«Ίσως είναι αναπόφευκτο, ίσως είναι υποχρεωμένος να διαλέξει κανείς ανάμεσα στο να μην είναι απολύτως τίποτα και στο να υποκρίνεται αυτό που είναι» υποστήριζε ο Γάλλος υπαρξιστής Ζαν-Πωλ Σαρτρ και η νουβέλα του Δημήτρη Στατήρη επιδιώκει να επιβεβαιώσει τα λεγόμενά του. Σε ένα α-χρονικό πλαίσιο, με χωρικές συνδηλώσεις, δίχως, ωστόσο, ακριβή προσδιορισμό αυτού, ο συγγραφέας καταπιάνεται με ένα ζήτημα πολλαπλών εκφάνσεων και προεκτάσεων. Εάν κανείς μελετήσει μεθοδικά το έργο, γρήγορα η σκέψη του θα απομακρυνθεί από την επιφανειακή ερμηνεία του περιθωρίου της κοινωνικής συμβατικότητας. Τα ναρκωτικά και ο κόσμος των χρηστών σε αυτά δεν αποτελεί το θέμα του βιβλίου. Αντίθετα, με βαθύ σκεπτικισμό και λεπτομέρεια στη χρήση τού υποκειμένου ως επέκταση της «διαφυγής», ο Δημήτρης Στατήρης επενδύει στη διάπλαση της βιωμένης πραγματικότητας μέσα από την πολλαπλότητα ενός περιθωριοποιημένου (και όχι περιθωριακού, η διαφορά των λέξεων δεν είναι συμβολική, αλλά ουσιαστική) δρώντος προσώπου διαλεκτικής εξέλιξης.
Πιο συγκεκριμένα, ο ήρωάς μας, Ανέστης, έχει βρεθεί, όχι εν αγνοία του, αλλά συνειδητά, σε ένα πεδίο αναφορών χρήσεων και καταχρήσεων. Ο συγγραφέας, προτού αναπτύξει τις πληροφορίες εκείνες που θα ξεχωρίσουν την έκταση της πλοκής, υπεισέρχεται σε ένα προ-στάδιο επεξηγηματικών εξηγήσεων, δίχως να καταλήγει σε τόνο απολογητικό για τον πρωταγωνιστή. Έντεχνα μας μεταδίδει την εικόνα και τις επιμέρους ιδιαιτερότητες αυτής που ακούσει στο όνομα οικογένεια. Για να κατανοήσουμε το επίπεδο πρόσληψης του οικογενειακού δράματος ως προμετωπίδας υπονόμευσης της προσωπικότητας του ατόμου (βλ. Ανέστης) αξίζει να σταθούμε στη λέξη «αναβολή» (βλ. σελ. 16). Όταν η μητέρα επιστρέφει στην οικία, έπειτα από πολύωρη εργασία, η ίδια αδιαφορεί για το παιδί της και επιλέγει να ικανοποιήσει προσωπικές επιθυμίες, προκαλώντας αίσθημα ενοχής στο ίδιο, όσο και συναισθηματική στέρηση η οποία θα ξεδιπλωθεί στις μετέπειτα ερωτικές σχέσεις. Στο ενδιάμεσο αυτής της επιφανειακής ανάγνωσης ενός γεγονότος σε επαναλαμβανόμενη διάρκεια, εμφιλοχωρεί η λέξη «αναβολή». Αναβάλλονται οι προτεραιότητες του ενός για να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες του έτερου συνομιλητή σε μία σχέση ετεροκατευθυνόμενων εξουσιών. Είναι εξαιρετικά σημαντική αυτή ακριβώς η χρήση τής συγκεκριμένης λέξης. Δεν επρόκειτο για στιγμιαία ματαίωση της εσωτερικευμένης πρόθεσης, αλλά για την ολιστική άρνηση αναφοράς του κέντρου μονομερούς εξουσίας (βλ. μητέρα) προς τον αποδέκτη συμβατικής αναγωγής τού ίδιου σε τμήμα αμετάβλητο του οικογενειακού ιστού. Με άλλα λόγια, ο ήρωας δεν γνωρίζει τις συνέπειες της οικογενειακής αλλοτρίωσης ως αντιπρόταση στα χρόνια της συναισθηματικής ωρίμανσης, αλλά αναγνωρίζει την πρώτη αιτία της προσωπικής του αγκύλωσης μέσα από την αναβολή επιτακτικών συνθηκών ατομικής προσοχής και φροντίδας.
