Ο Χρήστος Σουγάρης ερμηνεύει και αφηγείται τις Βάκχες σε μια παρηκμασμένη παιδική χαρά. Στη σύγχρονη αφήγηση είναι ένας ιδανικός χώρος συνάντησης. Με αφορμή την περιοδεία των Βακχών και την επικείμενη παράσταση στο Ηρώδειο, την Πέμπτη 3/9, ο βραβευμένος με Κάρολος Κουν σκηνοθέτης απαντά για την παράσταση, την επαναστατική κίνηση στη σύμπραξη ενός δυναμικού καστ και την στάση της πολιτικής ηγεσίας.
Έχοντας παρακολουθήσει ως θεατής τις μέχρι τώρα τραγωδίες που έχετε σκηνοθετήσει, θα έλεγα πως δεν έρχομαι ανυποψίαστος. Ωστόσο, η φετινή σας ανάγνωση πάνω στο κείμενο του Ευριπίδη μου έχει δημιουργήσει μια εντύπωση και μια περιέργεια πώς έχετε μεταφέρει τον Κιθαιρώνα σε «σύγχρονη» παιδική χαρά!
Το κείμενο αυτό των Βακχών από την πρώτη επαφή μου μαζί του, μου δημιουργούσε μια εφιαλτική, δυστοπική αίσθηση. Ο τόπος όπου λαμβάνει χώρα η αφήγηση, είναι το σημαντικότερο θέμα για μένα πριν αρχίσω να ασχολούμαι με τη σκηνική ερμηνεία. Το που. Ψάχνοντας ένα εφιαλτικό-δυστοπικο μέρος, κατέληξα, αφού πέρασα και από άλλους τόπους παιδικής ψυχαγωγίας, στην παραμελημένη, παρηκμασμένη παιδική χαρά. Δεν υπάρχει κάτι πιο εφιαλτικό για μένα, από ένα άδειο, παρηκμασμένο τσίρκο, ένα παραμελημένο λούνα παρκ, μια φθαρμένη ερημωμένη παιδική χαρά. Στο καθαρά δραματουργικό πλαίσιο της ανάγνωσης μου πάνω στο έργο, ο ιδανικός χώρος συνάντησης δύο νεαρών ηρώων -νεαρού βασιλιά και νεαρού θεού- ήταν και είναι, το βασίλειο της παιδικής ηλικίας, η παιδική χαρά!
Τα θέματα που πραγματεύονται ούτως ή άλλως τα αρχαία κείμενα είναι αιώνια, όπως κάθε κείμενο που αναφέρεται σε γεγονότα πανανθρώπινα. Τις Βάκχες, σήμερα, αν μπορούσαμε να τις παραλληλίσουμε. Ποια εκδοχή της σύγχρονης κοινωνίας θα δίνατε;
Δεν μ’ ενδιαφέρει να επικαιροποιήσουμε τα κείμενα, μέσα από τις παραστάσεις μου. Προσωπικά έχω μπουχτίσει με λεζάντες τύπου «διαχρονικό έργο», «επίκαιρο» κτλ. Υπάρχουν πολλά στοιχεία στην συμπεριφορά των ηρώων, τα οποία αν ήθελα, θα μπορούσα να τα επικαιροποιήσω. Υπάρχουν πολλά μεγάλα θέματα στην αφήγηση που θα μπορούσαν να θυμίζουν το σήμερα ή το χθες, της πολιτικής ζωής ενός τόπου. Στην προκειμένη του δικού μας. Δεν είναι όμως αυτή η δουλειά. Δεν κανω μαθημα ιστορίας, ούτε κινηματογραφώ τα επίκαιρα. Ερμηνεύω ή τουλάχιστον προσπαθώ να ερμηνεύσω τον κόσμο, έτσι όπως εγώ τον αντιλαμβάνομαι, χωρίς να σηκώνω το δάχτυλο σε κανέναν, χωρίς να επικαιροποιώ, χωρίς να καταδεικνύω. Προσπαθώ να συνδιαλλαγώ σε ένα επίπεδο θα ήθελα να πιστεύω, πέραν του προφανούς.
Θα λέγατε πως επηρεάστηκατε από την πολιτική και κοινωνική δύναμη της ταινίας του Τζόκερ. Ή είναι απλώς μια σύμπτωση;
Δεν υπήρξε κατά τη διάρκεια της δίχρονης προετοιμασίας της παραστασης, η κατά την εξάμηνη διάρκεια των προβών μας, ούτε μια σκέψη, ούτε μια ιδέα σχετική με την συγκεκριμένη ταινία η οποία θεωρώ πως ήταν και μετριότατη. Το στοιχείο της παιδικότητας και της κλοουνερί, το δανείζομαι από τον αγαπημένο μου Μπεκετ.
