Πριν λίγες μέρες, έρχεται ένα μήνυμα στο inbox από το Λάζαρο Αντωνιάδη. Δεν γνωριζόμασταν προσωπικά, ήταν ένας από τους πολλούς άγνωστους φίλους της εφαρμογής του facebook που στο επάγγελμά μας συνηθίζουμε να έχουμε. Με ρώτησε αν θα με ενδιέφερε να γράψω ένα άρθρο γνώμης στο Tetragwno.gr για όσα απασχολούν το χώρο το «τελευταίο» διάστημα. Μετά από μια μεγάλη συζήτηση για τα τεκταινόμενα, του απάντησα θετικά. Το επόμενο πρωί το είχα, προσωρινά, μετανιώσει. Όχι γιατί δεν είχα τι να πω, όχι γιατί θεωρώ ότι είναι ανθρωποφαγικό να στηλιτεύεονται παθογενείς καταστάσεις και να εκτίθενται όσοι τις παράγουν και τις προάγουν, όχι γιατί ήδη έχουν ακουστεί και γραφτεί πολλά οπότε «φτάνει κάπου, μωρέ, μην το τραβάμε κι απ’ τα μαλλιά, δε χρειάζεται να βγαίνει ο κάθε πικραμένος και να λέει τη γνωμίτσα του για να φανεί», αλλά από φόβο. Τον αξιαγάπητο, σοφά κληρονομημένο και ακόμα σοφότερα ενταγμένο στην εκπαίδευσή μας, φόβο. Και μάλιστα όχι το φόβο ενός θύματος σαν αυτά των τελευταίων ημερών, τον υποθετικό φόβο που υποθετικά θα προκαλέσει ο υποθετικός σχολιασμός αυτού του κειμένου όσων ασπάζονται τα παραπάνω γιατί.
Για πολλά χρόνια ασπαζόμουν ένα τσιτάτο που έλεγε «άλλο γνώμη κι άλλο γνώση», ότι δηλαδή είναι καλύτερο να μη μεταφέρει κανείς άκοπες και άσκοπες γνώμες για τα πράγματα, αν δεν υπάρχει γνωσιακή σχέση με το αντικείμενο αναφοράς. Πέρα από το ότι το αντικείμενο για το οποίο γράφω το κατέχω γνωσιακά σε κάποιο βαθμό – όντας εννέα χρόνια επαγγελματίας ηθοποιός και άλλα τόσα εκπαιδευόμενος σε διάφορους θεσμούς (μεταξύ των οποίων και η πολύπαθη και πολυλάλητη τις τελευταίες μέρες δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου στην οποία θα αναφερθώ και παρακάτω), έχω αρχίσει να αμφισβητώ εν μέρει την παραπάνω ρήση. Γιατί η γνώμη, όσο άκοπα κι αν προέρχεται, όταν συναντήσει την άλλη γνώμη και την άλλη γνώμη, και εφόσον οι άνθρωποι που τις μεταφέρουν είναι ανοιχτοί στην αλληλεπίδραση και όχι στενόμυαλοι, φανατισμένοι ή φαντασμένοι, μπορεί να οδηγήσει στη γνώση. Κάθε γνώμη εξάλλου, εμπεριέχει αναπόφευκτα και ένα ποσοστό μιας γνώσης, ίσως όχι πάντα γνώσης του αναφερόμενου αντικειμένου, αλλά μιας άλλης γνώσης ίσως εξίσου χρήσιμης στη διαδραστικότητά της. Μπορεί, λοιπόν, η γνώμη να μην αντικαθιστά τη γνώση, αλλά σε συνθήκες μιας υγιούς δημοκρατίας είναι ικανή να την προάγει.
