Κριτική: Frank M.Snowden – «Επιδημίες και κοινωνία: Από τον Μαύρο Θάνατο μέχρι σήμερα» (Εκδόσεις Πατάκη)

Χωρίς υπερβολή, το συγκεκριμένο πόνημα το συγκαταλέγω ανάμεσα στα καλύτερα-αν όχι το καλύτερο-από τα βιβλία που διάβασα τελευταία ανάμεσα στην πληθώρα εκείνων που κυκλοφόρησαν προσφάτως για το συγκεκριμένο θέμα μετά από το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοιού. Για όσους από εμάς δεν είμαστε γιατροί ή βιολόγοι, δεν νομίζω να έχει γραφτεί άλλο πόνημα το οποίο να εξηγεί τόσο γλαφυρά και παραστατικά όλα όσα αφορούν τις φοβερές επιδημίες και τις λοιμώδεις νόσους που έπληξαν την ανθρωπότητα από τον Μεσαίωνα ως και τη σημερινή εποχή.

Ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας και Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ Frank Snowden εξηγεί στον πρόλογο και την εισαγωγή του  βιβλίου του τους λόγους για τους οποίους οι πανδημίες των λοιμωδών νοσημάτων δεν έχουν εξαλειφθεί ούτε σήμερα.

Αρχικά επεξηγεί τη χυμοπαθολογία του Ιπποκράτη και το πως αυτή μετατράπηκε από εμπειρική μέθοδος σε καθαρή εξιδανίκευση των κειμένων από τον μεταγενέστερο φημισμένο γιατρό, τον Γαληνό. Κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο, αφού η θεωρία των χυμών του Ιπποκράτη και οι μεταγενέστερες αλλαγές του Γαληνού στην ιατρική επιστήμη καθόρισαν τη συμπεριφορά των γιατρών καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, μέχρι και το ξέσπασμα της πρώτης μεγάλης πανδημίας που εξετάζει, της βουβωνικής πανώλης, η οποία ενέσκηψε τον 14ο αιώνα στην Ευρώπη. Αφού εξετάσει ενδελεχώς τα αίτια της ασθένειας, τη συμπτωματολογία, της γραμμές μετάδοσης, τα μέτρα αντιμετώπισης-τις καραντίνες και τα σχετικά-, καθώς και τις συνέπειες στην ανθρώπινη κοινωνία, ο Snowden συνεχίζει με την άλλη μεγάλη μάστιγα των νεώτερων χρόνων, της ευλογιάς.

Στη συνέχεια ασχολείται με τις επιδημίες του κίτρινου πυρετού, του τύφου και της δυσεντερίας, οι οποίες έπληξαν τον στρατό του Μεγάλου Ναπολέοντα και καθόρισαν την έκβαση των μαχών του. Πρόκειται για ένα κεφάλαιο που θα καταπλήξει ακόμη και ιστορικούς που αγνοούσαν ενδεχομένως αυτή την “υγειονομική” πλευρά των εκστρατειών του Ναπολέοντα από την Αιτή μέχρι και τη Ρωσία.

Ακολούθως, ο Snowden αναλύει το πως άλλαξαν τα πράγματα στον κόσμο της υγείας με την ανακάλυψη των μικροβίων και την ανάπτυξη της μικροβιακής θεωρίας των νόσων. Παρ’ όλα αυτά, όμως, η θεραπεία ασθενειών όπως για παράδειγμα η χολέρα και η φυματίωση παρέμεναν εξαιρετικά θανατηφόρες ως την παραγωγή του πρώτου αντιβιοτικού της πενικιλίνης, αφού μέχρι τότε οι γιατροί ήταν στην ουσία ανίσχυροι απέναντι στους ύπουλους αυτούς μικροοργανισμούς.

Ο συγγραφέας περιγράφει στο βιβλίο του την παραγωγή του πρώτου εμβολίου από τον Άγγλο γιατρό Τζέννερ και όλη τη φρενίτιδα και τον παραλογισμό που, όπως συμβαίνει και σήμερα, συνόδεψε την καινούρια αυτή εφεύρεση, αποδεικνύοντας ότι η ανθρώπινη φύση παραμένει πάντοτε δύσπιστη απέναντι σε οτιδήποτε νέο σε όλες τις εποχές και σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.

