Ο Κριστόφ Μπολτανσκί στο συγκλονιστικό του έργο «Στα ίχνη της», μας εισάγει στον κόσμο της πολιτικής, κοινωνικής και ευρύτερα πολιτιστικής ιστορίας της μεταπολεμικής Γαλλίας. Ωστόσο, το επίκεντρο εντοπίζεται στην ανθρωπογεωγραφία η οποία σκηνοθετείται εντέχνως γύρω από την προσωπική στάση της μητέρας τους (του ιδίου και της αδελφής του) την οποία επιχειρούν να αναστυλώσουν βήμα βήμα, έως ότου καταλήξουν σε μία αποδεκτή ανάγνωση του άγνωστου παρελθόντος της.
Ανάμεσα σε στοίβες από χαρτικά και σημειώσεις ο αφηγητής, συγγραφέας παράλληλα, προσπαθεί να ακολουθήσει τα ίχνη της μέσα από τις μυθοπλαστικές διασυνδέσεις και εξατομικευμένες προσεγγίσεις της προσωπικότητάς της. Κατά τη διαδικασία της επαγγελματικής του εργασίας, τόσο ως συγγραφέας όσο και ως διορθωτής κειμένων τρίτων δημιουργών, οδηγείται στην κατασκευή μίας παραλληλίας με τα έργα της μητέρας του. Αναζητά στοιχεία στις σελίδες τους και στις πυκνογραμμένες σημειώσεις αστυνομικών έργων στα οποία η έλλειψη σαφής τελικής θέσης έναντι των ηρώων της πλοκής, καθιστά τον αναγνώστη έρμαιο των ερμηνειών και της πολυσημίας του μυθιστορήματος. Στην ίδια ακριβώς αφετηρία βρίσκεται ο αφηγητής μας. Καλείται να απαντήσει σε σειρά αναπάντητων ζητημάτων που αφορούν «σκοτεινές» πτυχές της ζωής της και κατ’ επέκταση της δικής του ζωής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αφηγητής της ιστορίας εκκινά από το σημείο της τελευταίας όψης της μητέρας του. Το σημείο εκείνο στο οποίο η ίδια έχει παραιτηθεί από το εξωτερικό περιβάλλον, τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την επικοινωνία με τους άμεσα ενδιαφερόμενους. «Η μητέρα μου είχε κατασκηνώσει στη μέση του καθιστικού. Σε ένα μικρό στρώμα, κατάχαμα. Με μια στοίβα βιβλία, ένα τρανζίστορ, ένα λινό αμπαζούρ με ηλεκτρική λάμπα […] Το υπνοδωμάτιό της, που έβλεπε στην αυλή, το είχε παραδώσει για κάποιον μυστηριώδη λόγο στον σκύλο ή μάλλον στα κόπρανά του» (σελ. 61). Αυτή η περιγραφή της ολικής αποσύνθεσης δεν είναι αινιγματική. Ίσα ίσα, αποδομεί την κραταιά εικόνα την οποία η ίδια πρόβαλε για τον εαυτό της και την αντίστοιχη που επέτρεπε να υιοθετήσουν οι εκάστοτε «άλλοι» για λογαριασμό της. Συνάμα μας περιγράφει τα βασικά στοιχεία της στάσης της έναντι των πραγμάτων. Μια γυναίκα απομονωμένη από τη δημόσια εικόνα, παραμένοντας κατά βάθος στο στάδιο της παιδικής αθωότητας, εμποτισμένη με τη μητρική φροντίδα προς τα παιδιά της. Αυτό είναι το τρίπτυχο της πρόσληψης στο οποίο επένδυσε η ίδια.
