Κριτική: «Ο θάνατος ερχόταν προς το μέρος μου» – Ποιητές και ποιήτριες από τη Ρωσία και την Ουκρανία κατά του πολέμου
Ανθολογημένη συλλογή ποιημάτων, Ρώσων και Ουκρανών δημιουργών, με επίκεντρο την εναντίωση στον πόλεμο και τις προεκτάσεις αυτού
Από τις εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες κυκλοφορεί ανθολογημένη συλλογή ποιημάτων, Ρώσων και Ουκρανών δημιουργών, με επίκεντρο την εναντίωση στον πόλεμο και τις προεκτάσεις αυτού. Σε επιλογή, μετάφραση και πρόλογο της ποιήτριας Ξένιας Καλαϊτζίδου, δημιουργείται γέφυρα από τον 20ο αιώνα στον 21ο και τα αποτυπώματα της βαρβαρότητας του ανθρώπινου πολιτισμού παραμένουν αναλλοίωτα στο διάβα τού χρόνου. Εντυπωσιάζει ο κοινός τόπος των βιωματικών εκφραστικών μέσων με τα οποία οι δημιουργού της εν λόγω συλλογής αποτυπώνουν εικόνες, συναισθήματα και την ολική τους αποστροφή στα πεπραγμένα των εχθροπραξιών.
Πόσο κοινές οι ρίζες των εντυπώσεων από την πεζογραφία τού Στρατή Μυριβήλη και τού Ηλία Βενέζη με αυτές των ποιητών/τριών του παρόντος χρόνου, εν έτει 2022, του Μπέλσκι και της Χερσόνσκαγια. Πόσο όμοιες οι αγωνίες τού Χέμινγουεϊ και τού Όργουελ με αυτές τής Μαρκιτάντοβα και τού Πολτοράτσκι. Εκεί που ανθεί η υπονόμευση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ήττα τής βούλησης για ζωή, ο θάνατος της ελπίδας για αλληλεγγύη και συνεργασία, εκεί αναπτύσσεται ο αντίλογος στο κυρίαρχο αφηγηματικό ιδεολόγημα, η αντιπρόταση στη μετριότητα της πλασματικής εξωτερικότητας των πραγμάτων.
«Τα σωθικά μου τρώει ο πόλεμος./Προς όφελος κάποιου άλλου/έναν πλησίον μου πυροβόλησα/βγήκα κατά αδερφού να βάλω» (σελ. 15), γράφει ο Σεργκέι Γιεσένιν και αμέσως τίθεται το ερώτημα «γιατί;», μα απάντηση δεν αναμένεται, γιατί κανένας πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ, επειδή ποτέ δεν βρέθηκε η ουσιαστική αιτία για να ξεκινήσει. Και σε αυτό το μεταίχμιο των γεγονότων, το δράμα των ανθρώπων που καλούνται να συμμετέχουν είτε άμεσα στα πεδία των μαχών, είτε έμμεσα ως πρωταγωνιστές των παράπλευρων απωλειών, αναπτύσσεται με τρόπο άμεσο και καταγγελτικό στους στίχους των ποιητών/τριών. Αναγνωρίζεται η αδυναμία αντίδρασης στα αποτελέσματα μίας πράξης, αλλά υπερυψώνεται η αξία τής αντίστασης στον πόλεμο εν συνόλω. Τα πρόσωπα μοιάζουν ολοένα να μικραίνουν υπό το βάρος της τραγωδίας που μαστίζει το ανθρώπινο γένος, ωστόσο, ενώνουν τις φωνές τους σε μία ολική αντίθεση με ένα καθεστώς πολλαπλού ευνουχισμού τής ανθρώπινης υπόστασης και τής ανεξαρτησίας αυτής.
Και η μνήμη; Ποιος ο ρόλος της; Μας απαντά ο ποιητής Γιούρι Λεβιτάνσκι, πως οι ποιητές και οι καλλιτέχνες εν γένει, καθώς φορούν το στρατιωτικό πηλήκιο και βαστούν την ύλη τού πολέμου στα χέρια, καταργούν την προσωπικότητά τους, γίνονται ένα με τους ετοιμοθάνατους συναδέλφους τους. Δεν γνωρίζει η αιματοχυσία δημιουργούς τού πνεύματος και χειρώνακτες εργάτες, δεν γνωρίζει διοικητικούς υπαλλήλους και στελέχη δημοσίων και ιδιωτικών δομών. Όλοι υφίστανται τις ίδιες πιθανότητες να βρεθούν σκεπασμένοι υπό το χώμα τού τάφου. Και η αποστροφή των εικόνων του πολέμου ριζώνει και δεν εγκαταλείπει τον ψυχισμό τού ανθρώπου που αντάλλαξε τη ζωή των άλλων για τη δική του. Μένει αλυσοδεμένη με την ηθική ευθύνη τού ιδίου προς τους άλλους και την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Στην ίδια δυναμική της μνήμης επικεντρώνεται και η Όλγα Μπράγκινα όταν στο ποιήμά της με τίτλο «Η μνήμη μάς ανήκει» γράφει «και η μνήμη σαν υγρό μαντιλάκι για κουρασμένους κροτάφους/κι όλα πρέπει να μείνουν σε σένα, σαν χρόνια παιδικά που ποτέ δεν τελειώνουν» (σελ. 27), αυτή ακριβώς είναι η στιγμή κατά την οποία όλοι οι δημιουργοί, άμεσα ή έμμεσα, ανακαλούν ως πηγαία δύναμη της φύσης, την παιδική αθωότητα. Καλούν τη μνήμη να επιστρέψει στο μαγνητικό πεδίο τής αυθεντικής έκφρασης των συναισθημάτων, εκεί κατά την οποία έκφραση δεν υποβόσκουν ιδιοτελείς σκοπιμότητες και ιαχές αντεκδίκησης· εκεί κατά την οποία ο πόλεμος είναι λέξη κενή περιεχομένου και πράξη ανήκουστη· εκεί κατά την οποία ο άνθρωπος λογίζεται ως διακριτή αξία, όμοια του φυσικού κάλλους και της τελειότητας.