Δεν έχω πέσει θύμα σεξουαλικής βίας και τις φορές που έχω υποστεί οποιασδήποτε μορφής εργασιακή βία, την κατέστειλα. Δικαιούμαι να πω τη γνώμη μου ως επαγγελματίας του χώρου και ως πολίτης; Όχι απλώς δικαιούμαι, είμαι υποχρεωμένος να το κάνω, είτε αυτή μου ζητηθεί, είτε όχι. Θα έπρεπε να θεωρούμε αυτονόητο ότι είμαστε υποχρεωμένοι να λέμε τη γνώμη μας δημόσια, κι αν αυτή ήταν στον καθένα ηθική υποχρέωση, τότε ίσως αναζητούσαμε και περισσότερο τη γνώση. Και περισσότερο την ελευθερία. Γιατί η θλιβερή εικόνα που παρουσιάζει ο πλανήτης σε κάθε επίπεδο, βασίζεται ακριβώς στο ότι έχουμε εκπαιδευτεί να μη λέμε τη γνώμη μας και άρα να μην αναζητάμε τη γνώση και την ελευθερία. Γιατί κάθε άνθρωπος που δεν πάσχει από κάποια ψυχική ασθένεια ναρικισιστικών προεκτάσεων, όσο περισσότερο εκφράζει τη γνώμη του, τόσο περισσότερο θα συνειδητοποιεί τη γνώση και την ελευθερία που του λείπει και θα την αναζητά. Ειδικά στο χώρο της τέχνης, που τα εγγενή της χαρακτηριστικά έχουν να κάνουν με την επικοινωνία και το μοίρασμα σε επίπεδο κοινωνικό, πολιτικό και πνευματικό, και καθώς με τα υπάρχοντα συστήματα είναι ευκολότερο οι άνθρωποί της να αρθρώσουν δημόσιο λόγο, θα έπρεπε να θεωρείται ακόμα πιο αδιαπραγμάτευτα ηθική υποχρέωση όσων θέλουν να είναι ή να γίνουν καλλιτέχνες, να τοποθετούνται δημόσια σε κοινωνικές και ανθρωπιστικές κρίσεις.
Γράφω, λοιπόν, αυτό το κείμενο ως φόρο τιμής στα θύματα που βρήκαν το θάρρος να μιλήσουν, στους νέους και μη συναδέλφους που έχουν το θάρρος να μιλάνε και να διεκδικούν την αξιοπρέπειά τους και την αξιοπρέπεια γενικώς και ως ηθική υποχρέωση στις θεατρικές ομάδες των εφήβων που είχα την τύχη να εμψυχώσω, στους νέους υποψήφιους συναδέλφους που βοηθάω κάθε χρόνο για τις εισαγωγικές εξετάσεις τους στις δραματικές σχολές και σε κάθε νέο άγνωστο υποψήφιο ηθοποιό που έρχεται αντιμέτωπος με τις φρικτές αποκαλύψεις των τελευταίων ημερών. Με μια μικρή αναδρομή.
Όλα τα σχολικά χρόνια, πήγαινα σε ένα θεατρικό εργαστήρι. Οι δάσκαλοί μου, πέρα από την ομορφιά και το μεγαλείο του θέατρου με τα οποία απλόχερα μας έφεραν σε επαφή, μας είχαν προετοιμάσει και για τις όχι τόσο όμορφες και μεγαλειώδεις καταστάσεις με τις οποίες θα έρθουμε αντιμέτωποι αν αποφασίσουμε να ασχοληθούμε επαγγελματικά μαζί του. Το 2009, σε ηλικία 18 χρονών έδωσα εξετάσεις στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου, με τη βεβαιότητα ότι δεν θα περάσω, πρώτον γιατί ήμουν πολύ μικρός και δεύτερον γιατί δεν είχα μέσον. Η πραγματικότητα με διέψευσε. Στα τρία χρόνια της φοίτησής μου, ήρθα όντως αντιμέτωπος με διαφόρων ειδών καταστάσεις. Με πραγματικά σπουδαίους και γενναιόδωρους δασκάλους στη συντριπτική πλειοψηφία, αλλά και με δασκάλους