Διαβάσαμε τον «Έρωτα στα χρόνια της χολέρας»: Μια πολυπρισματική σπουδή στον έρωτα

«Ήταν αναπόφευκτο: το άρωμα του πικραμύγδαλου του θύμιζε τη μοίρα των αδιεξόδων ερωτών…». Αυτή η φράση σίγουρα έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στην μνήμη εκατοντάδων χιλιάδων αναγνωστών. Αποτελεί την αρχή ενός μυθιστορήματος που κατάφερε να κερδίσει την άνιση μάχη με τον χρόνο και να κατακτήσει μία θέση στην αιωνιότητα του λογοτεχνικού στερεώματος.

Με την φράση αυτή ξεκινά το εμβληματικό μυθιστόρημα του Κολομβιανού νομπελίστα συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας», που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ισπανικά το 1985. Στην Ελλάδα ήρθε έναν χρόνο αργότερα, από τις εκδόσεις Λιβάνη, σε μετάφραση της Κλαίτης Σωτηριάδου, με εκείνο το χαρακτηριστικό κίτρινο εξώφυλλο, που όλοι μας λατρεύουμε να μισούμε!

Το 2019, οι εκδόσεις Ψυχογιός σύστησαν εκ νέου τον κλασικό πλέον συγγραφέα στο αναγνωστικό κοινό, επανεκδίδοντας το παρόν μυθιστόρημα σε μία εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση, σε νέα μετάφραση, η οποία φέρει την υπογραφή της Μαρίας Παλαιολόγου. Πρώτη φορά το διάβασα όντας μαθητής λυκείου. Πρόσφατα, επέλεξα να το διαβάσω ξανά, γιατί η ανάγνωση είναι μία δυναμική διαδικασία και σε κάθε ηλικιακή φάση που βρισκόμαστε, ο τρόπος που προσλαμβάνουμε και αποκωδικοποιούμε τα νοήματα ενός κειμένου είναι σίγουρα διαφορετικός. 

Με φόντο μία ανώνυμη πόλη της Κολομβίας, μία πόλη που μόλις έχει αποτινάξει από πάνω της τα δεσμά της αποικιοκρατίας και συγκεκριμένα της ισπανικής κυριαρχίας και προσπαθεί να ξανασταθεί στα πόδια της, μία πόλη πολύβουη λόγω του λιμανιού της, αλλά και μία πόλη πλούσιων κοινωνικών αντιθέσεων, ο Κολομβιανός συγγραφέας συνθέτει ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον έρωτα. Θα τολμούσα να πω ότι ο Μάρκες δεν γράφει αυτό το μυθιστόρημα με κυρίαρχο σκοπό να υμνήσει τον έρωτα ως συναίσθημα, κάτι που βέβαια αναπόφευκτα συμβαίνει μέσα στις σελίδες του βιβλίου, αλλά γράφει το συγκεκριμένο έργο με σκοπό να δημιουργήσει μία πολυπρισματική λογοτεχνική σπουδή στον έρωτα, εξερευνώντας κάθε του πτυχή, ακόμα κα τις πιο σκοτεινές! 

Όλα ξεκινούν όταν ο νεαρός Φλορεντίνο Αρίσα θα συναντήσει τυχαία την έφηβη κοπέλα Φερμίνα Δάσα, κατά την διάρκεια μίας βόλτας. Ανάμεσα τους θα γεννηθεί ένας μεγάλος έρωτας. Ένας έρωτας καταδικασμένος από την αρχή, αφού κοινωνικοί και ταξικοί κυρίως παράγοντες θα μετατραπούν σε απροσπέλαστα εμπόδια, πάνω στα οποία αυτή η σχέση θα σκοντάφτει διαρκώς. Μοναδική σανίδα σωτηρίας τα γράμματα που ανταλλάσσουν στα κρυφά οι δύο πλατωνικοί εραστές. Γράμματα ανάσες ζωής ενός έρωτα που θα παραμείνει ανεκπλήρωτος για μισό περίπου αιώνα. 

Οι δύο ονειροπόλοι νέοι αρραβωνιάζονται στα κρυφά και ανυπομονούν να ενώσουν επίσημα τις ζωές τους, όμως όλα ανατρέπονται όταν ο πατέρας της Φερμίνας μαθαίνει για τον κρυφό τους δεσμό. Τότε, στέλνει την Φερμίνα μακριά με σκοπό να τον ξεχάσει. Περνούν σχεδόν δύο ολόκληρα χρόνια όταν επιστρέφει κι έκπληκτη η νεαρή κοπέλα διαπιστώνει πως ο έρωτας του Φλορεντίνο δεν έχει σβήσει, παρά τις όποιες προσπάθειες του πατέρα της. 

