Η συλλογή διηγημάτων του Ted Chiang αποτελεί μία φιλοσοφική πραγματεία αποτυπωμένη σε λογοτεχνικό πλαίσιο. Τα νοήματα και οι παράμετροι που θέτει, διαμορφώνουν τον οργανικό σκελετό μίας κοινωνικής τεχνολογικής δυστοπίας. Ωστόσο, στην περίπτωση του Ted Chiang, τα διήγημα δεν περιορίζονται σε μία φαντασιακή θέαση των πραγμάτων. Αντίθετα, κάθε πτυχή αυτών μεταφράζεται ως οιωνός ρεαλιστικής καταγραφής του μέλλοντος.
Στο κέντρο των πραγματικοτήτων που αποτυπώνονται στα διηγήματα εντοπίζεται ο άνθρωπος και η σχέση του με την τεχνολογία. Η τελευταία, διαπερνά κάθε στιγμή της καθημερινότητας του ανθρώπου. Τα δρώντα υποκείμενα υποκαθιστούν σκέψεις και ενέργειες, τις οποίες αναγνωρίζουν στο «σήμερα» ως αναγκαίες και φυσιολογικά διαμεσολαβούμενες από τον ανθρώπινο παράγοντα, με τεχνολογικές ανακαλύψεις στο βωμό της εξυπηρέτησης της καθημερινής δραστηριότητας και της απελευθέρωσής της από τους περιορισμούς που η ίδια θέτει. Παράλληλα, ο συγγραφέας αναφέρεται αναλυτικώς στη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, την ίδια στιγμή κατά την οποία θέτει το ζήτημα της ευθύνης και των ορίων της ελευθερίας βούλησης.
Ο χρόνος και ο χώρος τίθεται υπό επαναξιολόγηση. Η μνήμη μετατίθεται σε μία διεργασία ανάλυσης και διερευνώνται οι δυνατότητες των ορίων της. Κάθε διήγημα είναι και μία αποκάλυψη του μέλλοντος. Με την τεχνολογία να έχει εμβολίσει την ανθρώπινη υπόσταση και να εξαναγκάζει την σύγκριση και εν τέλει σύγκρουση με τις παραδεδεγμένες αλήθειες του παρελθόντος.
Ενδεικτικά θα αναφερθούμε σε ορισμένα εκ των διηγημάτων από τα οποία δυνάμεθα να εξάγουμε σειρά συμπερασμάτων, σύμφωνα με όσα ήδη έχουμε αναφέρει. Στο διήγημα με τίτλο «Ο έμπορος και η πύλη του αλχημιστή», θέτει το ζήτημα του χρόνου τόσο του παρελθόντος όσο και του μέλλοντος. Ο ήρωας της ιστορίας βρίσκεται ενώπιον δύο πυλών που η μία τον μεταφέρει πίσω στο χρόνο και η άλλη εμπρός. Το ίδιο υποκείμενο παρατηρεί τον εαυτό του και παρεμβαίνει για να ανακαλύψει τα αίτια των ενεργειών του. Δεν δύναται να μεταβάλει το αποτέλεσμα αυτών. Ωστόσο, είναι σε θέση, διατηρώντας μία μορφή συνέχειας της προηγούμενης και της επόμενης γενιάς ανθρώπων, να προειδοποιήσει και να ενημερώσει για τα μελλούμενα. Οι πληροφορίες βρίσκονται στη διακριτική ευχέρεια του δρώντος υποκειμένου εάν θα αποκαλυφθούν ή εάν θα αποκρυφτούν. Κάθε επιλογή θέτει την αναφορά της προς γνώση. Στο τέλος αυτής της διαδρομής απομένει η εικόνα της εμβάθυνσης στον πυρήνα των επιλογών μας. Ακόμη και στην περίπτωση κατά την οποία τα γεγονότα που έχουν προηγηθεί και όλα όσα έπονται επρόκειτο να λάβουν σάρκα και οστά, δυνάμεθα, γνωρίζοντας τα βαθύτερα αίτια των εκάστοτε επιλογών, να τροποποιήσουμε το περιεχόμενο αυτών προκαλώντας την εσωτερική μεταβολή των πραγμάτων. Την ίδια οπτική, αυτή τη φορά στο διήγημα «Εκπνοή», με κέντρο αυτής το ζήτημα της μνήμης, επεξεργάζεται ο συγγραφέας. Μονάχα που στην περίπτωση της μνήμης ο φυσικός κόσμος και ειδικότερα ο αέρας, μετατρέπονται σε εργαλεία καθορισμού της ανθρώπινης σκέψης. Η φύση θέτει περιορισμούς.