που προήγαγαν τον αθέμιτο ανταγωνισμό, που προσπαθούσαν να κάνουν μέθοδο τις ψυχικές διαταραχές και διαστροφές τους, που καλλιεργούσαν στους μαθητές τους το φόβο για την εξουσία κάνοντας ταυτόχρονα κατάχρησή της, που προσέβαλαν μαθητές επί του προσωπικού, που συμπαθούσαν ή αντιπαθούσαν μαθητές ανεξαρτήτως επίδοσης. Ευτυχώς, είχα την τύχη να βρεθώ σε ένα τμήμα που οι περισσότεροι από μας δεν ανεχόμασταν τις παραπάνω συμπεριφορές – γι’ αυτό και σε ένα μέρος του διδακτικού προσωπικού δεν ήμασταν αρεστοί, και επειδή ήμασταν απόλυτα υποστηρικτικοί ο ένας προς τον άλλον σε τέτοια περιστατικά, καταφέρναμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να τα περιορίζουμε και η διεύθυνση της σχολής από πλευράς της δεν είχε κάνει ποτέ τα στραβά μάτια, ούτε μας ανάγκασε με οποιονδήποτε τρόπο να σιωπήσουμε, όποτε είχε τύχει να της αναφέρουμε αντίστοιχα ζητήματα. Ταυτόχρονα βέβαια, κάποιοι από μας έχουμε υπάρξει αυτόπτες σε εξεταστικές περιόδους επόμενων χρόνων, όπου κάποιος καθηγητής θα ξεμονάχιαζε σε μια γωνία υποψήφιους μαθητές με αμφίβολες προθέσεις, όπου θα τους ζητούσε να φύγουν μαζί μετά το τέλος της εξέτασής τους με αμφίβολες προθέσεις, όπου κάποιος υποψήφιος μαθητής θα εξομολογούνταν σε κάποιον από μας ότι κάποιος δάσκαλος του είπε ότι αν πάει σπίτι του θα τον περάσει, ή όπου αργότερα – όταν ο μαθητής περνούσε στη σχολή – θα του γινόταν στενός κορσές στα διαλείμματα με επίσης αμφίβολες προθέσεις. Μου είναι άγνωστο προσωπικά, πώς επέλεξαν αυτοί οι μαθητές να διαχειριστούν τα παραπάνω συμβάντα. Εκ του μέχρι πρότινος αποτελέσματος, πιστεύω ότι είτε απειλήθηκαν για να τα αποσιωπήσουν, είτε σε περιπτώσεις τα χρησιμοποίησαν ως μέσο ανέλιξης.
Μετά την αποφοίτησή μου, το σκηνικό δεν άλλαξε ιδιαίτερα. Ως επαγγελματίας ηθοποιός, συνάντησα εξίσου σπουδαίους και γενναιόδωρους ανθρώπους και εξίσου προβληματικούς ανθρώπους: σκηνοθέτες, συναδέλφους, παραγωγούς. Μέχρι ώρας, δεν έχω υποστεί σεξουαλική παρενόχληση. Ωστόσο, έχω υποστεί εργασιακό εκφοβισμό γιατί διεκδικούσα τα δεδουλευμένα μου, έχω υποστεί εργασιακή εκμετάλλευση με μισθούς πείνας υπό την απειλή της υπερπροσφοράς στην αγορά εργασίας, έχω υποστεί ψυχολογική βία από τους έχοντες την εξουσία σε μια παράσταση, έχω απειληθεί ότι δε θα ξαναβρώ δουλειά επειδή διεκδικώ την αξιοπρέπειά μου. Αντίστοιχα, έχω αναγκαστεί να απειλήσω παραγωγούς με δημόσια έκθεση και δικαστικές προεκτάσεις για να πληρωθώ τα δεδουλευμένα μου, έχω εκθέσει δημόσια συναδέλφους που ασκούσαν ψυχολογική ή σωματική βία σε άλλους συναδέλφους ή σε εμένα, έχω αποχωρήσει από παραστάσεις για τους παραπάνω λόγους. Ωστόσο, ακόμα βρίσκω δουλειά και μέχρι στιγμής δεν έχω αναγκαστεί να κάνω άλλη για να επιβιώσω.
