Ιόλη Ανδρεάδη: Η τέχνη είναι τρόπος μνήμης και επιβίωσης

Με αφορμή την κυκλοφορία των νέων της βιβλίων, αλλά και τα διαδικτυακά σεμινάρια πάνω στην acting yoga, η σκηνοθέτης Ιόλη Ανδρεάδη συνομιλεί μαζί μας για την performance και την σχέση της με την φιλοσοφία και το θέατρο. Η πολυσχιδής δημιουργός μοιράζεται την αγάπη της για τον Αντονέν Αρτώ και την πρόθεση της να δημιουργηθούν γέφυρες μεταξύ θεωρίας και πράξης τοποθετώντας τους ίδιους τους ηθοποιούς στον πυρήνα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησαν δύο νέα σας βιβλία «Performance – Από τη θεωρία στην πράξη: σκηνοθεσία – φιλοσοφία – πολιτισμός» και «ANASTENARIA: Ritual, Theatre, Performance; An Experiential Study» από την Κάπα Εκδοτική. Μιλήστε μας για αυτά;

Το πρώτο βιβλίο είναι αφιερωμένο στο πεδίο της επιτέλεσης (performance) και των επιτελεστικών σπουδών. Με μια πραγματική πολυφωνία αναφορών επιχειρείται ο προσδιορισμός, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό στις σελίδες ενός βιβλίου, του εύρους του πεδίου αυτού και των δυνατοτήτων που προσφέρει. Κυρίως όμως το βιβλίο επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες πτυχές από το εύρος αυτό, με τη διερεύνηση δηλαδή της σχέσης της performance με τη φιλοσοφία, ή με το θέατρο, ή με την τελετουργία, ή με την πολιτισμική θεωρία. Οι σχέσεις αυτές διερευνώνται με σκοπό την πράξη, με συνειδητό στόχο να δοθούν στον αναγνώστη εργαλεία με τα οποία να ανοίξει ο ίδιος ή να ξεκαθαρίσει ήδη υπάρχοντες δρόμους της καλλιτεχνικής πράξης.

Το δεύτερο βιβλίο, σε απλά αγγλικά, είναι για τα Αναστενάρια στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης. Μέσα από την επιστροφή μου στο Λαγκαδά κάθε Μάιο για τρία συνεχόμενα χρόνια και μέσα από τις αφηγήσεις που συνέθεσα στο χαρτί μέσα από την παρατήρηση της τελετουργίας και μέσα από τα όσα μου είπαν οι Αναστενάρηδες, αποδεικνύεται πως πρόκειται για ένα έθιμο που επιβιώνει επί της ουσίας, παρά τις αλλαγές που μπορεί να υφίσταται μέσα στο χρόνο και τις οποίες ενσωματώνει. Προτείνω ακόμη κάποιες σύγχρονες συνδέσεις με τον κόσμο του θεάτρου και της performance που δε βασίζονται μόνο στο αρχαίο παρελθόν – τη σύνδεση με τη λατρεία του Διονύσου και με την τραγωδία – αλλά και με την πιο ταπεινή λεπτομέρεια που πηγάζει από την εθνογραφική παρατήρηση και την προσωπική σχέση. 

Η πρόθεση σας είναι να δημιουργηθεί ένας κοινός τόπος συνάντησης τεχνών και φιλοσοφικών/πολιτισμικών αναφορών που θα λειτουργεί ως εφαλτήριο-οδηγός;

Η πρόθεσή μου είναι να ξεκαθαρίσουν σε ένα βαθμό αυτά τα δύο βιβλία τα συγκεκριμένα ζητήματα που περιέγραψα πιο πάνω. Θα επιθυμούσα ακόμη να αποτελέσουν μια συμβολή στο πεδίο εκείνο όπου γεφυρώνονται οι αποστάσεις και μπορούν να συναντηθούν η θεωρία με την πράξη. Η γνώση, η σκέψη, η μνήμη και πώς αυτά μπαίνουν στην υπηρεσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Σε ποιους απευθύνονται τα βιβλία σας;

Απευθύνονται σε ανθρώπους με μια αγάπη για το θέατρο, για την τέχνη, την τελετουργία και την παράδοση, ή/και για την performance. Θεωρώ πως απευθύνεται τόσο σε ειδήμονες, θεωρητικούς και καλλιτέχνες, όσο και σε αφοσιωμένους αναγνώστες ή θεατές. Και τα δύο είναι γραμμένα με ένα λόγο ενημερωμένο από την εποχή και με πλούσιες αναφορές, ενώ ταυτόχρονα η γλώσσα είναι πολύ απλή και ο τόνος προσωπικός, συχνά εξομολογητικός.