Καθώς ο αφηγητής ξεδιπλώνει στιγμές της κοινής τους συμβίωσης, όντας στην παιδική ηλικία εκείνος, αναδεικνύει σημεία της γαλλικής πολιτιστικής πραγματικότητας. Από τη μία πλευρά, ο ίδιος περιγράφει τα στάδια ενηλικίωσης μέσα από τις συγκρούσεις που λάμβαναν χώρα μεταξύ τους. Συγκρούσεις για την οριοθέτηση της ατομικής αυτονομίας και δη στον ιδιωτικό χώρο της μητέρας, όπως εκείνη τον όριζε σύμφωνα με τα συμβατικά στεγανά της κοινωνικής αναφοράς. Και από την άλλη πλευρά, να αποκαλύπτονται τα όρια αυτής της αυτονομίας του χώρου και της προσωπικότητας, όρια τα οποία επενεργούν σύμφωνα με τις πατριαρχικές αναλογίες του γαλλικού πολιτικού σώματος. Ως αποτέλεσμα τούτης της σύγκρουσης ο συγγραφέας του έργου καταδεικνύει την μεταβολή στην οποία προσχώρησε η μητέρα του, μεταβολή ως προς την εξωτερική της παρουσία στο δημόσιο λόγο. Από την απομόνωση περνά στην τηλεοπτική στέγη και αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα για μία δεκαετία. Προτού, όμως, οδηγηθεί στην ανασύνταξη της παρουσίας της στον επαγγελματικό στίβο, έχει προηγηθεί η ατομική της ρήξη με το οικογενειακό κατεστημένο των περιορισμών και των εκ των προτέρων καθορισμένων στόχων και σκοπών ζωής. Ούσα φοιτήτρια στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού, προερχόμενη από εκπαιδευτικό περιβάλλον αριστείων και διακρίσεων, η ίδια συνεχίζει να υλοποιεί την απαίτηση των γονιών της για κοινωνική άνοδο και επιβεβαίωση. Είναι ο κατάλληλος χώρος για την ευόδωση των βαθύτερων επιθυμιών του οικογενειακού περιβάλλοντος, άμεσα σχετιζόμενο με την αποκατάστασή της ως γυναίκα. «Τη βλέπουν ήδη να παντρεύεται έναν πρεσβευτή ή έναν σύμβουλο Επικρατείας […] θα έρθει ο καιρός να κάνει παιδιά και να εγκατασταθεί στο δυτικό Παρίσι» (σελ. 100). Ωστόσο, ο έρωτας θα ανατρέψει τα δεδομένα. Δεν θα αποφοιτήσει ποτέ.
Αντί της καριέρας για την οποία προορίζονταν θα στρέψει το ενδιαφέρον της στη λογοτεχνία και τον πολιτικό ακτιβισμό. Στη μεν πρώτη, θα αποτυπώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αστυνομικού μυθιστορήματος, όπως αυτό προκύπτει από το ξέσπασμα του Μάη του ’68 και την κριτική αμφισβήτηση του μονοπωλιακού κρατικού καπιταλισμού της περιόδου Πομπιντού προστρέχοντας προς υπεράσπιση των κάθε είδους αποκλεισμένων και περιθωριοποιημένων. Στο δε δεύτερο, τον πολιτικό ακτιβισμό, ανέπτυξε δράση με αφορμή το μέτωπο στην Αλγερία και στο τέλος της διαδρομής αποσύρθηκε για να προσδώσει περιεχόμενο σε μικρότερης εμβέλειας κινήσεις, αλλά εξίσου σημαντικές για την καθημερινή επιβίωση των ανθρώπων. Πλέον, η Γαλλία διατηρούσε τη δεκαετία του ’90 τα σκήπτρα της πολιτικοποίησης δίχως, ωστόσο, να πιστεύει στην επανάσταση και τη ριζική μεταβολών των όρων ζωής. Τί μεσολάβησε από την ακμή της πολιτικής συμμετοχής στην παραίτηση και την απομάκρυνση από τα επίσημα κέντρα αυτής; Η Αλγερία, η εγκυμοσύνη, η συμβατική αντίληψη των πραγμάτων και, μολονότι συχνά επέστρεφε στην παιδική αθωότητα για να νομιμοποιήσει τους ρομαντικούς αγώνες για τη δικαίωση των περιθωριοποιημένων κάθε λογής, η διάψευση των ελπίδων. Ωστόσο, όλα αυτά ίσως και να βρίσκονταν στην φαντασία της. Ίσως να ισορροπούσε μεταξύ της επιθυμίας για κοινωνική ανατροπή και την αδυναμία της να υπερβεί το κέλυφος ασφαλείας που το πολιτιστικό υπόβαθρο της επέβαλε, διοχετεύοντας τις εικόνες παρανομίας, εξέγερσης και συνομωσίας, στους ήρωες των μυθιστορημάτων της. Ούτε ο αφηγητής ούτε η ίδια είναι σε θέση να μας επιβεβαιώσουν την αλήθεια όλων όσων η βιωμένη εμπειρία πράττει και όλα όσα η φαντασία διατρανώνει σε αντίθεση.
Ακόμη κι αν τίποτε από όσα περιγράφει ο αφηγητής για τη μητέρα του δεν έλαβε χώρα στην πραγματικότητα κι όλα όσα αναλύονται αποτελούν τεκμήρια της γαλλικής ιστορίας καμωμένα από υπερβολικά δομημένες δόσεις φαντασίας και μύθου, το έργο «Στα ίχνη της» αποτελεί ένα αριστούργημα.
Εκδόσεις Πόλις
Ιανουάριος 2022
Μετάφραση: Μιχάλης Μητσός
Σελίδες: 312
Τιμή: 17,70 ευρώ
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
