Η Γιώτα Φέστα φέτος το καλοκαίρι ερμηνεύει έναν από τους δυσκολότερους και επιδραστικότερους γυναικείους ρόλους της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας. Ο λόγος για την «Εκάβη» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Γιάννη Παρασκευόπουλου υπό την θεατρική σκέπη του ΚΘΒΕ. Με αφορμή την παράσταση μιλήσαμε μαζί της και ξεναγηθήκαμε στα μονοπάτια που ακολούθησε για να προσεγγίσει τον χαρακτήρα μιας γυναίκας που όπως η ίδια η ηθοποιός αναφέρει «είναι ένα πρόσωπο που τα είχε όλα και δεν έχει τίποτε». Παράλληλα συζητήσαμε για την κατάσταση που επικρατεί στο ελληνικό θέατρο και τον δύσκολο χειμώνα που έρχεται.
Πρεμιέρα πριν λίγες ημέρες για την παραγωγή του ΚΘΒΕ «Τρωάδες» σε σκηνοθεσία Γιάννη Παρασκευόπουλου. Μια παράσταση που έρχεται να μας θυμίσει πόσο σκληρός μπορεί να γίνει ο άνθρωπος. Πείτε μας δυο λόγια
Είναι μια κραυγή διαμαρτυρίας κατά της αυθαιρεσίας των νικητών απέναντι στους ηττημένους. Κατά της τυραννίας αυτού που μας ξεπερνά κατά του εγωισμού και της ανθρώπινης σκληρότητας, όπως αναφέρατε και εσείς. Κυρίως κατά της ασφυκτικής πίεσης ενός κόσμουπου μας περιβάλλει και πολύ συχνά δεν μπορούμε να τον αλλάξουμε. Παρ’ όλα αυτά φέρει ένα μήνυμα θάρρους και ανδρείας.
Η Εκάβη είναι ένας από τους πιο δύσκολους γυναικείους ρόλους. Ίσως, όλη η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία του Ευριπίδη να συγκεντρώνεταιδραματουργικά στο πρόσωπο της. Τον φοβηθήκατε καθόλου τον ρόλο;
Η Εκάβη είναι από τα δυσκολότερα πρόσωπα που συναντάμε στην αρχαία τραγωδία. Με αυτή τη λογική θα έλεγα πως ναι, είχα μια αμφιθυμία και λόγω των συνθηκών, αλλά και εξαιτίας της δυναμικής του ίδιου του έργου. Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος με εμπιστεύτηκε περισσότερο ίσως από ότι εγώ η ίδια τον εαυτό μου.
Η Εκάβη είναι ένα πρόσωπο που τα είχε όλα και δεν έχει τίποτε. Συνδυάζει το κύρος και την ευγένεια μιας βασίλισσας μαζί με το παθός μιας γυναίκας σε μια απόλυτη συντριβή. Υπάρχει στην Εκάβη ταυτόχροναένας ιδιωτικός λόγος και ένας δημόσιος. Ξεκινώντας από μια λέξη, μια φράση και συλλέγοντας τα θραύσματαπροσπάθησα να βρω τον δρόμο, όπως κανείςανασυνθέτει ένα άγαλμα συλλέγοντας μικρά κομμάτια που όμως είναι πολύτιμα. Η διαδικασία αυτή έχει μια ευγένεια και μια τρυφερότητα. Είναι πάντα κάτιευάλωτο. Ποτέ δεν ξέρεις αν είσαι στο σωστό δρόμο. Ξέρετε, ποτέ δεν μπορείς να πεις πως ολοκλήρωσεςαπόλυτα την εικόνα ενός τέτοιου προσώπου. Υπάρχουνπάντα οι ρωγμές του, τα κενά του. Σε αναγκάζουν να θέτεις καινούργια ερωτηματικά, καινούργια διλλήματα. Μαζεύεις υλικά, προσπαθείς να χτίσεις κάτι γνωρίζοντας πως η διαδικασία εξερεύνησης δεν θα τελειώσει ποτέ, γιατί πάντα κάτι θα υπάρχει που θα ανακαλύπτεις. Θα προσθέτεις και θα αφαιρείς. Υπάρχει μια φράση στην παράσταση «με το κεφάλι άλλοτε χαμηλά κι άλλοτε προς τα πάνω». Αυτή η φράση ήταν ο οδηγός μου για την Εκάβη.
Η Εκάβη έχει χάσει τα πάντα, παιδιά, σύζυγο, σπίτι, πατρίδα. Παρ’ όλα αυτά επιλέγει να ζήσει. Είναι σύγχρονο πρόσωπο η Εκάβη; Την συναντάμε στις μέρες μας;
Η Εκάβη είναι ένα μυθικό πρόσωπο, δεν είναι ένα σύγχρονο πρόσωπο με την έννοια ότι δεν συναντάμε στις μέρες μας μια βασίλισσα που έχει χάσει πενήντα παιδιά, έναν βασιλιά και μια πόλη. Στο πρόσωπο της όμως μπορεί να καθρεφτιστεί κάθε γυναίκα που βιώνει την απώλεια και την συντριβή, είτε αυτό προκύπτει από έναν πόλεμο και μια καταστροφή είτε από την νομοτέλεια της ζωής. Θυμάμαι μια φράση που έλεγε ο Μίνως ο Βολανάκης για αυτά τα έργα και γι αυτά τα πρόσωπα.Έλεγε πως «όταν παίζουμε με μεγάλες καταστάσειςξεχνάμε την μικρότητα τους».
