Κριτική: Σωτήρης Δημητρίου – «Ουρανός απ’ άλλους τόπους» (Εκδόσεις Πατάκη)

Στα χνάρια τις προφορικής καταγραφής κινείται το βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου με τίτλο Ουρανός απ’ άλλους τόπους, το οποίο μπορεί να αποδειχτεί παράδεισος για τους λαογράφους και τους ερευνητές της ντοπιολαλιάς της ορεινής Ηπείρου. Κι αυτό διότι είναι όλο γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο στο συγκεκριμένο ιδίωμα, κάνοντας έτσι ακόμη πιο παραστατική την αφήγηση της Αλέξως, της σχεδόν αιωνόβιας αφηγήτριας από τη Βόρεια Ήπειρο, η οποία όμως βρίσκεται τώρα στην Ηγουμενίτσα.

Δεν πρόκειται όμως για μία αφήγηση, αλλά για εκατό περίπου μικρότερες, γραμμένες όλες σε ένα στυλ που θα μας θυμίσει Παπαδιαμάντη. ‘Ετερες αφηγήσεις από τη ζωή της Αλέξως έχουμε συναντήσει σε κάποια διηγήματα του Δημητρίου.

Οι μικρές αυτές αφηγήσεις, που αποτελούν ουσιαστικά τη βιογραφία της Αλέξως, έχουν-πλην της λογοτεχνικής- μεγάλη συναισθηματική, ιστορική, αλλά κυρίως λαογραφική σημασία. Εδώ περιγράφεται ανάγλυφα η ζωή ενός ορεινού χωριού της Ηπείρου στον 20ο αιώνα, η φτώχεια, τα παραιπόμενα του Εμφυλίου, της Κατοχής, η σκληρή αγροτική ζωή, ο κίνδυνος των ασθενειών, η ξενιτειά, ο ανταγωνισμός, αλλά και οι μικρότητες που κυριαρχούν στην καθημερινότητα ενός κατοίκου σε ένα τέτοιο μέρος.

Η μορφή της μητέρας της Αλέξως κατέχει κομβικό ρόλο στο βιβλίο: ο άδικος φόνος της θα στοιχειώνει ανεπανόρθωτα τη γυναίκα αυτή για όλη την υπόλοιπη ζωή της.

Σαν θραύσμα μνήμης από άλλη εποχή, ο Δημητρίου συνθέτει μία ολοκληρωμένη τοιχογραφία της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ηπείρου, καταγράφοντας στις σελίδες του βιβλίου του και δημοτικά τραγούδια, καθώς και ποιήματα της περιοχής. Η αγάπη του συγγραφέα για τον τόπο του μπορεί να αντανακλάται στα λόγια της Αλέξως, ο ίδιος όμως ο συγγραφέα παραμένει αθέατος στη σκιά της ηλικιωμένης γυναίκας: σε κανένα σημείο του μονολόγου της ο αναγνώστης δεν αφήνεται να υποθέσει ότι δεν είναι η Αλέξω αυτή που μιλάει. Αυτό ακριβώς είναι το αριστοτεχνικό στο βιβλίο του Δημητρίου: φέρνει στους αναγνώστες του Ουρανούς από άλλους τόπους, καταφέρνοντας να εκμηδενίσει τον δικό του ρόλο στις σελίδες του. Για τόσο αυθόρμητη καταγραφή της ζωής της πρόκειται!

Πάνω απ ‘όλα όμως, πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο διατηρεί αναλλοίωτη όλη την αρχέγονη ομορφιά του γλωσσικού ηπειρώτικου ιδιώματος, τόσο καλά δουλεμένου λογοτεχνικά από τον συγγραφέα. Είναι, οπωσδήποτε, κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό μυθιστόρημα που τον πρώτο λόγο στις σελίδες του έχει τόσο η Αλέξω, η γυναίκα της Ηπείρου και ο άνθρωπος, όσο και η πολύπαθη γη της Ηπείρου.

« Ουρανός απ’ άλλους τόπους»,
Εκδόσεις Πατάκη
Σελίδες 584
Διαστάσεις 14×21
Ιούνιος 2021