Η Marie NDiaye υπογράφει ένα, ψυχογραφικής υφής, μυθιστόρημα το οποίο επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και προεκτάσεις. Επανέρχεται στο δημόσιο λόγο με μία σκηνοθεσία -ας μου επιτραπεί ο όρος- μοναδικής τεχνικής κατάρτισης. Από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα του έργου, ο αναγνώστης διερωτάται εάν τα πρόσωπα τα οποία συνδιαλέγονται στην ιστορία αντιπροσωπεύουν πράγματι την ουσία των ρόλων και των κοινωνικών συμβάσεων, τα οποία καλούνται να υπηρετήσουν, σε συνδυασμό με την μικρο-ιστορίες τις οποίες κάθε σύμβαση, αυτού του είδους, μεταφέρει από το παρελθόν στο παρόν των ηρώων.
Φαινομενικά η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τη δικηγόρο «Σιζάν», με το άγνωστο μέχρι τέλους όνομά της, η οποία αναλαμβάνει τη νομική υπεράσπιση της «Μαρλίν Πρενσιπό», η οποία κατηγορείται για την δολοφονία των τριών παιδιών της. Μέσα από το πλέγμα αυτής της επικοινωνίας αναδεικνύονται πληθώρα επιπέδων κοινωνικής συμβίωσης μεταξύ των προσώπων (οικογενειακό περιβάλλον, άμεσο ή/και έμμεσο). Οι γονείς καθίστανται κέντρο των εξελίξεων με αντίστροφη κατεύθυνση. Είναι παρόντες στις εξελίξεις ετεροκατευθύνοντας τις επιλογές της «κυρίας Σιζάν». Από την εν λόγω σχέση αναπτύσσεται μία εσωτερικευμένη εικόνα για τον κόσμο αμφιβολιών της πρωταγωνίστριας.
Όσο περισσότερο προστίθενται στοιχεία και πληροφορίες τόσο πληθαίνουν τα ερωτήματα και τα αδιέξοδα στην αλήθεια των πραγμάτων. Και προτού φτάσουμε στην ολοκλήρωση του κάδρου, η συγγραφέας ξεδιπλώνει την ψυχοσύνθεση της προσωπικότητας σε ισορροπία ενός εγκλήματος και μίας συναναστροφής με τον άνδρα που προηγήθηκε της πράξης.
Για να εξηγήσω την τελευταία πρόταση, θα μου επιτρέψει ο αναγνώστης να επικεντρώσω το ενδιαφέρον μου στη δολοφονία των τριών παιδιών και τη στάση των γονέων μεταξύ τους και ως προς τα παιδιά. Από αυτή την τριμελή διχοτόμηση προκύπτουν εισαγωγικές επεξηγήσεις της στάσης της «κυρίας Σιζάν» ως προς τα πρόσωπα, τα οποία συναποτελούν την ιστορία.
Η «Μαρλίν Πρενσιπό», η δολοφόνος των παιδιών, εμφανίζεται στο προσκήνιο μέσα από την έννοια της ολικής υποκείμενης αμφισβήτησης. Ο πρότερος βίος αντανακλούσε την υποβάθμιση της προσωπικής επιθυμίας στις επιδιώξεις μίας συμβολικής συμμετοχής στην κοινωνική αναπαραγωγή. Δεν υπήρχαν περιθώρια υπέρβασης, κι αυτή η μορφή συστολής έναντι των αναγκών είναι διάσπαρτη σε όλο το έργο, στο οποίο το όνομα της «Μαρλίν Πρενσιπό» εμφανίζεται. Σκιαγραφείται η εξωτερική πραγματικότητα μέσα από τον κώδικα ηθικής τον οποίο όφειλε να υπηρετεί, υιοθετώντας στο ακέραιο την στάση ζωής του συζύγου της. Η πατριαρχική δομή του συστήματος αξιών απομαγεύεται σε μία και μόνη ενέργεια. Η δολοφονία είναι τεχνητά προδιαγεγραμμένη και κατευθυνόμενη από την ανδρική φιγούρα του συζύγου.
Η διαστολή των συναισθηματικών εξάρσεων της «Μαρλίν Πρενσιπό» καθρεφτίζει τον εγκλωβισμό της σε ένα πλαίσιο πειθαναγκασμών και απορρίψεων. Και τα παιδιά μετατρέπονται σε μικροκαμωμένα κακέκτυπα της πατρικής οριοθέτησης. Στο πρόσωπό τους αντικρίζει τη μελλοντική υποτακτική σύζυγο και τους δυνάστες της ανδρικής φύσης. Οι λόγοι της δολοφονίας δεν είμαι άμεσα κατανοητοί. Στις σελίδες, ωστόσο, της ψυχαναλυτικής αναφοράς διαπιστώνει ο αναγνώστης τη δύναμη και την ένταση των αναφορών στις οποίες εισέρχεται η «Μαρλίν Πρενσιπό».
