Το έργο του Georges Bernanos με τίτλο «Διάλογοι Καρμηλιτισσών» είναι μεγαλειώδες. Μεγαλειώδες για την αποτύπωση της ανθρώπινης διάστασης στην οπτική της ατομικής ευθύνης. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στο επίμετρο του βιβλίου μας παρέχει πλήθος πληροφοριών τόσο για το έργο όσο και την χρονολογική παρουσίαση των γεγονότων. Επομένως, μας εξασφαλίζει χώρο προκειμένου να εντρυφήσουμε στην δισυπόστατη φύση του περιεχομένου του. Δισυπόστατη διότι, όπως αναφέρθηκε εξ αρχής, η πραγμάτευση της υποκειμενικής ερμηνείας της βούλησης ισορροπεί σε χρονικά πρακτικά εν μέσω ιστορικών ρήξεων. Εάν η Γαλλική Επανάσταση του 1789 δύναται να ορισθεί ως η ιστορική κορύφωση μίας εξελικτικής πορείας πολιτικής επικυριαρχίας της αστικής τάξης, τότε τα συμβαλλόμενα μέρη της κοινωνικής κατάστασης πραγμάτων, που συνδέονταν με το παλαιό καθεστώς της μοναρχίας και της αριστοκρατίας, έρχονται αντιμέτωπα με την οριστική συνθήκη απόφασης της προσαρμογής τους εντός της νέας πραγματικότητας, όπως αυτή προκύπτει από τις ανατροπές της επανάστασης. Επομένως, η ιστορία του Georges Bernanos δύναται να προσεγγισθεί υπό το παράλληλο βλέμμα δύο παραγόντων ταυτόχρονης ερμηνείας. Από τη μία πλευρά, η νεαρή ευγενικής καταγωγής Μπλανς σε καμία των περιπτώσεων δεν θα πρέπει να αντικριστεί ως αποστάτης της τάξης της. Η απόφασή της να υιοθετήσει το μοναχικό σχήμα, είναι απόφαση σύμφωνη με την ασφάλεια την οποία η αποδοχή της επιφέρει στην αδύναμη φύση της. Η ίδια, εξάλλου, αποδέχεται την αδυναμία αυτή και αναζητά τον θρησκευτικό μανδύα ως προέκταση των κοινωνικών σχέσεων που πλέκονται ανάμεσα στην τάξη της οικογενείας της και ευρύτερα του εκκλησιαστικού θεσμού. Η νεαρή πρωταγωνίστρια, ωστόσο, κάνει επίκληση στην ατομική της φύση ως σύμβολο της φιλοσοφικής αποκάλυψης του Διαφωτισμού περί ατομικότητας (ανεξαρτήτως ένα οι φιλόσοφοι διαχειρίστηκαν την έννοια με διαφορετικούς τρόπους και κατέληξαν σε αντίστοιχα αποτελέσματα), εξευγενίζοντας την αδυναμία κατανόησης των μεταβολών, τις οποίες η ίδια υπήρξε μάρτυς, με την αδυναμία της να υποστηρίξει τον καταρρέοντα οίκο προς όφελος της απομόνωσής της σε μοναστήρι. Μία μορφή εξουσίας (βλ. πατρική) μεταμφιέζεται στη νέα μορφή εξουσίας, ίδιας κατασκευής και ιδεολογικής σύνδεσης, με επίκεντρο τον πανταχού παρόντα Θεό και την υποταγή στις εντολές του μοναστικού κανόνα, υπό τις οδηγίες της εκάστοτε Αγίας Μητέρας (βλ. μητρική εξουσία). Θα ήταν δόκιμο να υποστηριχθεί πως σε αυτό το σημείο η κοινωνική ισορροπία δεν ανατρέπεται, μονάχα αλλάζει μορφή προκειμένου την ατομική της αδυναμία να την μεταφέρει στην δυναμική παρουσία της γυναικός εντός ενός ρόλου, εν προκειμένω η Μπλανς, η οποία δηλώνει την φυσική της αδυναμία να αποδεχτεί την κοινωνική πραγματικότητα και την παρουσία της μέσα σε αυτή, μεταθέτει στην ηγουμένη της μονής της επιθυμία της για ατομική υπέρβαση. Στο πρόσωπό της καθρεφτίζει την βούλησή της για ανεξαρτησία. «Για μένα ο κόσμος δεν είναι παρά ένα περιβάλλον στο οποίο δεν μπορώ να ζήσω» (σελ. 29).