Σε ένα από τα κεφάλαια του «Performance – Από τη θεωρία στην πράξη» κάνετε λόγο για το θέατρο μέσα στο θέατρο. Φέρνετε ως παράδειγμα τον Άμλετ και την σκηνή με τους ηθοποιούς. Πόσο δύσκολη είναι η μετάβαση ενός ηθοποιού στον ρόλο του; Ως σκηνοθέτρια πως καθοδηγείτε τους συνεργάτες σας;

Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Ο ηθοποιός είναι όλο το υλικό. Είναι ο ζων οργανισμός. Και είναι ο ρόλος. Η σωματικότητα, η συνασθηματικότητα, η μνήμη και η φαντασία του μπορούν μόνο να κεντριστούν, ή να εμπλουτιστούν κάποιες φορές. Έπειτα, ο ηθοποιός μπορεί να βοηθηθεί από το σκηνοθέτη από μια σειρά από οδηγίες που ισχύουν πάντα και για όλους, αλλά και από μια σειρά από οδηγίες που ισχύουν για τον καθένα χωριστά, ανάλογα με τη στιγμή. Προσωπικά προσπαθώ να χρησιμοποιώ πράγματα που έχω σπουδάσει, διαβάσει ή καταλάβει από τα χρόνια που παρακολουθώ θέατρο – ωστόσο συχνά ξυπνούν και πράγματα που δεν είχα «προετοιμάσει» ή αποφασίσει συνειδητά – και ταυτόχρονα προσπαθώ με πολλούς τρόπους να απομακρυνθεί ο ηθοποιός από τον τρόπο που νομίζει πως θέλουν να παίξει οι θεατές και να έρθει πιο κοντά στον τρόπο που θέλω να παίξει εγώ, αφού έχει περάσει κάποιος χρόνος ικανός για να ανακαλύψω ή υποψιαστώ ενδιαφέρουσες και συχνά μη αναμενόμενες πτυχές του ανθρώπου με τον οποίο συνεργάζομαι.

Παρουσιάζεται αυτή την περίοδο ένα ερευνητικό σεμινάριο Acting Yoga, με θέμα το Θέατρο της Σκληρότητας του Αρτώ και την Οπτική Γωνία της Νευροεπιστήμης. Πείτε μας δυο λόγια.

Από τον Αρτώ και μετά το νευρικό σύστημα έχει γίνει ο πρωταγωνιστής ενός θεάτρου που, σύμφωνα με τον Πίτερ Μπρουκ, θέλει να είναι θέατρο ουσίας. Προφανώς δεν είχε τα επιστημονικά πορίσματα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας, π.χ. για τους κατοπτρικούς νευρώνες, ή το πώς λειτουργεί η μνήμη, ωστόσο οι κατευθύνσεις που έψαχνε και οραματιζόταν και έχουν πολύ σωστή επιστημονικά βάση – που αποδεικνύεται σήμερα – και φωτίζουν τόσο τον καλλιτέχνη, όσο και τον επιστήμονα που αναζητά απαντήσεις σε ζητήματα σχετικά με τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα, το σώμα και την υποκριτική. Η σχέση γιόγκα και νευροεπιστήμης επίσης διερευνάται σήμερα. Και η γιόγκα έχει αποτελέσει παραδοσιακά εργαλείο σημαντικών δασκάλων του θεάτρου (Στανισλάφσκι, Γκροτόφσκι, κ.ά).  

Πως μπορεί μέσα από την ActingYoga να βοηθηθεί ένας ηθοποιός;

Η μέθοδος αυτή στοχεύει στη συνειδητή ενδυνάμωση κάποιων βασικών θεατρικών δεξιοτήτων. Πέρα από αυτό, ο κάθε συμμετέχων μπορεί να αντλήσει από τα μαθήματα πρακτικές που μπορεί να προσαρμόσει ο ίδιος στις ανάγκες του, όσο και μια βιβλιογραφία και φιλμογραφία που εξηγεί, αναλύει και εμπλουτίζει τις περιοχές αυτές της καλλιτεχνικής πράξης που διερευνώνται πρακτικά στο σεμινάριο. 

Κλείνοντας, κυρία Ανδρεάδη πως αφουγκράζεστε την εποχή μας; Μετά από την πρωτόγνωρη πανδημία που έχει μπει στην ζωή μας, την κοινωνική εσωστρέφεια, αλλά και την ανάγκη για αντίδραση νιώθετε πως μπαίνουμε σε μια καινούρια σύμβαση ανθρώπινων σχέσεων; Και ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης σε όλο αυτό;

Είναι πολύ νωρίς γα να πω κάτι και η κάθε μέρα φέρει τόση πολλή καινούρια πληροφορία που δυσχεραίνει τη σιγουριά μας για το τι είναι αυτό και για το τι έρχεται. Η τέχνη, ό,τι κι αν είναι αυτό και ό,τι και να έρχεται, δεν μπορεί παρά να αποτελεί, σίγουρα, τρόπο κατανόησης, μνήμης και επιβίωσης.