Θέλω να πω, λοιπόν, σε όσους έχουν υποστεί αντίστοιχα ή πολύ χειρότερα περιστατικά βίας κάθε είδους, ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να φοβούνται να μιλήσουν και να διεκδικήσουν την αξιοπρέπειά τους. Όσα ακούγονται τις τελευταίες μέρες είναι πέρα για πέρα αληθή. Κάποιοι από μας τα έχουμε βιώσει στο πετσί μας, κάποιοι τα έχουμε δει με τα μάτια μας να συμβαίνουν σε άλλους, σε κάποιους από μας τα έχουν εξομολογηθεί φίλοι μας που τους συνέβησαν. Κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του μέτρα και σταθμά σε σχέση με το τι θεωρεί βία ή προσβολή της αξιοπρέπειας. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να διαχειριστεί με τον τρόπο που θέλει καταστάσεις που τον θίγουν. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να διαθέσει σώμα και ψυχή όπως νομίζει για να πετύχει τους στόχους του. Κανένας άνθρωπος, όμως, δεν πρέπει να φοβάται να διεκδικήσει την αξιοπρέπειά του υπό το φόβο της ανεργίας ή υπό την απειλή του αποκλεισμού, γιατί αυτά σίγουρα δεν ισχύουν. Γιατί αυτοί που εκφοβίζουν με τέτοιου είδους απειλές, κατά βάθος φοβούνται πολύ περισσότερο το διασυρμό από αυτούς που τρομοκρατούν. Κι αυτό μπορώ εκ πείρας να το επιβεβαιώσω, από όλες τις φορές που έχει χρειαστεί να φτάσω τα πράγματα στα άκρα, αγνοώντας απειλές και εκφοβισμούς. Όταν αυτοί οι άνθρωποι πειστούν ότι η απειλή τους δε βρίσκει πρόσφορο έδαφος, υποχωρούν σαν φοβισμένα κουτάβια. Γιατί ξέρουν ότι έχουν κάθε λόγο να φοβούνται την αποκάλυψη των μικρότερων ή μεγαλύτερων εγκλημάτων τους, γνωρίζοντας ότι είναι πάρα πολλοί αυτοί που μπορούν να τους εκθέσουν. Πράγματι, κάποιοι από αυτούς μπορεί να έχουν μεγάλη δύναμη γιατί ανήκουν σε διαφόρων ειδών lobby, γιατί διατηρούν φιλικές σχέσεις με κυβερνητικά στελέχη, γιατί ακόμα ακόμα έχουν επαφές με μπράβους και μαφίες. Ωστόσο, δεν είναι ικανοί να βλάψουν πρακτικά κανέναν από εμάς, γιατί γνωρίζουν ότι αν βλάψουν έναν, θα τους εναντιωθούν δεκάδες, όπως και γίνεται. Γιατί τα θύματα, είμαστε περισσότερα από τους θύτες και σε στιγμές κρίσης ο χώρος έχει αποδείξει ότι μπορεί να λειτουργήσει σαν μια γροθιά.
Και μην ακούτε όλους αυτούς τους ψευτοπνευματικούς ταγούς, που έχουν απόλυτα πανικοβληθεί και προσπαθούν με νύχια και με δόντια είτε να διασκεδάσουν τις καταστάσεις, είτε να προβάλλουν ψευτοηθικά διλήμματα. Μην ακούτε όσους λένε ότι το θέατρο λειτουργεί έτσι. Αυτοί λειτουργούν έτσι. Αυτοί, από αφέλεια ή διαστροφή, δέχτηκαν να εκπαιδευτούν και να παράξουν μέσα σε ένα σύστημα που βασιζόταν στην κακοποίηση και τον εξευτελισμό. Δεν είναι απαραίτητο να βιαστεί καμία ψυχή για να παραχθεί τέχνη. Η πειθαρχία, η σοβαρότητα, ο επαγγελματισμός, η συνέπεια, η σκληρή δουλειά, δεν πρέπει να σχετίζονται με την κακοποίηση ούτε να προκύπτουν από αυτήν. Η αυστηρότητα δεν σχετίζεται με την κατάχρηση εξουσίας, ο ανθρώπινος σεβασμός δεν προκύπτει από τα βιογραφικά και τα βραβεία, η μαθητεία δε χρειάζεται βούρδουλα για να είναι αποδοτική, ένας καλός ηθοποιός ή ένας καλός σκηνοθέτης δεν έχει το δικαίωμα να είναι σατράπης. Όλοι αυτοί που συστήνουν σύνεση και ψυχραιμία, φοβούνται τον