Στην παράσταση του Ηρωδείου θα είναι παρών και ο Στέφανος Κορκολής που έγραψε τη μουσική. Πως ήταν η συνεργασία σας μαζί του και ποια η σκέψη σας να τον προσκαλέσετε να γράψει μουσική σε μια αρχαία τραγωδία.
Ο Στεφανος είναι από τους πιο ταλαντούχους ανθρώπους που έχω γνωρίσει στη ζωή μου. Ο τρόπος με τον οποίο συνθέτει και ερμηνεύει μουσική, είναι δαιμονικος. Συνεργαστήκαμε για πρώτη φορά στο «Ο δρόμος περνά από μέσα» του Ιάκωβου Καμπανέλλη και θέλαμε να συνεχίσουμε να δουλεύουμε παρέα. Και αυτό θα συνεχιστεί για πολύ καιρό. Η μουσική του είναι αυτό ακριβώς που χρειαζόταν η αφηγηση μου. Με καταλαβαίνει πολυ καλά και με συμπληρώνει σκηνικά.
Έχετε ενορχηστρώσει ένα πολύ δυναμικό καστ ηθοποιών. Η σύμπραξη είναι μία πολιτική κίνηση για εσάς;
Το να δημιουργείται μια ομάδα ανθρώπων με ένα κοινό στόχο, να εργάζεται με όλο της το είναι προς μια κατεύθυνση, ναι είναι μια κίνηση για μένα πολιτική. Στη δίκη μας περίπτωση όμως είναι κάτι παραπάνω. Πολλά παραπάνω για την ακρίβεια. Είναι μια κίνηση επαναστατική. Εμείς δεν έχουμε αρχηγό. Δεν έχουμε πατρονες. Δεν έχουμε παραγωγο. Είμαστε μια ομάδα αυτοδιαχειριζόμενη και αυτοχρηματοδοτούμενη. Δεν έχουμε αφεντικά και δεν εργαζόμαστε για κάποιον. Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν σε αυτή τη δουλειά, είναι και οι παραγωγοι αυτής της δουλειάς. Επειδή το επέλεξαν. Όχι γιατί τους το επέβαλε η συγκυρία η κάποιος παραγωγός. Συνεπώς ναι. Είναι η πιο βαθιά πολιτική πράξη που έχω κάνει και έχω δει. Και η πιο σημαντική αν αναλογιστεί κανεις το μέγεθος των καλλιτεχνών στους οποίους αναφέρομαι.
Ποια η γνώμη σας για τα τελευταία γεγονότα όσον αφορά την στάση και τη διαχείρηση της πολιτικής ηγεσίας στον πολιτισμό;
Είναι βέβαιο πως στα χέρια της υπουργού πολιτισμού έπεσε μια καυτή πατάτα. Θα ήμασταν άδικοι αν δεν το αναγνωρίζαμε αυτό. Είναι βέβαιο όμως πως ακομη και από πρόθεση, η ηγεσία του υπουργείου, δεν θα μπορούσε να χειριστεί με χειρότερο τρόπο την κατάσταση αυτή. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, κατάφερε να έχει απέναντι του το υπουργείο, σύσσωμο τον χώρο του πολιτισμού. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της πολιτικής ζωής του τόπου, το πιο ασφαλές πολιτικά υπουργείο, μοιάζει με εμπόλεμη ζώνη. Δεν χρειάζεται να είσαι πολιτικός αναλυτής για να εξάγεις το συμπέρασμα, πως στις πρώτες κρίσεις, το υπουργείο θα αλλάξει χέρια. Για να μην είμαστε άδικοι όμως, για την διαχείριση βεβαιως δεν ευθύνεται μόνον η υπουργός. Δεν υπήρξε ποτέ στοχευμένη, μελετημένη και συνεπής πολιτιστική πολιτική σε αυτόν τον τόπο. Απλώς τώρα καταλαβαίνουμε όλοι πόσο άσχημα είναι τα πράγματα. Πόσο απροστάτευτοι και μόνοι είμαστε οι άνθρωποι, οι εργάτες του πολιτισμού. Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά πως η πολιτεία μας αντιμετωπίζει ως χομπίστες. Ως τους αριστοκράτες της εργατικής τάξης. Είμαστε σερβιτόροι και καλλιτέχνες. Δικηγόροι και καλλιτέχνες. Γιατροί και καλλιτέχνες. Πολιτικοί μηχανικοί και καλλιτέχνες. Κάποια στιγμή θα ωριμάσουμε και θα κρατήσουμε μόνο την πρώτη μας ιδιότητα. Θα βάλουμε μυαλό. Η πολιτεία ακομη θεωρεί τον πολιτισμό και την παιδεία πολυτέλεια. Αν κάποια στιγμή αντιληφθεί η ίδια η κοινωνία πως είναι ανάγκη και όχι πολυτέλεια, ίσως υπάρξει ένα πλαίσιο. Δεν το νομίζω, αλλά το εύχομαι. Το γεγονός πάντως πως η πολιτεία αποτρέπει η απαγορεύει την παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος με πρόσχημα τη δημόσια υγεία, δεν είναι απλώς κατακριτέο, είναι αισχρό. Είναι αισχρό, διότι για ακόμη μια φορά, οδηγεί στην απαξίωση και την οικονομική καταστροφή τον κλάδο, χωρίς να έχει κάνει το παραμικρό για να τον βοηθήσει να επιβιώσει.