Και η φαντασία αναλαμβάνει να εκπληρώσει όλα όσα η πραγματικότητα αρνείται πεισματικά να υιοθετήσει ως ενδεχόμενα υλοποίησης. «»Έπλαθε σενάρια που τον ήθελαν έναν ευκατάστατο μεσοαστό έπειτα από λίγα μόλις χρόνια στην παρανομία» (σελ. 19) από τη μία πλευρά «και σενάρια που τον ήθελαν στη φυλακή ισοβίως ή νεκρό και αποκεφαλισμένο σε κάποια ερημιά» (στο ίδιο, σελ. 19). Ο πρωταγωνιστής ισορροπεί μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, ανάμεσα στους δύο πυλώνες της ατομικής ύπαρξης, τη ζωή και τον θάνατο. Η καθημερινότητά του είναι πλασμένη από τα ίδια αυτά συνθετικά υλικά και ο συγγραφέας δεν λησμονεί να μας το υπενθυμίζει σε κάθε βήμα τού ήρωα. Τα ναρκωτικά, ο κόσμος της εξάρτησης, το παρασκήνιο της ζωής στο περιθώριο, η κατασκευή ενός πλασματικού κόσμου συγχύσεων και τα πλοκάμια αυτής της εξάρτησης αναπτύσσονται με τρόπο άμεσο και δεικτικό. Επιδιώκει, παράλληλα με το ξεδίπλωμα της προσωπικής ιστορίας του Ανέστη, να εμβαθύνει στις ανθρώπινες σχέσεις. Εξερευνεί τον τρόπο και τα μέσα τα οποία χειρίζεται, όχι ο περιθωριοποιημένος άνθρωπος, αλλά το άτομο δίχως ταυτότητα, προκειμένου να κερδίσει την εμπιστοσύνη και τη συναισθηματική αποδοχή τρίτου προσώπου. Είναι τεχνικά άρτιος ο τρόπος με τον οποίο δεσμεύει την αίσθηση της απώλειας μέσα από τα μάτια τής Ζοέλ, μίας νεαρής γυναίκας, εργαζόμενης και σπουδάστριας ταυτόχρονα, σε έτερο επίπεδο πλεγμένης με τις διεργασίες τού περιθωρίου και των ναρκωτικών (ή των ανθρώπων που διακινούν το προϊόν προς πώληση και κέρδος).
Παράλληλα με την αποκάλυψη πτυχών των συναισθηματικών δεσμών του ανθρώπου προς το έτερο φύλο και την ανάδειξη του μεγαλείου ψυχικής αυθεντικότητας του τετράποδου φίλου, που ακολουθεί καταπόδας τον πρωταγωνιστή, ο συγγραφέας καταδεικνύει την αντίθεση ανάμεσα στην στάθμιση της πρωτοβουλίας των κινήσεων στη σχέση θύτη-θύματος και την, ταυτόχρονα, αδιέξοδη διαπάλη που συντελείται στον εξωτερικά περιβάλλοντα κόσμο. Τα θεσμικά όργανα εξουσίας (βλ. αστυνομία) συστήνονται ως προστάτες του νόμου περί διαμόρφωσης και συντήρησης της αδικίας και της εκμετάλλευσης. Το εργασιακό περιβάλλον επηρεάζεται άμεσα από τις εικονικές όψεις τής συμβατικής συγκρότησης γνώμης περί παντός επιστητού (πολύ δε περισσότερο όσον αφορά τους υποψήφιους εργαζομένους). Και στο τέλος τής διαδρομής αστικής σήψης (βλ. οικογένεια), ο πρωταγωνιστής καλείται να αντιμετωπίσει τους μύθους τής ίδιας αυτής ιδεολογίας ατομικού ακρωτηριασμού και της προσωπικής αξίας επιβίωσης. Στο συγκεκριμένο έργο επιλέγει τον δεύτερο δρόμο, αυτόν της επιβίωσης (αλλά όχι της ανεξαρτητοποίησης).
Σε αυτό το σημείο εισερχόμαστε στον καθοριστικό παράγοντα της γνώσης. Ασχέτως του γεγονότος ότι ο ήρωάς μας επανέρχεται στον κόσμο τής εκπαιδευτικής κοινότητας, για να ολοκληρώσει τον κύκλο σπουδών που εγκατέλειψε, ο Δημήτρης Στατήρης επεξεργάζεται το ζήτημα της γνώσης ως υπερβολικής επιθυμίας του ατόμου για ζωή. Ο πρωταγωνιστής, θα έλεγε κανείς, ότι επιδιώκει μία ζωή πέρα από τα φώτα της δημόσιας, αποδεκτής, προβολής προκειμένου να ανακαλύψει τα όρια της ζωής ως πεδίο βολής για την αξία των πραγμάτων. Οι επιλογές του επιδέχονται συνειδησιακής κρίσης, όμως δεν επιδέχονται αμφισβήτησης. Είναι η γνώση φορέας νέου κύκλου εξουσιαστικών δεσμών και συνδιαλλαγών μίας δοσμένης εκ των προτέρων ιεραρχίας δεδομένων επιταγών. Και το κοινωνικό συμβόλαιο επενεργεί προς νομιμοποίηση της μεταβαλλόμενης φύσης των πραγμάτων, άνευ υπονόμευσης της ουσίας που διέπει τη μετάβαση από τη θέση στην άρνηση και, πάλι, σε νέα θέση. Εκείνο το οποίο λείπει από το έργο είναι η σωματοποίηση, δηλαδή η ολοκληρωτική αποκάλυψη των δεινών που το σώμα ως πεδίο εφαρμογής σχέσεων εξουσίας (ύλης και συναισθηματικής χειραγώγησης) επιδέχεται. Είμαι βέβαιος πως ο δημιουργός σε κατοπινό εγχείρημα θα μας μεταφέρει και σε αυτήν την πηγή λεπτομερειών.
Ο Δημήτρης Στατήρης είναι συγγραφέας που αναζητά το νήμα της ζωής. Εκκινά από τα δύσβατα μονοπάτια, στο παρασκήνιο της κοινωνικής ολοκλήρωσης. Είναι, ωστόσο, και τα πλέον πλούσια σε ποικιλομορφίες και πλευρές διαφορετικών ενοτήτων και εκθέσεων.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