παραγκωνισμό. Γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να υπάρξουν μέσα σε υγιή περιβάλλοντα και γι’ αυτό πασχίζουν να συντηρήσουν την παθογένεια που τρέφει το υπέρβαρο εγώ τους. Όσοι δεν παίρνουν σαφή θέση, είτε φοβούνται αποκαλύψεις που αφορούν το πρόσωπό τους, είτε φοβούνται ότι αν αφανιστούν από το χάρτη οι κατηγορούμενοι, θα χάσουν κι οι ίδιοι τη βολή τους, γιατί στο νέο τοπίο που θα διαμορφωθεί δε θα έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να συμπεριφέρονται βαρβαρικά. Μην πιστεύετε στις αυθεντίες. Μη θεωρείτε ότι ένας άξιος καλλιτέχνης, έχει το δικαίωμα να φέρεται σα βάρβαρος, μόνο και μόνο επειδή είναι άξιος καλλιτέχνης. Και στην τελική, εξετάστε προσεκτικότερα το έργο των βάρβαρων σπουδαίων καλλιτεχνών, ζώντων και τεθνεόντων. Θα διαπιστώσετε ότι και χωρίς το έργο τους, η τέχνη δε θα ήταν ιδιαίτερα φτωχότερη. Η τέχνη δεν είναι καταφύγιο διαστροφών και παντός είδους ασθενειών. Δεν είναι καταφύγιο έκφρασης απωθημένων ή παιδικών τραυμάτων πάνω σε άλλους ανθρώπους. Είναι γιατρειά, είναι φάρμακο. Αν η τέχνη δεν μπορεί να γιατρέψει τον άνθρωπο που ασχολείται μαζί της, τότε ο άνθρωπος πρέπει να αφήσει την τέχνη στην ησυχία της και να αναζητήσει αλλού τη γιατρειά του, κατά προτίμηση στη χημεία. Όχι να τη μολύνει μετατρέποντας το τραύμα σε μέθοδο και την κάθε είδους διαστροφή σε εργαλείο. Όποιος θέλει να φέρεται κακοποιητικά, έχει δικαίωμα να φέρεται κακοποιητικά μόνο στον εαυτό του. Μην ακούτε όσους λένε «ναι, αλλά πάνω στη δουλειά θα πεις και μια κουβέντα παραπάνω», «εντάξει, στις πρόβες πάντα θα υπάρχουν εντάσεις», «μα είναι φυσιολογικό να μαλώσεις με έναν συνεργάτη σου». Φυσικά, όλα τα παραπάνω είναι κομμάτι μιας υγιούς επικοινωνίας. Όσοι δηλώνουν όμως τα παραπάνω, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μιλούν για τα παραπάνω. Κρύβουν εντέχνως στις παραπάνω φράσεις την αδηφάγα ανάγκη τους για επιβεβαίωση και προσοχή μέσα από την υποτίμηση του άλλου. Όσοι δηλώνουν τα παραπάνω, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν έχουν πει απλώς μια και δύο και τρεις κουβέντες παραπάνω, αλλά συστηματικά και οργανωμένα προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν στις συνεργασίες τους ένα κλίμα φόβου και τοξικότητας, γιατί αυτοί «έτσι μπορούν να λειτουργήσουν», γιατί αυτοί πιστεύουν ότι (την παρακάτω φράση την έχω ακούσει με τα αυτιά μου) «όλοι ψάχνουμε κατά βάθος τον βιαστή μας». Μην ακούτε όσους λένε «πάντα έτσι ήταν το θέατρο, πάντα συνέβαιναν αυτά». Το ότι πράγματι συνέβαιναν μέχρι τώρα, δε σημαίνει πως πρέπει να συνεχίσουν να συμβαίνουν, δεν είναι αναπόφευκτο να συνεχίσουν να συμβαίνουν επειδή συνέβαιναν, είτε επειδή βολεύει κάποια ελίτ που θέλει να λύνει και να δένει, είτε επειδή σε αυτές τις καταστάσεις βρίσκει καταφύγιο μια άλλη ελίτ που κάνοντας αντίστροφη ψυχοθεραπεία εις βάρος άλλων ανθρώπων που δεν την έχει πλήξει σε τίποτα, ξερνάει πάνω τους τα άλυτα καταπιεσμένα της τραύματα. Κι άλλα πράγματα συνέβαιναν για χρόνια και σταμάτησαν να συμβαίνουν. Κάποτε υπήρχαν δούλοι. Κάποτε ήταν καθεστώς ο φασισμός. Κάποτε οι γυναίκες δεν ψήφιζαν. Κάποτε οι ομοφυλόφιλοι θεωρούνταν ασθενείς.