Αυτό όμως δεν πρέπει κανείς να το φοβηθεί, γιατί το πρώτο που σκέφτεσαι είναι πως εγώ θα αντιμετωπίσω το μέγεθος αυτού του ρόλου, αλλά νομίζω, αναλαμβάνει κανείς την ευθύνη όταν ξέρει – και εγώ προσωπικά έτσι νιώθω- ότι δεν είμαι ποτέ μόνη μου πάνω στην σκηνή. Εκεί δεν φοβάμαι να εκτεθώ, γιατί ξέρω πως θα αναζητήσω ένα βλέμμα και θα ανταποκριθεί αυτό το βλέμμα. Ξέρω πώς ότι προέρχεται από εμένα είναι απόλυτα συνδεδεμένο με τους υπόλοιπους που βρίσκονται στην σκηνή, έτσι, δεν νιώθω ποτέ μόνη μου.
Τελικά, οι «Τρωάδες» είναι ένα πολιτικό μανιφέστο όπου εξουσία, ηττημένος, πρόσφυγες κυριαρχούν ως έννοιες, ή μια γενναία διαδρομή γυναικών που παρά την, σχεδόν, φυσική τους εξόντωση παλεύουν για τα ιδανικά τους;
Σίγουρα δεν είναι ένα πολιτικό μανιφέστο. Η εξουσίαφυσικά των νικητών απέναντι στους ηττημένους υπάρχει ως έννοια μέσα στο έργο. Και φυσικά όπως λέει και ο Σεφέρης «υπερτερεί συντριπτικώς. Ο πόλεμος…». Ο πόλεμος κυριαρχεί παρ ότι έχει μόλις τελειώσει. Αλλά το τοπίο είναι μια καμένη γη με μια έννοια. Σίγουρα εικόνες από πρόσφυγες είναι οι πρώτες που έρχονται στο νου όταν διαβάζει κανείς το έργο.
Αλλα και εικόνες από καταστροφές, όπως αυτή που συνέβη στην Βηρυτό πρόσφατα. Η ακόμα και ηΧιροσίμα και το Ναγκασάκι. Υπάρχουν πολλά συγγενικά τοπία που μπορεί κανείς να αναφερθεί. Και ας μηνξεχνάμε πως εκτός από την οικουμενικότητα του έργουυπάρχει κι ένα προσωπικό δράμα που ο καθένας από εμάς μπορεί να ταυτιστεί. Είναι ένα έργο που ξεπερνάει αρκετές φορές σε σκληρότητα την πιο ακραία φαντασία.
Μιλάει επίσης για την έννοια του «ανήκει». Πόσο έχουμε ανάγκη να ανήκουμε κάπου για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Η απώλεια της πατρίδας, η απώλεια των ανθρώπων τους τελικά δεν τις εμποδίζει να συνεχίσουν να ζουν κι αυτό από τη μεριά τους είναι μια γενναιότητα μεγάλη.
Κυρία Φέστα, τι είναι αυτό που θέλετε να κρατήσουν οι θεατές φεύγοντας από την παράσταση;
Ζούμε σε δύσκολες εποχές και προβλέπεται να έχουμε και έναν δύσκολο χειμώνα. Καλό είναι να πορεύεται κανείς με αυτό που έχει. Υπάρχει μια φράση στο έργο «να πλέεις με το ρέμα, να πλέεις με την μοίρα». Να συμφιλιώνεσαι με αυτό που έχεις. Ο Λουίς Μπουνιουέλέλεγε αν μπορούσαμε να αφήσουμε την ζωή μας στα χέρια της μοίρας και να δεχτούμε το θεμελιώδες μυστήριο της ύπαρξης μας, τότε μπορεί να βρισκόμαστε πιο κοντά σ’ αυτό το είδος της ευτυχίας που έρχεται με την αθωότητα. Ο Ευριπίδης και ένας πιο σύγχρονοςάνθρωπος ο Μπουνιουελ λένε σχεδόν τα ίδια πράγματα. Δεν είναι μοιρολατρικό αυτό αντιθέτως είναι στοχασμός. Πρέπει να την σεβόμαστε την ζωή μας και να συνειδητοποιούμε πόσο ταπεινοί είμαστε μπροστά στο εξαίσιο σύμπαν που μας περιβάλλει. Με αυτή τη φράση άλλωστε τελειώνουμε και την παράστασή μας. «πλεικατά πορθμόν, πλει κατά δαίμονα».
