Το μυθιστόρημα του Olen Steinhauer με τίτλο «Ο τουρίστας» δεν αποτελεί μία ακόμη κατασκοπευτική αστυνομική ιστορία, μεγεθυμένα στις απαιτήσεις των μυστικών υπηρεσιών. Μολονότι κυριαρχεί αυτού του είδους η περιγραφική αποτύπωση στο έργο, καθότι ο πρωταγωνιστής, Μάιλο Γουίβερ, δρα στα πλαίσια των τελευταίων και μας αποκαλύπτει τα ενδότερα των απόκρυφων διεργασιών, ωστόσο, η ανάγνωση του έργου επιτρέπει στον αναγνώστη μία εναλλακτική προσέγγιση και ερμηνεία αυτού, προσέγγιση στην οποία το ποιόν των μυστικών υπηρεσιών είναι η κορυφή του παγόβουνου. Για να κατανοήσουμε το περιεχόμενο του μυθιστορήματος και τα θέματα τα οποία αναλύει μέσα από την καταγραφή πτυχών των ανθρωπίνων σχέσεων, προτείνεται η ανάγνωση του έργου με αντίθετη φορά, από το τέλος προς την αρχή. Ο πατέρας του πρωταγωνιστή, περιγράφει, μέσα από μία διεξοδική συζήτηση, το ιστορικό των ανθρωπίνων σχέσεων από τις οποίες γεννήθηκε και με τις οποίες ανατράφηκε ο ήρωας του έργου. Η μητέρα, ιδεολογικά τοποθετημένη στο ένα άκρο του πολιτικού φάσματος, στην Ευρώπη, που μετά τα καταστροφικά αποτελέσματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον δυτικό καπιταλισμό και τον εξ ανατολών υπαρκτό σοσιαλισμό, λαμβάνει σειρά αποφάσεων με επίκεντρο την συνέπεια μεταξύ λόγων και έργων. Εισχωρεί στους ταξικούς αγώνες της ένοπλης αντιπαράθεσης και φέρνει στον κόσμο ένα παιδί, τον πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος, του οποίου την ανατροφή μεταθέτει σε τρίτα συγγενικά πρόσωπα. Η μητρική και πατρική φιγούρα εκλείπουν από την καθημερινότητα του νεαρού Μάιλο, ο οποίος γνωρίζει τα καθέκαστα από την τρυφερή παιδική ηλικία και βιώνει την αποξένωση του οικείου περιβάλλοντος με τρόπο, υπό ψυχολογικές και συναισθηματικές μεταβολές, οδυνηρό. Η μητέρα, στα 1979 θα αυτοκτονήσει στις φυλακές υψίστης ασφαλείας της Στουτγάρδης. Η πατρική όψη, στενά δεμένη με τη ρωσική πολιτική, δεν θα σταθεί στο πλευρό του παρά μόνο ως πράκτορας (ο πατέρας) των ίδιων αυτών συμφερόντων, με τα οποία θα επιχειρήσει να συνδέσει τον υιό του. Επομένως, γίνεται εύλογα κατανοητό πως, η ατομική ιστορία και προσωπική διαδρομή του πρωταγωνιστή αποτελούν την προέκταση των επιλογών των γονέων, σε μία εποχή μαζικής αμφισβήτησης κάθε αξιακού δεδομένου στον δυτικό πολιτισμό. Ακολουθώντας την ιστορία από το τέλος προς την αρχή τα γεγονότα αναδεικνύουν αυτή την Αχίλλειο πτέρνα του ήρωα, δίχως ο ίδιος να είναι σε θέση να υπερβεί το σύμπλεγμα αρνήσεων των οποίων έγινε μάρτυρας.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, πέραν του οικογενειακού πεδίου αναφοράς, ο ήρωας εμπλέκεται σε σειρά εσωτερικών δολοφονιών στελεχών και συνεργατών των μυστικών υπηρεσιών, στις οποίες είναι ενεργό επαγγελματικό μέλος. Με εξαιρετική μαεστρία ο συγγραφέας αφήνει για τις τελευταίες στιγμές του δράματος την απομάγευση της πραγματικότητας. Δεν εφαρμόζει καμία καινοτομία όσον αφορά την πρόσληψη του αναγνώστη. Ο τελευταίος είναι υποψιασμένος σχετικά με τις διασυνδέσεις και τα συμφέροντα τα οποία υπηρετεί ένα σώμα τέτοιου τύπου. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν επιλέγει να μεταφέρει την αιτία των παθών του κοινωνικού προβλήματος στη σφαίρα των αισθήσεων αλλά, αντίθετα, προσγειώνει ομαλά τον αναγνώστη στο να αντιληφθεί την έννοια της σύγχρονης πολιτικής στην ολική της ουσία. «Έχει να κάνει με την Κίνα. Προμηθεύονται το επτά τοις εκατό του αργού πετρελαίου τους από το Σουδάν. Κάθε χρόνο, η Κίνα προμηθεύεται όλο και περισσότερο πετρέλαιο – απαιτούνται περισσότερα για να διευρυνθεί η αυτοκρατορία της. […] Το ένα τρίτο των εισαγωγών της σε πετρέλαιο προέρχεται από την Αφρική. Δεν έχει περιθώριο να το χάσει» (σελ. 364) και η πραγματικότητα επαληθεύει την βιωμένη εμπειρία στο μέγιστο των αποτιμήσεων της. Ανώτερο διευθυντικό στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών, υφιστάμενος του οποίου είναι ο πρωταγωνιστής, αναλύει δίχως αιδώ την πολιτική σκακιέρα και τα οικονομικά συμφέροντα τα οποία επικρέμανται σα «Δαμόκλειος σπάθη» πάνω από τις πολιτικές επιλογές των αντιμαχόμενων παρατάξεων. Με την ανατροπή των σοσιαλιστικών συστημάτων στην Ανατολική Ευρώπη και Ρωσία, καθώς και την εσωτερική ριζική μεταβολή στην Κίνα και σε χώρες της Ασίας, το χάσμα μεταξύ των αντιτιθέμενων δυνάμεων μεταφέρθηκε στον ανταγωνισμό των εξοπλιστικών προγραμμάτων και την κυριαρχία επί του πετρελαίου. Σε αυτό το σημείο καμπής, οι χώρες της Αφρικανικής ηπείρου μετατράπηκαν σε μήλον της έριδος. Οι κυβερνήσεις των ισχυρών δυνάμεων ήταν διατεθειμένες να θυσιάσουν πρόσωπα και καταστάσεις με γνώμονα την επικυριαρχία στην σκακιέρα του αντιπάλου. Σε αυτό το παιχνίδι του ανταγωνισμού, οι μυστικές υπηρεσίες ανέλαβαν ρόλο διεκπεραίωσης των πλέον αντιδραστικών απαιτήσεων. Τα εργαλεία αυτών, οι «τουρίστες», πληροφοριοδότες, εκτελεστές και συνολικά όργανα για την υλοποίηση στόχων και σκοπών ενεργοποιούνται. Για τους «τουρίστες» όπως ο Μάιλο, οι εντολές της αρχής του υπηρεσιακού σώματος έχουν μία θεϊκή υπόσταση. Οφείλουν να υλοποιηθούν άνευ αντιρρήσεως. Στο ίδιο σκηνικό, ο πρωταγωνιστής μετατράπηκε σε παράλληλη μαριονέτα προκειμένου η ηγεσία αφενός να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς με τρίτες χώρες και αφετέρου να καλύψει και, στην ουσία των πραγμάτων, να σβήσει τα ίχνη που αφήνουν τέτοιες ενέργειες. Ο Μάιλο, η Άντζελα Γέιτς, ο Τριπλχορν κ.α. επιτελικά στελέχη ενεπλάκησαν, ως αναλώσιμα υλικά, σε μία διαμάχη δίχως νικητές και ηττημένους. Ο νόμος του Hobbes περί της ανθρώπινης αυτοκαταστροφής στην βιαιότητα της επιβίωσης αποκτά στο έργο χαρακτήρα και ταυτότητα.
Στο τέλος των διαδραματιζόμενων γεγονότων θύμα και θύτης ταυτίζονται. Εξτρεμιστικές οργανώσεις, αθρόες παράνομες χρηματοδοτήσεις, δολοφονίες υψηλόβαθμων αξιωματούχων, παρακολουθήσεις και πρακτικές που υποβαθμίζουν την ανθρώπινη ζωή στη διάσταση της μονομέρειας. Από τη μία πλευρά, η επιφάνεια των πραγμάτων και η ακολουθούμενη εξόντωση του ανίσχυρου προς επιβίωση του, στιγμιαία, ισχυρού. Από την άλλη πλευρά, οι θύτες μετατρέπονται σε θύματα και αντίστροφα, δίχως όρια. Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας (και όχι μόνο ο ήρωας, μέσα από τα μάτια του οποίου ξεδιπλώνεται ο λαβύρινθος των δαιδαλωδών διαδρομών των συμφερόντων) είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Άπαντες, μηδενός εξαιρουμένου, τίθενται στην προκρούστεια κλίνη. Η επιβίωση των προσώπων αμφισβητείται καθ’ όλη την εξελικτική πορεία της πλοκής. Ψυχοφάρμακα, συγκρούσεις, επιφανειακές δεσμεύσεις και συμβατικές εικόνες θαλπωρής αναδεικνύουν την τυπικότητα, σε βαθμό πλαστικότητας, την οποία προβάλλει ο σύγχρονος κόσμος. Από την τελευταία βαθμίδα των εργασιακών σχέσεων έως τις διαβαθμίσεις μίας πυραμιδωτής ιεράρχησης των οικονομικών συμφερόντων, το άτομο έχει εξαλειφθεί. Στη θέση του κυριαρχούν ρόλοι τεχνηέντως κατασκευασμένοι για να ανταποκρίνονται σε μία στοχευμένη κατηγοριοποίηση των κοινωνικών προτεραιοτήτων. Και σε αυτές τις προτεραιότητες, ο άνθρωπος ως αυθύπαρκτη υπόσταση δεν έχει αξία.
The tourist, Εκδόσεις Πόλις, Μάιος 2021
Μετάφραση: Άλκηστις Τριμπέρη
Επιμέλεια: Μαρία Γουρνιεζάκη
Αριθμός σελίδων: 574