Ο Snowden δεν αφήνει έξω από τις σελίδες του βιβλίου του ούτε την πολιομυελίτιδα, την ελονοσία, την τρίτη επιδημία πανώλης που έπληξε τον 19ο αιώνα τον Τρίτο Κόσμο, αλλά και σύγχρονες μάστιγες, όπως το AIDS, τον SARS και τον ιό Έμπολα.

Όλες αυτές τις πανδημίες ο συγγραφέας τις εξετάζει από άποψη κοινωνική, καλλιτεχνική, λογοτεχνική- όπως συνέβη κατά κόρον με τη φυματίωση-, πολιτισμική, οικονομική και υγειονομική και αυτό ακριβώς είναι και το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του βιβλίου του. Στηλιτεύοντας τα λάθη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, των κυβερνώντων, αλλά και των διψασμένων για κέρδη εταιρειών στη διαχείριση της πρόσφατης επιδημίας του ιού Έμπολα στη Δυτική Αφρική, καταλήγει στην αρχαία διαπίστωση ότι η δημόσια υγεία πρέπει να είναι ο ύψιστος νόμος του ανθρώπου και να υπερισχύει των νόμων της αγοράς.

Το βιβλίο, γραμμένο σε γλώσσα απλή, σαφή και κατανοητή, απαλλαγμένη από δυσνόητους επιστημονικούς όρους, θα λύσει πολλές απορίες, επίκαιρες λόγω της σημερινής πανδημίας και θα βάλει σε μία λογική σειρά τα σχετιζόμενα με την ιατρική θέματα στον νου των αναγνωστών. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία που διάβασα τη φετινή χρονιά και το οποίο συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όλους και ιδίως σε όσους τείνουν να είναι διστακτικοί απέναντι στα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής μας. Μόνο όταν ο αναγνώστης διαβάσει και μάθει σχετικά με το πως ήταν η ζωή μας συντροφιά με τις θανατηφόρες αυτές ασθένειες, χωρίς φάρμακα, αντιβιοτικά και εμβόλια για να αντιμετωπιστούν, θα μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα τις υπηρεσίες που έχει προσφέρει η ιατρική πρόοδος στην ανθρωπότητα.

Το Επιδημίες και κοινωνία, Νo 1 στον κατάλογο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ με τα βιβλία που πρέπει να διαβάσουμε για να τοποθετήσουμε την πανδημία του κορονοϊού στο σωστό της πλαίσιο, εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο τα μαζικά ξεσπάσματα λοιμωδών νόσων διαμόρφωσαν την κοινωνία, από τον Μαύρο Θάνατο μέχρι σήμερα. Διεξοδική διερεύνηση του αντίκτυπου των επιδημικών νόσων, το βιβλίο αυτό, που πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική τον Δεκέμβριο του 2019, αποκαλύπτει με ποιους τρόπους αυτές οι νόσοι όχι μόνο επηρέασαν την ιατρική επιστήμη και τη δημόσια υγεία, αλλά μεταμόρφωσαν επίσης τις τέχνες, τη θρησκεία, την ιστορία των ιδεών και τον πόλεμο. Ο Snowden θίγει θέματα όπως η εξέλιξη των ιατρικών θεραπειών, η λογοτεχνία της πανώλης, η φτώχεια, το περιβάλλον και η μαζική υστερία. Δεν αναπτύσσει μόνο την ιστορική διάσταση νόσων όπως η ευλογιά, η χολέρα και η φυματίωση, αλλά εξετάζει και τις επιπτώσεις πρόσφατων επιδημιών, καθώς και το ζήτημα της παγκόσμιας ετοιμότητας ενώπιον της νέας γενιάς νοσημάτων, ενώ σε έναν νέο πρόλογο πραγματεύεται και την παγκόσμια απειλή της COVID-19.

Βρείτε το βιβλίο ΕΔΩ.