Παρόλα αυτά, η Φερμίνα δεν έχει επιλογή. Ως γυναίκα σε μία εποχή που ήταν σύνηθες οι γονείς και ιδιαίτερα οι πατεράδες να αποφασίζουν για την τύχη των θηλυκών τους απογόνων, παντρεύει την κόρη του με έναν ευυπόληπτό γιατρό της πόλης, τον Χουβενάλ Ουρμπίνο. Ο Ουρμπίνο όντας γόνος μίας σημαντικής για τον τόπο οικογένειας, ο οποίος έχει καταφέρει να σπουδάσει στην Ευρώπη και να ασκήσει την ιατρική επιστήμη στο Παρίσι, λαμβάνοντας ταυτόχρονα πλήθος ερεθισμάτων που θα τον διαμορφώσουν και θα γίνουν το έναυσμα για να αναπτύξει μία κουλτούρα βασισμένη στα ευρωπαϊκά πρότυπα, ενσαρκώνει το τέλειο πρότυπο γαμπρού για να αποκαταστήσει κάθε πατέρας την μονάκριβη του κόρη, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς πως κάποτε, ίσως να συμβαίνει μέχρι και σήμερα, ο γάμος αποτελούσε και ένα είδος οικονομικής συμφωνίας, που έπρεπε να στεφθεί με απόλυτη επιτυχία, ειδικότερα στους αστικούς κύκλους.

Η Φερμίνα θα ζήσει πλάι στον Ουρμπίνο για  μισό αιώνα. Θα προσπαθήσει να εκλογικεύσει εξ’ αρχής την κατάσταση και να σκεφτεί τα όσα της συμβαίνουν ορθολογικά, παραμερίζοντας κάθε ίχνος συναισθήματος, απωθώντας τον νεανικό της έρωτα στο παρελθόν. Θα οικοδομήσει μία καθημερινότητα, οργανώνοντας την ζωή της στα πρότυπα της εποχής. Ταυτόχρονα, ο Φλορεντίνο αυτά τα πενήντα ολόκληρα χρόνια, θα παλέψει πολύ για να καταφέρει να ανέλθει κοινωνικά και να αποκτήσει οικονομική δύναμη, προσπαθώντας να ξεπεράσει τα ταξικά εμπόδια, που δεν άφησαν τον έρωτα του με την Φερμίνα, ν’ ανθίσει. 

Αυτά τα πενήντα χρόνια, ο Φλορεντίνο θα ζήσει στην σκιά της Φερμίνας, παρακολουθώντας τα ός α συμβαίνουν στην ζωή της, ενώ παράλληλα θα αναζητήσει τον έρωτα μέσα από βραχύβιες ή μη σχέσεις, σε μία μάταιη προσπάθεια να την ξεπεράσει. Όλα όμως θα αλλάξουν αναπάντεχα, όταν ο Ουρμπίνο θα χάσει την ζωή του, πέφτοντας από μία σκάλα…

Διαβάζοντας ξανά ένα από τα σημαντικότερα έργα του Κολομβιανού νομπελίστα, η αλήθεια είναι πως προβληματίστηκα έντονα σκεπτόμενος αν το παρόν μυθιστόρημα έχει κάτι να προσφέρει στη νέα γενιά αναγνωστών, αν παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο σε μία ιδιαίτερα επιφανειακή εποχή, την εποχή της ψηφιακής εικόνας και της ταχύτητας, όπου οι ανθρώπινες σχέσεις κάθε είδους διαρκώς δοκιμάζονται. Σε μία τέτοια εποχή λοιπόν, ο Μάρκες καταφέρνει και παραμένει επίκαιρος, μιλώντας μέσα από τους μυθιστορηματικούς του χαρακτήρες, έστω αν αυτοί διέπονται από τα χαρακτηριστικά μιας περασμένης εποχής και στα ματιά των πιο σύγχρονων αναγνωστών φαντάζουν λιγάκι φολκλορικοί, για ένα από τα εκείνα τα ζητήματα που διαχρονικά απασχολούν τον άνθρωπο κάθε ηλικίας όπως τελικά αποδεικνύεται μέσα από αυτό το βιβλίο, τον έρωτα. 