Είναι θέμα δικής μας πολιτικής ή είναι μια παγκόσμια τάση να αποκόβουμε τον άνθρωπο από τις τέχνες; Γιατί η αμεσότητα και η επίδραση που έχει το θέατρο και η μουσική αναμφισβήτητα είναι πολύ μεγάλη.
Δεν υπάρχει κάποιο συντονισμένο σχέδιο αφανισμού της τέχνης. Δεν υπάρχει μια παγκόσμια συνωμοσία. Όχι βεβαια. Απλώς είναι κάτι που σαφέστατα βολεύει. Και αν έρχεται από μόνο του λόγω συγκυρίας, γιατί να μην το εκμεταλλευτείς; Μειώνεται ο τζίρος των επιχειρήσεων λόγω μιας συγκυρίας; Γιατί να μην εκμεταλλευτείς τη συγκυρία και να δημιουργήσεις καινούργιες μισθολογικές συνθήκες, οι οποιες μάλιστα θα διαρκέσουν και μετά το πέρας της συγκεκριμένης συγκυρίας; Η τέχνη ήταν ανέκαθεν ενοχλητική για όλες τις μορφές της εξουσίας. Κάθε φορά που δίνεται στην εξουσία η ευκαιρία να χαλιναγωγήσει, να χειραγωγήσει ή να απαγορεύσει την τέχνη, θα το κάνει. Ο χώρος του θεάτρου αποδείχθηκε ο πιο ασφαλής. Είναι εύκολο να κολλήσεις τον ιο οπουδήποτε. Στο θέατρο όμως και ειδικότερα σε χώρους ανοιχτούς και μεγάλους, δεν κόλλησε κανείς. Επιβεβαιωμένο κρούσμα δεν υπήρξε. Και όμως η πολιτεία ακυρώνει τα φεστιβάλ το ένα μετά το άλλο.
Μετά τις Βάκχες, έχετε προετοιμάσει κάτι επόμενο ή αναμένετε τις κατάλληλες συνθήκες;
Εδώ και τρεις μήνες βρίσκομαι στο στάδιο προεργασίας της επόμενης μου παραγωγής. Είναι μια δουλειά που εύχομαι να μου δοθεί η δυνατότητα να ολοκληρώσω και να παρουσιάσω. Λέω εύχομαι, διότι πια αποδεικνύεται πως δεν είναι στο χέρι μας. Ακομη και αν αντισταθούμε σε όλες τις αντίξοες συνθήκες, ακομη κι αν υπερνικήσουμε όλα τα εμπόδια, ποτέ δεν ξερεις τι μπορεί να συμβεί.
Κλείνοντας, αν δεν ήταν θέατρο τι άλλο θα ήταν;
Δεν ανήκω στους ανθρώπους εκείνους που γεννήθηκαν για να κάνουν θέατρο. Που είναι πιο σημαντικοί από την ίδια τους την τέχνη. Αν δεν ήταν το θέατρο, θα ήταν κάτι άλλο. Και θα φρόντιζα να το κανω το ίδιο αγαπησιάρικα. Το ίδιο παθιασμένα. Θα ήταν το άλφα και το ωμέγα μου. Ο λόγος να τσακωθώ. Να θυμώσω. Να διαφωνήσω. Να αντιταχθώ και να δημιουργήσω. Θα ήταν τα πάντα.
Info: Βάκχες, Πέμπτη 3/9 στο Ηρώδειο. Περισσότερα εδώ.