Η συζήτηση με την ηγουμένη, που θα ακολουθήσει την απόφασή της όπως ενταχθεί στις τάξεις του μοναστηριού, είναι εξίσου αποκαλυπτική. Η Μπλανς διακατέχεται από τον ενθουσιασμό της αυταπάρνησης ως λεκτικής έκφρασης συναισθημάτων, μίας στιγμιαίας αποτύπωσης και όχι ως μίας συνειδητοποιημένης απόφασης. Το ζήτημα της ευθύνης και της συνείδησης το θέτει αρχικά ο πατέρας της (βλ. διάλογος σελ. 29) κι έπειτα η ηγουμένη (βλ. διάλογος σελ. 34). Η μοναστική ζωή ενέχει το στοιχείο της απομόνωσης και της αποδέσμευσης απ’ οτιδήποτε συνδέει το πρόσωπο με την κοινωνική ζωή. Η ευθύνη της επιλογής στηρίζεται στην αποδοχή αυτού και όχι στην όψη ενός καταφυγίου, όπως το προσδιορίζει η νεαρή δόκιμη. Ανάμεσα στη δοκιμασία της μοναστικής ζωής, τις στερήσεις και τις αντιξοότητες η ηγουμένη επιχειρεί περισσότερο απ’ όλα να διαλευκάνει τις προθέσεις της Μπλανς. Προθέσεις οι οποίες διαβιώνουν στις ψευδαισθήσεις μίας νέας ζωής, απαλλαγμένης από τις υπονομεύσεις της εξωτερικής πραγματικότητας. Σε αυτό το σημείο η ίδια ενσταλάζει στην οπτική της νεαρής δόκιμης την αίσθηση της κοινής ύλης από την οποία είναι φτιαγμένη αυτού του είδους η πραγματικότητα. Η τελευταία δεν διαφέρει από την κοινωνική ζωή. Καθεμία εκ των μοναχών ακολουθεί το δικό της μονοπάτι στην αλήθεια του Θεού. Για το λόγο αυτό και η έννοια του θανάτου ενώπιον του οποίου σύντομα θα βρεθεί η ηγουμένη μοιάζει να αποκαλύπτεται στα μάτια της Μπλανς με τρόπο ανατρεπτικό. Η απομάγευση μίας πράξης την φέρνει αντιμέτωπη με ερωτήματα και θέσεις τις οποίες θα επεξεργαστεί εν συνεχεία μέσα από τα εξελισσόμενα γεγονότα. «Μια νεαρή όπως η Μπλανς ντε λα Φορς, που είναι συγγενής μας κατά κάποιο τρόπο, δεν μπορεί παρά να επηρεάζεται από ορισμένους κοσμικούς τρόπους σκέψης που η μοναστική ζωή μπορεί μεν να τους τιθασεύσει, αλλά όχι και να τους καταστείλει τελείως» (σελ. 56). Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στη συζήτηση η οποία θα ακολουθήσει για την εκλογή της νέας ηγουμένης η νεαρή δόκιμη θα επιχειρήσει να υποστηρίξει την υποψηφιότητα της Μητέρας Μαρί με όρους ορθολογιστικής απόκρισης και όχι θεόσταλτης εντολής. Δεδομένης της καταγωγής και του επιπέδου μορφώσεώς της, οι προβληματισμοί της αποθανούσας ηγουμένης αποκτούν σάρκα και οστά στη στάση της Μπλανς έναντι πρακτικών θεμάτων, τα οποία εγείρονται στο μοναστήρι.
Από αυτό το σημείο έως την εκτέλεση των μοναχών στη γκιλοτίνα της επανάστασης, η οποία αναμετρούνταν με τις δικές της ψευδαισθήσεις, ο χρόνος και η μετακύλιση των γεγονότων βαίνουν με ταχύτητα προς το ολικό αδιέξοδο για την τάξη πραγμάτων που ανατρέπεται. Εδώ εκκινά το κομμάτι της δισυπόστατης ερμηνείας του έργου. Οι εκπρόσωποι των επαναστατημένων πολιτών εμφανίζουν τη φύση του ανθρώπου ως υπέρτατη αξία, δίχως, ωστόσο, να είναι σε θέση να της αποδώσουν περιεχόμενο. Η τακτική της εκτέλεσης όλων όσων συνδέονταν με τη μοναρχία, δεν γνωρίζει ταυτότητες παρά μόνο επιφάνειες. Ο Νόμος καθίσταται η προέκταση των φυσικών δικαιωμάτων του ατόμου. Στο όνομά του οι διαφοροποιήσεις καθίστανται εμπόδιο στην εξέλιξη της επανάστασης και οφείλουν να αποβληθούν από το προσκήνιο της ιστορίας. Η εκκλησία και οι θεσμοί της αντιμετωπίζονται σαν μικρές Βαστίλες στις οποίες κυριαρχεί η ιδεολογία της μοναρχίας και της αριστοκρατίας. Το μοναστήρι θα λεηλατηθεί. Η Μπλανς, θα καταλήξει υπηρέτρια στο κατασχεμένο αρχοντικό του πατέρας της, ο οποίος θα εκτελεστεί. Ο «όρκος του μάρτυρος», τον οποίο υιοθετούν σύσσωμες οι μοναχές στη φυλακή, συμβολίζει τον αόρατο ιδεολογικό δεσμό με την τελευταία Βαστίλη των επαναστατών· Σε αυτή την πορεία θα κινηθεί τελευταία απ’ όλες η Μπλανς.
Μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης
Επίμετρο Σταύρος Ζουμπουλάκης
Nοέμβριος 2021, Εκδόσεις Πόλις
Σελίδες 256
Τιμή 17,70€
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instagram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