Μέσα από την Φερμίνα, τον Φλορεντίνο, αλλά και τον Ουρμπίνο, που αποτελούν τους τρεις βασικούς ήρωες αυτού του βιβλίου, ο Κολομβιανός συγγραφέας συνθέτει ένα πολυπρισματικό μυθιστόρημα στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται φυσικά ο έρωτας. Ο Μάρκες επιχειρεί να προσεγγίσει ολιστικά τον έρωτα, αναδεικνύοντας μέσα από τις ζωές των ηρώων του όλες του τις αποχρώσεις. 

Από την μία έχουμε τον Φλορεντίνο και τον ανεκπλήρωτο έρωτα του για την Φερμίνα. Ένας έρωτας που καταφέρνει να αντέξει την φθορά που επιφέρει το πέρασμα των χρόνων και να επιβιώσει, παρά τις όποιες επιπόλαιες, αλλά ταυτόχρονα συνειδητές προσπάθειες του Φλορεντίνο να την ξεπεράσει γνωρίζοντας τον έρωτα μέσα σε άλλες αγκαλιές γυναικών. Κάθε προσπάθεια θα αποβεί μάταιη, με τον ίδιο τελικά να παραμένει προσκολλημένος στον πρώτο του έρωτα, ζώντας όλα αυτά τα χρόνια στη σκιά του. Καρτερώντας την στιγμή εκείνη που θα καταφέρει να βρεθεί ξανά στο πλευρό της αγαπημένης του. 

Από την άλλη βρίσκεται η Φερμίνα, η οποία θα τολμούσα να πω ότι αποτελεί πρότυπο ηρωίδας, η οποία παρότι τελικά θα ακολουθήσει μία πορεία ζωής, που άλλοι χάραξαν αρχικά για εκείνη, αντιμετωπίζει με θάρρος και στωικότητα την απώλεια του μεγάλου της πλατωνικού έρωτα, εκλογικεύει καταστάσεις και εναρμονίζεται με την ροή που παίρνει η ζωή της, βιώνει τον έρωτα στο πλευρό του νόμιμου συζύγου της, έναν έρωτα ίσως συμβατικό και καθωσπρέπει, έναν έρωτα λιγάκι άνευρο, μέσα από τον οποίο ωστόσο προσπαθεί να ανακαλύψει την ομορφιά της ζωής, τις μικρές εκείνες στιγμές που η χαρά και η ευτυχία της προσφέρονται απλόχερα. Έτσι, η Φερμίνα θα ζήσει στο πλευρό του Ουρμπίνο για πενήντα ολόκληρα χρόνια, βρίσκοντας τελικά όλη εκείνη την εσωτερική δύναμη που χρειάζονταν για να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο και ενδοιασμό, γέννημα μίας αμιγώς πατριαρχικής κοινωνίας στους κόλπους της οποίας γαλουχήθηκε, και να βρεθεί στο πλευρό του πραγματικού αγαπημένου της, έστω και μετά από πενήντα ολόκληρα χρόνια, γιατί για τον έρωτα ποτέ δεν είναι αργά! 

Εκτός από την Φερμίνα και τον Φλορεντινό, βασικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι και ο Ουρμπίνο, ο όποιος θα ερωτευθεί την Φερμίνα, θα την διεκδικήσει και θα καταφέρει τελικά να την παντρευτεί, ζώντας πλάι της για πενήντα ολόκληρα χρόνια. Ο Ουρμπίνο ερωτεύεται την νεαρή Φερμίνα, εντυπωσιάζεται και έλκεται από τον τρόπο που του συμπεριφέρεται και τον αντιμετωπίζει, ο οποίος θα λέγαμε πως ήταν ιδιαίτερα χειραφετημένος αν αναλογιστούμε την εποχή στην οποία ο Μάρκες τοποθετεί τους ήρωες και την ιστορία τους. Παρόλο τον αρχικό ενθουσιασμό του Ουρμπίνο, ο έρωτας του για την Φερμίνα θα καταλαγιάσει με τα χρόνια, θα αποδυναμωθεί, με τον ίδιο τελικά να τον αναζητά κυρίως σε σαρκικό επίπεδο μέσα από αγκαλιές νεότερων γυναικών. 

«Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας» είναι ένα μυθιστόρημα για έρωτες νεανικούς και ώριμους, για έρωτες νόμιμους και παράνομους, για έρωτες φωτεινούς και σκοτεινούς, έρωτες ανεκπλήρωτους, παντοτινούς, αλλά και εφήμερους, για έρωτες συζυγικούς, αγνούς, αλλά και εντελούς σαρκικούς.

Αναπόφευκτα εδώ δημιουργείται ένα δίπολο, μία σύγκριση αλλά και σύγκρουσή ανάμεσα σε δύο εντελώς διαφορετικές πτυχές του ίδιου συναισθήματος. Ο νεανικός έρωτας του Φλορεντινό για την Φερμίνα, που καταφέρνει να αντέξει στη φθορά του χρόνου, χάνοντας ίσως την σφριγηλότατα και την ένταση που του προσφέρει η νεότητα, παραμένει ωστόσο ζωντανός και αναπλάθεται με τα χρόνια, θεμελιώνεται σε νέες βάσεις, με αποτέλεσμα να επιβιώνει. Σε αυτό βέβαια συνέβαλε και το γεγονός πως παρέμεινε για χρόνια ανεκπλήρωτος, όντας ένα απωθημένο συναίσθημα και για τους δύο. Αντίθετα, ο έρωτας του Ουρμπίνο ίσως τελικά να φαντάζει κάπως επιπόλαιος. Ένας έρωτας που αποδείχτηκε τελικά μικρός, αφού δεν άντεξε τη φθορά της καθημερινότητας και την τριβή που επιφέρει η ρουτίνα. 

Πέρα από το φως που ρίχνει ο Μάρκες σε δύο από τις πτυχές του ίδιου συναισθήματος, βλέπουμε πως μέσα από την Φερμίνα αναδεικνύει και τον έρωτα που προκύπτει μέσα από την καθημερινή επαφή μεταξύ δύο συζύγων-εραστών. Μπορεί αρχικά η Φερμίνα να μην είναι ερωτευμένη με τον Ουρμπίνο, όμως στην πορεία και αφού πρώτα έχει επιχειρήσει να εκλογικεύσει την τροπή που παίρνει η ζωή της και να συμφιλιωθεί με τις ξαφνικές απώλειες αυτής, προσπαθεί να ερωτευτεί τον νόμιμο σύζυγο της. Μαθαίνει τελικά να τον αγαπά και προδίδεται όταν ανακαλύπτει πως εκείνος την απατά. 

Ακόμα, μέσα από την ιστορία του ανεκπλήρωτου έρωτα της Φερμίνας και του Φλορεντίνο, ο Μάρκες θα έλεγα ότι αναδεικνύει και υποστηρίζει το δικαίωμα στον έρωτα και κατ΄ επέκταση στην ίδια τη ζωή για κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα με την ηλικία του, μιας κι ο έρωτας των δύο πρωταγωνιστών τελικά εκπληρώνεται όταν έχουν περάσει το κατώφλι της τρίτης ηλικίας, σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Γεγονός που θα το χαρακτήριζα ιδιαίτερα επαναστατικό για την εποχή του, αλλά και ταυτόχρονα τρομερά επίκαιρο, μιας και διανύουμε μία εποχή επαναπροσδιορισμού όσον αφορά το δικαίωμα στη ζωή και στον έρωτα των ανθρώπων που βάσει της βιολογικής τους ηλικίας θεωρούνται ηλικιωμένοι από το κοινωνικό σύνολο, με αποτέλεσμα πολλές φορές να τους στερούνται τα αυτονόητα, όπως το δικαίωμα στον έρωτα! 

Χωρίς μελοδραματισμούς, χωρίς υπερβολική ένταση όσον αφορά τη δυναμική των συναισθημάτων, χωρίς ίχνος τραγικότητας, αλλά με μία αφοπλιστική ειλικρίνεια ο Κολομβιανός συγγραφέας συνθέτει μία πολυπρισματική σπουδή στον έρωτα, φωτίζοντας κάθε πτυχή του. Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας είναι ένα μυθιστόρημα για έρωτες νεανικούς και ώριμους, για έρωτες νόμιμους και παράνομους, για έρωτες φωτεινούς και σκοτεινούς, έρωτες ανεκπλήρωτους, παντοτινούς, αλλά και εφήμερους, για έρωτες συζυγικούς, αγνούς, αλλά και εντελούς σαρκικούς.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσα καινούρια βιβλία και να κυκλοφορήσουν, θα παραμένει πάντα και για πάντα, τρομερά επίκαιρο! 

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στο Google News και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.