«Αλλά τον είχα απογοητεύσει, ναι. Αλλά είμαι αδιάφορη. Αλλά είμαι μια γυναίκα μάλλον βαρετή, ξέρετε […] Αλλά τη χαρά που μου είχε δώσει η διδασκαλία, αλλά την υποτιμούσε, αλλά την έβρισκε χωρίς νόημα, εξωπραγματική, αλλά θύμωνε αλλά έλεγε ότι είχα δουλέψει μέσα σε ψευδαισθήσεις» (σελ. 132) είναι ένα απόσπασμα από την συγκλονιστική μαρτυρία της κατηγορουμένης. Και μέσα σε αυτό το απόσπασμα συμπυκνώνεται η αλήθεια της μίας πλευράς.
Από την άλλη πλευρά, η οπτική του άρρενος συνδαιτημόνα είναι καθολική της απόστασης που τον χώριζε από τα διαδραματιζόμενα γεγονότα. Την αίσθηση της δολοφονίας την είχε διαμορφώσει εν γνώση του. Το αφήγημα αυτής το είχε προσαρμόσει στα δεδομένα της προσωπικής του σχέσης εξουσίας όπως αυτή διαμορφώνονταν ήδη από την παιδική του ηλικία (εδώ τίθεται το ερώτημα σχετικά με την παρουσία της «κυρίας Σιζάν» και τη σχέση της με το εν λόγω πρόσωπο, αλλά θα το αφήσουμε στον αναγνώστη να το διερευνήσει). Ο πατέρας εμφανίζεται να παρακολουθεί την πραγματικότητα μέσα από τον φόβο και την πειθαρχία την οποία επιβάλλει στα μέλη της οικογενείας.
«Γι’ αυτό θέλησα να με φοβούνται τόσο, όσο με αγαπούσαν» (σελ. 140) μία φράση η οποία αποτυπώνει με τον πλέον επιθετικό τρόπο τον χειριστικό χαρακτήρα του ανδρός, για τον οποίο η κοινωνική καταξίωση καταγράφεται μέσα από το πρίσμα των σχέσεων οικογενειακής ιδιοκτησίας. Ο έρωτας, τα συναισθήματα, η έλξη και η επιθυμία έχουν μετασχηματιστεί σε χαλαρούς δεσμούς εξάρτησης. Η γυναίκα βιώνει εμπειρικά την κατάθλιψη από την συλλογική και ατομική ματαίωση, ενώ ο άνδρας μεταπλάθει τις προσωπικές ευθύνες σε πρόσοψη δικαιολόγησης των επιλογών. Η κοινωνία στο απόσπασμα, είναι η καταληκτική προσέγγιση της στάσης του.
Η ίδια ακριβώς διάψευση των προσδοκιών αποτυπώνεται και στις σχέσεις μεταξύ της «Σαρόν» και του «Ραλφ», του «Ρουντί» και της «Λίλας» με επίκεντρο (παρατηρητή ή αποδέκτη) την «κυρία Σιζάν». Ο τρόπος με τον οποίο οι ζωές διακλαδώνονται είναι αριστοτεχνικά δομημένος. Δεν θα υπεισέλθω, ωστόσο, σε λεπτομέρειες αυτού του εκπεφρασμένου δράματος (διότι η πλοκή εξελίσσεται με ενισχύουσα την τάση δραματοποίησης μίας, εκ των προτέρων, αδιέξοδης κατεύθυνσης)· η άνωθεν αναφορά στο σύμπλεγμα της οικογενείας των «Πρενσιπό» είναι χαρακτηριστική για το μωσαϊκό γεγονότων τα οποία αποκαλύπτονται βήμα το βήμα μέσα στις σελίδες του έργου.
Η τεχνική του λόγου της Marie Ndiaye και η μεθοδολογία ανάπτυξης των χαρακτήρων είναι ενδεικτική της ποιότητας και του χαρακτήρα του έργου. Ψυχογραφική ανάλυση, κοινωνιολογική προσέγγιση, δραματουργία μιας πράξης και ακτινογραφία των συμβάσεων του εξωτερικού -δημόσιου- λόγου/χώρου, όλα ξεκλειδώνονται με μαεστρία.
Βαθμολογία: 4/5
Info: To μυθιστόρημα της Marie NDiaye, «Η εκδίκηση είναι δική μου» (Μάρτιος 2022), κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση Αλεξάνδρας Κωσταράκου. Σελίδες: 264. Τιμή: 16 ευρώ.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