Και ο φόβος; Ο Ίγκορ Μπόμπιρεβ με την αμεσότητα της ποιητικής διαστολής τού λόγου επιτρέπει να διαπεράσει ο φόβος τού πολέμου σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, προτού αποκτήσει όνομα και διακριτά χαρακτηριστικά στο πεδίο των μαχών. Είναι ο φόβος που διασπείρεται σε όλα τα μήκη και πλάτη τής καθημερινότητας, ο ανοίκειος εκείνος σύντροφος και αδελφός που ακολουθεί καταπόδας τις υπάρξεις στην υλική σύνθεση της μέρας. Είναι ο φόβος της σύμβασης, όχι αυτός καθαυτός, μα η σύμβαση αποδοχής του ως μία εξέλιξης η οποία συμβαδίζει την ανθρώπινη πορεία στο διάβα των αιώνων. Δεν είναι η διαστροφή τού πολιτισμού, η αυτο-αναίρεσή του, ο μόχθος τής άρνησης, αλλά η αντίληψη του φόβου ως μίας ανεκτής αξίας, ανάμεσα σε άλλες. «Τρέμοντας όχι από φόβο/ (…)/από φρίκη/εκείνη της απόγνωσης/πως τίποτα το τρομερό ακόμα δεν συνέβη/πως όλα αυτά ενδόμυχα είναι μόνο/πως έξω όλα έπονται ακόμα/πως όλα έπονται» (σελ. 37), και αυτή η αίσθηση της ισορροπίας ανάμεσα στην εκτρωματική διάψευση της ζωής και την οπτικού τού σχεδιασμένου και συντεταγμένου θανάτου καταλήγει στην απομάγευση της οντότητας ως αυτόνομης παρουσίας στα μέτωπα του φυσικού κόσμου. Αυτή, η φλόγα τού πολέμου, να μετατραπεί σε νέο φως στους καταδυναστευμένους της γης, να μετασχηματιστεί σε νέο δρόμο για τη διάβαση από την εμπειρία τής παθογένειας στην απελευθέρωση του ωραίου και του όμορφου, που κρύβει εντέχνως η ανθρώπινη υπόσταση.
Και το σώμα, ως υλική ακρότητα της παρουσίας στα συλλογικά τεκταινόμενα του ποέμου, αποκτά νέα διάσταση, με διασταλτική ερμηνεία αυτή τη φορά, ήδη από τους στίχους της Όλγας Μαρκιτάντοβα. To σώμα, δεν ταυτίζεται με τις εσωτερικές αντιδράσεις τής σκέψης και των επιθυμιών. Υψώνει ανάστημα και θέτει εμπόδια στη διασάλευση της τάξης των ανθρωπίνων σχέσεων, που το αίτημα της πατρίδας για προάσπιση συμφερόντων καλεί να θυσιάσει τα τέκνα της. Έως ότου το σώμα μετατραπεί σε εξάρτημα της πολεμικής βιομηχανίας και κατασταλεί στις επιδιώξεις ενός ανεπεξέργαστου παρόντος (δεδομένου ότι το μέλλον δεν υφίσταται ως προοπτική). «Πριν μπεις στον κήπο/των αποσυνδεδεμένων νοημάτων/θα δεις μια λέξη ντυμένη με πρασινόλευκα/στα γυμνά μετα-χειμερινά κλαδιά/ Κάθε κατεστραμμένο σπίτι/κι ένας μικρός θάνατος/(…), (σελ. 51). Λόγος, σώμα, πρόθεση, ηθική και μία νέα, υπό διαμόρφωση, εποχή συντάσσονται σε ενιαία ποιητική ετοιμότητα από τους δημιουργούς, με τελικό αποδέκτη τον πόλεμο και τις ρίζες που αυτός ενέχει στις σκέψεις και τις καθημερινές συστάσεις τού κοινωνικού γίγνεσθαι. Δεν φοβούνται· τολμούν να διατρανώσουν την αντίθεσή τους, σ’ αυτόν τον πόλεμο, στον κάθε πόλεμο, με υπαρκτά πυρά και αθέατες (ή ορατές) συνέπειες.
Εξαιρετικά σημαντική η συγκεκριμένη έκδοση ενταγμένη σαφώς στα πλαίσια της αντιπολεμικής λογοτεχνίας εν γένει. Εξίσου σημαντική και ποιοτικά αποδεδειγμένη η επιλογή και μετάφραση ποιητών/τριών εκ μέρους τής Ξένιας Καλαϊτζίδου, η οποία υπηρετεί τη στοχοθεσία τής συλλογής με σεβασμό στη μνήμη και τη δύναμη της εμπειρίας, όπως αυτή μεταφέρεται στην ποίηση.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.