Τα πράγματα στο θέατρο είναι μετέωρα. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι θα γίνει τον ερχόμενο χειμώνα. Σίγουρα τα επιδόματα βοηθούν, αλλά δεν λύνουν το τεράστιο πρόβλημα ανεργίας. Πως μπορεί η πολιτεία να βοηθήσει ουσιαστικά τους καλλιτέχνες;
Θα πρέπει να υπάρξει η πολιτική βούληση να παρθούν κάποια μέτρα ενίσχυσης. Ξέρουμε όλοι πόσο δυσχερείςείναι οι συνθήκες για τους ανθρώπους του θεάτρου. Θα πρέπει η πολιτεία να ακούσει τους ανθρώπους του θεάτρου για τον τρόπο που τα θέατρα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Να υπάρξει ένα σχέδιο για τον ερχόμενο χειμώνα. Το καλοκαίρι μας έδειξε ότι μπόρεσαν να τηρηθούν τα μέτρα, ότι το κοινό ήταν προσεκτικό και ότι υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση και επιθυμία να δει παραστάσεις. Δυσκολεύομαι να καταλάβω γιατίματαιώθηκαν κάποιες παραστάσεις τον Σεπτέμβριο σε ανοιχτά θέατρα. Προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια ενημέρωση. Ελπίζω σύντομα να γίνει κάτι προς αυτή την κατεύθυνση μια και οι πρόβες στα θέατραέχουν αρχίσει η ξεκινούν αυτές τις μέρες.
Ας το δούμε και λίγο διαφορετικά. Πως μπορούν οι καλλιτέχνες να βοηθήσουν ουσιαστικά τον εαυτό τους;
Να διαφυλάξουμε τα δικαιώματα μας, να προστατέψουμετην ίδια μας την δουλειά. Να ξεκαθαρίσουμε σε τι συνθήκες εργασίας θέλουμε να βρισκόμαστε, πως θα τις καλυτερέψουμε. Πως θα μπορέσουμε να κάνουμε την δουλειά μας αξιοπρεπώς. Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν δεν έχει κάποιος την προστασία μιας κρατικήςσκηνής. Στην παραγωγή αυτή δουλεύουμε πολύ προστατευμένοι κι αυτό ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για μένα. Εκτός κρατικών σκηνών όμως θα πρέπει κανείς να υπερασπίζεται πολύ συχνά τα αυτονόητα.
Συμπρωταγωνιστήσατε στον «Απόστρατο» του Ζαχαρία Μαυροειδή. Μια ταινία απρόβλεπτη και ιδιαίτερα εύστοχή. Η γενιά των σημερινών τριαντάρηδων συγκρούεται μετωπικά με την προηγούμενη γενιά και στο τέλος συμφιλιώνεται. Μετά από όλα αυτά που έχουν συμβεί τα τελευταία δέκα χρόνια οι «ιδεολογικές ρεκλάμες» έσβησαν;
Αισθάνομαι πως οι εικοσιπεντάρηδες του σήμερα βρίσκονται μπροστά σε ένα μέλλον δύσκολο. Το ότι έχουν φύγει τόσοι νέοι στο εξωτερικό δεν είναι κάτι που πρέπει να υπερηφανευόμαστε για αυτό. Είμαστε κι εμείς υπεύθυνοι για αυτήν την κατάσταση. Ζήσαμε με μια πολυτέλεια και με μια ευμάρεια οι οποίες ήταν πάνω από τις δυνατότητες μας. Ο Σεφέρης το λέει πολύ ωραία «σταθήκαμε στης γης την άκρη ανίδεοι και χορτάτοι». Οι νέοι πρέπει να κάνουν δυο τρεις δουλειές για να επιζήσουν, στον χώρο μας εννοώ, και η δουλειά μας έχει ανάγκη την πολυτέλεια του χρόνου της μελέτης. Ζήσαμε για πολλά χρόνια στην χώρα μας με την αίσθηση του μεγάλου. Είχαμε μεγάλα σπίτια, μεγάλα αυτοκίνητα, μεγάλες ζωές, μεγάλους εγωισμούς. Είμαστε μια μικρή χώρα δεν μας ταίριαζε όλο αυτό. Αυτό, νομίζω, πληρώνουν οι νέοι σήμερα.
Κλείνοντας, περιγράψτε μου μια πραγματικά όμορφη ημέρα.
Μια όμορφη ημέρα ήταν όταν παίξαμε στο Αρχαίο Θέατρο της Μίεζας, κάτω από το απογευματινό φως. Ήταν μια πολύ συγκινητική παράσταση για όλους μας. Ξαναβρήκαμε ο ένας το βλέμμα του άλλου. Και ήταν και το φυσικό περιβάλλον γύρω μας τόσο μαγευτικό που επηρέασε και εμάς και τους θεατές πολύ. Να παίζεις, αλλα και να ακούς τον τραγικό λόγο στον ίδιο τόπο που ο Αριστοτέλης δίδαξε τον Αλέξανδρο τα έργα των τραγικών, είναι μια μοναδική εμπειρία. Το τέλος εκείνης της ημέρας μας βρήκε όλους μαζί με την Νεφέλη Ανθοπούλου να μας δείχνει με το τηλεσκόπιο της τα αστέρια.