Η τέχνη δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ψυχοθεραπεία. Κι όσοι έχουν κάνει μέσα τους αυτή την υποκατάσταση, είναι πραγματικά επικίνδυνοι. Όλοι αυτοί, θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι αν το κοινό ήξερε τον τρόπο που λειτουργούν μέχρι να φτάσει η μέρα της πρεμιέρας, δε θα πατούσε το πόδι του στην αίθουσα. Το κοινό τους αγαπά και τους ακολουθεί γιατί πιστεύει στην πνευματικότητα και το ήθος τους, γιατί διαβάζει στις βαρύγδουπες παραπλανητικές συνεντεύξεις τους όλα αυτά τα ουμανιστικά και ποιητικά λόγια τους περί αγάπης, ανθρωπιάς, αλτρουισμού, αλληλεγγύης και ευγένειας, γιατί πιστεύει τα γλυκά και συγκινημένα μάτια τους στην υπόκλιση, γιατί του σφίγγουν το χέρι με ταπεινότητα όταν δέχονται τα συγχαρητήριά του.
Όχι, δε θα πληγεί το θέατρο αν όσοι εργάζονται σε αυτό σέβονται ο ένας τον άλλον και κάνουν την ψυχοθεραπεία τους όσοι την έχουν ανάγκη. Δε θα καταργηθεί το φλερτ και ο ερωτισμός αν ο εκάστοτε σκηνοθέτης, πρωταγωνιστής, παραγωγός δεν έχει το δικαίωμα να βάζει χέρι στους υφιστάμενούς του ή να τους απειλεί με σεξουαλικά ανταλλάγματα για μια απρόσκοπτη καριέρα. Δε θα πάθει τίποτα το θέατρο αν λείψουν οι δύστροποι, οι παρενοχλητές, οι χυδαίοι, οι σεξιστές, οι ρατσιστές, οι βαρύμαγκες, οι αυθεντίες, οι «μου γάμησε στις πρόβες αλλά τι να κάνουμε είναι καλός ηθοποιός», οι «σκέφτομαι ότι θα πάω στην πρόβα και θα τον/την δω και γίνεται κόμπος το στομάχι μου, αλλά το έργο είναι ωραίο και θα μου κάνει και καλό στο βιογραφικό μου», οι «εντάξει μωρέ, έχει περάσει πολλά, είναι και κάποιας ηλικίας, ας μην του δίνουμε σημασία, έχει προσφέρει πολλά στο χώρο», οι «κάνε μου τα χατίρια και θα έχεις πάντα δουλειά», οι «χαμήλωσε τους τόνους σου αν θέλεις να υπάρχεις υγιώς στο χώρο», οι «τι να κάνω, τον/την ανέχομαι γιατί έχει δύναμη στο χώρο, παίζει/σκηνοθετεί συνέχεια, μπορεί να με ξαναπάρει», οι «καλά, θα τα βάλεις μ’ αυτόν; Αυτός ξέρει τους πάντες». Ίσα ίσα, αν όλοι αυτοί λείψουν, τότε ίσως όλοι καταφέρουμε να ασχολούμαστε περισσότερο με αυτά που θα έπρεπε να ασχολούμαστε, με την τέχνη μας και την εκπαίδευσή μας, χωρίς να μας απασχολούν ζητήματα που δε θα έπρεπε να μας απασχολούν. Ίσως τότε παραχθεί σπουδαιότερη τέχνη, βαθύτερη και ουσιαστικότερη.
