Τις απόψεις ενός ιστοριοδίφη λογοτέχνη για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 φιλοξενεί το παρόν πόνημα. Ο άνθρωπος αυτός δεν είναι άλλος από τον σχετικά προσφάτως άνθρωπο των γραμμάτων και εκλιπόντα -το 2014- Κωστή Παπαγιώργη.
Το βιβλίο, με εισαγωγή και επιμέλεια του Δημήτρη Σωτηρόπουλου περιέχει ανολοκλήρωτα κείμενα του Κωστή Παπαγιώργη για το 1821, άρθρα, κείμενα και βιβλιοκρισίες του για το ίδιο θέμα, καθώς και δύο συνεντεύξεις του. Εξ ού και ο ταιριαστός τίτλος Κατάλοιπα του ’21.
Τι έχει, λοιπόν να μας πει, ένας ιστοριοδίφης για την Ελληνική Επανάσταση; Αυτό μας το εξηγεί εναργώς στην εισαγωγή του βιβλίου ο μελετητής και αναλυτής του έργου του Δημήτρης Σωτηρόπουλος, το γιατί, δηλαδή, αποφάσισε ένας λογοτέχνης να ασχοληθεί με την Ιστορία.
Μας μιλάει για τη διαπίστωση του Κωστή Παπαγιώργη ότι η λαϊκή κουλτούρα των Ελλήνων βρίσκεται σε αναντιστοιχία με τους δυτικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς, οι οποίοι επιβλήθηκαν στον ελληνικό λαό, κατ’ αυτόν, πολύ νωρίς, πριν το έθνος μας ωριμάσει για κάτι τέτοιο. Επίσης μας μιλάει για την απέχθεια του συγγραφέα προς την εθνικιστική εκδοχή της Ιστορίας του ΄21, μία απέχθεια η οποία γίνεται ολοφάνερη κατά την ανάγνωση των άρθρων και των κειμένων για το 1821 του Παπαγιώργη. Όπως και η άποψή του ότι ο εκβιαστικός και πρόωρος εκδυτικισμός του κράτους μας δημιούργησε τα προβλήματα που μας ταλανίζουν ως κοινωνία μέχρι σήμερα.
“Η επανάσταση του 1821 ξεκίνησε από έξω, από τους Έλληνες του εξωτερικού, στις παραδουνάβιες περιοχές, και από έναν αξιωματικό του τσάρου, τον Υψηλάντη. Συνεχίστηκε από τους Έλληνες και τελείωσε από τους ξένους, δηλαδή ήταν μία επανάσταση που κανείς δεν κατάλαβε πώς έγινε (και πού πραγματικά στόχευε).”
Κατ’ αρχήν, ο συγγραφέας ασχολείται με το ακανθώδες ζήτημα της Ύδρας, της καταγωγής, δηλαδή, των κατοίκων της, αλλά και με την ιστορία της και τον ρόλο που αυτό το νησί έπαιξε στην Ελληνική Επανάσταση. Εν συνεχεία, εξετάζει το γλωσσικό ζήτημα των ηρώων του 1821 και μας επισημαίνει την αντίθεση της γλώσσας την οποία μιλούσαν σε σχέση με τους “χαρτογιακάδες”, τους μορφωμένους δηλαδή λογίους που διοικούσαν την Επανάσταση. Τα ονόματα του Μπάυρον και του Μαυροκορδάτου εμφανίζονται σε κάποια άρθρα, όπως και τα ζητήματα της στάσης που τήρησε η Εκκλησία στην Ελληνική Επανάσταση, αλλά και ο περίφημος μύθος του Κρυφού Σχολειού.
Ο Κωστής Παπαγιώργης δεν χάνει ευκαιρία να αποκαθηλώσει το ωραιοποιημένο εθνικό μας αφήγημα, παραθέτοντας αποδεικτικά στοιχεία και να τονίσει πως πέρα από την ιστορική μας συνέχεια ως έθνος, υπήρξαν και στιγμές που συνέβησαν πολλές ρήξεις στην Ιστορία μας.
Άλλα ζητήματα με τα οποία ασχολείται ο συγγραφέας είναι εκείνο του Νικόλαου Γαλάτη, του “αιρετικού” εκείνου μέλους της Φιλικής Εταιρείας, η ίδρυση της πρώτης τράπεζας στη χώρα μας από τον Εϋνάρδο και τον Καποδίστρια, το ζήτημα των στρατευμάτων μας, αλλά και η σύναψη του πρώτου αγγλικού δανείου το 1824-25.
Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Κωστής Παπαγιώργης θέτει με το βιβλίο αυτό το θεμελιώδες ερώτημα: ποιοι είμαστε τελικά; Τι είναι η Ελλάδα;
“Είναι χώρα της Ανατολής; Χαμένο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας; Βαλκανικό κρατίδιο με όλα τα συμπαρομαρτούντα; Κληρονόμος του μεγαλύτερου πολιτισμού; Ιστορικό λάθος;”
Ή μήπως, εν τέλει, όλα αυτά μαζί; Ένα ιδιαίτερο βιβλίο για το 1821 το οποίο ξεφεύγει από τις πεπατημένες ατραπούς και δίνει άφθονη τροφή για σκέψη στον αναγνώστη.