Για αυτό και μπορούμε να μιλάμε για έναν μεγάλο καλλιτέχνη, αλλά και για έναν σπουδαίο Έλληνα!

  • Η λέξη Καραγκιόζης χρωστάει το όνομα της στον πρώτο καραγκιοζοπαίχτη, τον Γιάννη Μαυρομάτη (μαυρομάτης=καραγκιόζης)
  • Από τα πρώτα Αρχαϊκά χρόνια, όπου αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ο πηλός και οι πλαστικές τέχνες, υπάρχουν τοιχογραφίες όπου αναπαριστούν ανθρώπους να κρατούν δαδιά και να κάνουν κάτι σα παντομίμα πίσω από μεγάλα πανιά. Ο Ησίοδος, στο Έργα και Ημέρες, κάνει λόγο για το «παιχνίδι των σκιών».
  • Θέατρο Σκιών έχει καταγραφεί και στη Ινδία το 200π.χ. Πληροφορίες παίρνουμε από τα έπη της Μαχαμπαράτα και της Τεριγκάτα (Βιβλία που μιλούν για το αρχαίο θέατρο της Ασίας).