Ας μιλάμε. Δεν είναι πολλοί. Απλώς έχουν καταλάβει έναν χώρο που δεν τους αναλογεί. Υπάρχουν με τον τρόπο που υπάρχουν και οργιάζουν με τον τρόπο που οργιάζουν γιατί τους το επιτρέπουμε. Μοιάζουν τρομακτικοί και αήττητοι γιατί κάποιοι τους έχουν κάνει να μοιάζουν τρομακτικοί και αήττητοι. Αλωνίζουν ελεύθερα και ανερυθρίαστα γιατί έχουν σπουδάσει το χειρισμό και ποντάρουν στο φόβο των ευαίσθητων. Δεν είναι πολλοί. Το θέατρο θέλει γερό στομάχι, γιατί είναι μια δύσκολη και απαιτητική διαδικασία από τη φύση του και για τελείως διαφορετικούς λόγους. Όχι γιατί κάποιοι έχουν μετατρέψει σε δεδομένο ότι είναι ένας χώρος που θα πατήσεις επί πτωμάτων για να ανελιχθείς, που θα υποστείς καρτερικά κάθε άρρωστο επειδή είναι ταλαντούχος. Δεν είναι συστατικό της τέχνης ούτε ο εξευτελισμός, ούτε η βία, ούτε η αγένεια, ούτε η εκμετάλλευση. Ο καλλιτέχνης δεν είναι ένας προβληματικός άνθρωπος που βρήκε καταφύγιο στην τέχνη γιατί αλλιώς θα ήταν σε κάποιο άλλο ίδρυμα. Δεν χρειάζεται να είμαστε προβληματικοί για να είμαστε ή για να γίνουμε καλλιτέχνες. Τις διαστροφές του, τα τραύματά του και τα απωθημένα του, μπορεί όποιος θέλει να τα αποτυπώσει στο έργο του, όχι πάνω στους συνεργάτες του.
Για ένα θέατρο θεατρικότερο, για μια τέχνη καλλιτεχνική, ας μιλάμε. Όχι τώρα. Από τώρα και για πάντα. Η γοητεία του σκοταδιού είναι τόσο επικίνδυνη, γιατί όταν αντιληφθείς την επικινδυνότητά της είναι συνήθως αργά για να ξεφύγεις και έχεις ήδη αρχίσει να μετατρέπεσαι σε σκοτάδι. Σταματώ κάπου εδώ, γιατί ο Λάζαρος μου ζήτησε το κείμενό μου να είναι περίπου 600 λέξεις και ήδη έχουν ξεπεραστεί κατά πολύ. Μερικά πράγματα, βέβαια, είναι δύσκολο να στριμωχτούν σε λίγες λέξεις, όταν έχουν προκαλέσει και συνεχίζουν να προκαλούν τόσο πόνο και τόση αδικία.
Υ.Γ.1 Η αλήθεια είναι ότι δύσκολα μπορεί κανείς να βασιστεί στην τόσο διεφθαρμένη ελληνική δικαιοσύνη, ειδικά με την παρούσα κυβέρνηση που θυμίζει έντονα κάτι από μαφία, αν όχι από φασισμό. Και καθώς σίγουρα η αυτοδικία δεν είναι λύση, υπάρχει μια πολύ καλύτερη λύση. Η απομόνωση. Αν, λοιπόν, η πολιτεία δεν πάρει θέση και δεν αποδώσει το δίκαιο – όπως είναι πολύ πιθανό να κάνει, μπορούμε εμείς να απομονώσουμε αυτούς τους ανθρώπους αρνούμενοι οποιασδήποτε μορφής συνεργασία και συναναστροφή μαζί τους.
Υ.Γ. 2 Όσοι ακόμα φοβάστε να καταγγείλετε αντίστοιχα αξιόποινα περιστατικά με αυτά των τελευταίων ημερών ή όσοι χρειάζεστε στήριξη, να ξέρετε ότι μπορείτε να απευθυνθείτε στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (και ειδικά στους νέους ανθρώπους που το απαρτίζουν), του οποίου το έργο με τη νέα του διοίκηση είναι μια όαση στην έρημο. Εκεί σίγουρα θα βρείτε αυτιά έτοιμα να σας ακούσουν, να σας βοηθήσουν και να σας προστατεύσουν, με υπευθυνότητα, διακριτικότητα και γνώση, όπως θα έκαναν καρδιακοί φίλοι.
*Ο Μιχάλης Πανάδης είναι ηθοποιός, σκηνοθέτης και μουσικός.