Αφιέρωμα: Θεόδωρος Αγγελόπουλος / Ο σκηνοθέτης που μας έμαθε να βλέπουμε κινηματογράφο

Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στις 27 Απριλίου στην Αθήνα. Αρχικά, σπούδασε στη Νομική σχολή, χωρίς, όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Η αγάπη του για τον κινηματογράφο τον οδήγησε στο Παρίσι όπου και παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή Κινηματογράφου IDHEC και στο Musée de l’ homme, ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα ανθρωπολογίας. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ασχολήθηκε με την αρθρογραφία και παράλληλα ετοίμαζε τη μικρού μήκους ταινία «Εκπομπή» όπου και βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Το 1970 γυρίζει την «Αναπαράσταση», ταινία σταθμό για τον Νέο ελληνικό κινηματογράφο, αφού τολμά να αλλάξει το μέχρι τότε σκηνοθετικό αφήγημα. Μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας Γιώργο Αρβανίτη εισάγουν της μεγάλης διάρκειας λήψεις και τα εικαστικά πλάνα, που ο ίδιος ο Ακίρα Κουροσάβα είχε εκθειάσει, ως άποψη,  όταν είδε τον «Μεγαλέξαντρο» (1980). Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν θεωρούσε τον «Μελισσοκόμο» (1986) μια από τις 50 καλύτερες ταινίες που είχε δει, ενώ ο Βιμ Βέντερς είχε δηλώσει για το «Βλέμμα του Οδυσσέα» (1995) πως πρέπει να διδάσκεται στις σχολές.

Παροιμιώδης έχει μείνει η συνάντηση του με τον Φεντερίκο Φελίνι στην προβολή «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» (1991) όπου ο Ιταλός σκηνοθέτης του έσφιξε το χέρι λέγοντας του «Έλπιζα ότι θα ήσασταν λιγότερο νέος». Για την ίδια ταινία ένας άλλος σπουδαίος του ιταλικού κινηματογράφου, ο Μικελάντζελο Αντονιόνι, παρακολούθησε όλο το έργο δακρυσμένος.

Ο σπουδαίος Έλληνας κινηματογραφιστής διακρίθηκε αρκετές φορές για το έργο του με κορωνίδα το Χρυσό Φοίνικα των Φεστιβάλ Κανών το 1998 για το «Μια αιωνιότητα και μια ημέρα».

Στην Ελλάδα αντιμετωπίσθηκε, μάλλον, με εσωστρέφεια και καχυποψία. Αρκετοί θεωρούσαν πως με το έργο του δεν αγγίζει το ελληνικό κοινό, παρόλο, βέβαια, που η θεματολογία των ταινιών του είχαν να κάνουν με την ίδια την ιστορία της Ελλάδας.

Ο θάνατος του ήταν και αυτός κινηματογραφικός. Στις 24 Ιανουαρίου και κατά την διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «Η άλλη θάλασσα» έπεσε θύμα τροχαίου.

Ας δούμε αποσπάσματα από συνεντεύξεις του:

«Ξεκίνησα με μία ταινία μέσα στη δικτατορία. Η Αναπαράσταση ήταν αναβίωση της αρχαιοελληνικής τραγωδίας και προσαρμογή της στα τότε κοινωνικά στερεότυπα. Το στόρι ήταν παρμένο από μια πραγματική ιστορία του αστυνομικού δελτίου, όπου έβλεπε κανείς πώς αναβίωνε ο μύθος των Ατρειδών ακριβώς μέσα στην πραγματικότητα της εποχής. Κι εκείνη η εποχή ήταν περίεργη, βρισκόμασταν στην αρχή της δικτατορίας και τα πράγματα ήταν δύσκολα. Οι άνδρες έφευγαν μετανάστες στη Γερμανία και η χώρα τελούσε υπό καθεστώς μελαγχολίας, θα λέγαμε, λόγω της χούντας».

«Το όνειρό μου ήταν η Γαλλία. Όχι μόνο γιατί ήξερα γαλλικά, αλλά επειδή όλα μου τα βιβλία –αν εξαιρέσει κανείς τη ρωσική λογοτεχνία και ιδιαίτερα τον Ντοστογέφσκι που τον διαβάζαμε όπως ένας καλόγερος διαβάζει τη Βίβλο– ήταν ο Μπαλζάκ, ο Σταντάλ, όλη εκείνη η παρέα. Τον Προυστ δεν τον είχαμε αγγίξει ακόμη, αυτό έγινε αργότερα. Και βεβαίως, το πρώτο βιβλίο του Αλμπέρ Καμί, τον «Ξένο», που όταν τον γνώρισα τον έβαλα κάτω από το προσκέφαλό μου». «Aujourd’hui, maman est morte». «Για μένα υπήρξε ένα βιβλίο που έπαιξε τεράστιο, καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωσή μου».

«Τόλμημα στην τέχνη είναι οτιδήποτε επιχειρείς να κάνεις σε μια εποχή άχαρη και αντί-κινηματογραφική όπως είναι αυτή. Η κρίση που περνάει ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος είναι μια κρίση τραγική, οξύτατη. Έχει την αίσθηση, επίσης, κανείς πως ο διεθνής κινηματογράφος επιζεί χάρη στην ύπαρξη του ιρανικού και του κινέζικου κινηματόγραφου. Το ασιατικό σινεμά είναι παρόν. Ελπίζουμε να είναι μόνο μια κάμψη και να επιστέψει (ο κινηματογράφος) μέσα από νέες γενιές που θα επεξεργαστούν μια άλλη εποχή και θα δημιουργηθούν καινούρια ανοίγματα σε αυτή την ιστορία, σε αυτήν την δουλειά, σε αυτό που είναι ζωή και πάθος».

«Εγώ είμαι με την Αριστερά, αλλά δεν συμφωνώ αυτή την στιγμή με την αριστερά. Νομίζω ότι βλέπει τα πράγματα με έναν τρόπο πολύ κομματικό. Παραμένω εν πλήρη συγχύσει αριστερός».

«Αισθάνομαι καλά. Δεν κάνω κάτι για να συνεχίσω μια πορεία, μια αποδοχή. Είναι ένας τρόπος ζωής το σινεμά. Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς πια. Αν ρωτούσες την γυναίκα μου θα σου έλεγε πως ξυπνάω την νύχτα και όπου βρω χαρτί γράφω, ακόμα γράφω στα μαρμαράκια του γραφείου μου, στον τοίχο. Αυτό είναι ανάγκη. Δεν νομίζω πως μπορώ αλλιώς».

«Εάν όταν βγει μια ταινία μας νοιάζει μόνο πόσα εισιτήρια θα κόψει ή αν αρέσει στον κόσμο, όχι, αυτό είναι λάθος. Η καταξίωση της είναι πραγματικά μέσα από τον χρόνο. Χθες και σήμερα και αύριο. Πόσο αντέχει στον χρόνο. Και από αυτό βγαίνει και η ουσία. Η πραγματική του αξία. Υπάρχουν πράγματα που μόλις φανερώθηκαν δεν έγιναν, αμέσως, αντιληπτά από το κοινό. Ήταν μια γλώσσα καινούρια, μια γλώσσα άγνωστη. Χρειάστηκαν κάποια χρόνια και κάποια τριβή με τον θεατή για να μάθει τον νέο τρόπο».

Πηγές: Αντώνης Μποσκοΐτης (24/1/2017), Το Βήμα (24/1/2016), Μπάμπης Δερμιτζάκης (26/10/2014), ΕΡΤ, Ολυμπία Τσιπήρα (1980), ΙΑΝΟΣ