«Ο εγκέφαλός μας βασίζεται στη διέλευση αέρα, και όταν ο αέρας ρέει πιο αργά, οι σκέψεις μας επιβραδύνονται» (σελ. 70). Ο επιστήμονας ερευνητής θέτει εαυτόν σε στάδιο πειραματικής διερεύνησης των δυνατοτήτων υπέρβασης των περιορισμών της φύσης. Οι προσπάθειες αποδεικνύονται μάταιες, ωστόσο, οι προτροπές για τις μελλοντικές επιτυχίες της φυσικής επιστήμης επί του εξωτερικού κόσμου δημιουργούν τη γέφυρα μεταξύ των επιστημονικών προσπαθειών να επιβληθεί ο άνθρωπος επί της φύσης, ολοκληρωτικά.
Ένα εκ των σπουδαιότερων διηγημάτων της εν λόγω συλλογής είναι αυτό με τίτλο «Ο βιολογικός κύκλος των λογισμικών όντων». Μία νεαρή επιστήμονας αναλαμβάνει επαγγελματική συνεργασία με εταιρία κατασκευής λογισμικού ανθρωποειδών ρομπότ. Πλέον, κάθε δραστηριότητα της ανθρώπινης παρουσίας μετατίθεται στις μηχανοποιημένες συσκευές, οι οποίες καθορίζονται από ενσωματωμένες στο σώμα του τεχνολογικού κορμού λογισμικό. Νοημοσύνη, προσωπικότητα, ιδιοσυγκρασία και συμπεριφορά έχουν επεξεργαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ομοιάζουν στις αντίστοιχες ανθρώπινες. Ένα ελκυστικό προϊόν το οποίο εξετάζει τις πλευρές της πραγματικότητας μέσα από την τεχνολογική κατασκευή.
«Υπάρχουν πολλοί λόγοι που η Blue Gamma επικεντρώθηκε στον εικονικό κόσμο αντί στον πραγματικό-χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερη ευκολία κοινωνικής δικτύωσης…» (σελ. 112). Ωστόσο, οι δυνατότητες της τεχνολογίας υπονομεύουν το τελικό αποτέλεσμα. Προβλήματα και ασυνήθιστες συμπεριφορές των ρομπότ ανατρέπουν τους αρχικούς σχεδιασμούς και το κλίμα ευφορίας που επικρατεί στις πρώτες ανταποκρίσεις. Οι προγραμματιστές στρέφουν το ενδιαφέρον τους στην περαιτέρω αυτοματοποίηση των κινήτρων της λογισμικής κατεύθυνσης των ρομπότ, προκειμένου να συντμηθεί ο πραγματικός χρόνος. Σε αυτή την προοπτική, και με τον ανταγωνισμό της αγοράς να έχει ορίσει τις επιλογές των προτεραιοτήτων της παραγωγής και της κατανάλωσης, οι έρευνες κεντρίζουν το ενδιαφέρον τους σε κάθε πτυχή της ιδιωτικότητας, μεταξύ άλλων και της σεξουαλικότητας. Ολοένα εμβαθύνει η έρευνα στην αντικατάσταση των ανθρωπίνων συμπεριφορών. Τα αδιέξοδα τα οποία αντιμετωπίζει, τα διαχειρίζεται με την προοπτική της ολικής αντικατάστασης των δομών της νοηματοδότησης των σχέσεων.
Στο ίδιο σκεπτικό επεκτείνεται το διήγημα «Η αυτόματη νταντά του Ντέϊσι». Η έρευνα επιχειρεί να αντικαταστήσει τις προσωποποιημένες σχέσεις στο μεγάλωμα των παιδιών με τις αυτοματοποιημένες μίας ηλεκτρονικής κατασκευής. Και μολονότι τίθεται επί τάπητος ταξικά και κοινωνικά όρια προέλευσης των εργατριών, και των αντίστοιχων στοχεύσεων στις μηχανές, οι προτάσεις προς τα ανώτερα στρώματα της κοινωνικής ιεραρχίας για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους μέσω της τεχνολογίας εξετάζει την αδέσμευτη φύση της ανθρώπινης σχέσης. Όσο κι αν λογίζεται από «ελλειμματικές» συμπεριφορές η τελευταία, σύντομα, η πλειοψηφία των οικογενειών θα επιστρέψει στην αυθεντικότητα της ανθρώπινης παρουσίας. Μία τεχνολογική παράμετρος καθιστά την τεχνολογία μη αξιόπιστη και επομένως, η παραδοσιακή επιμέλεια των παιδιών επαναφέρει στο προσκήνιο τις ισορροπίες μεταξύ των προσώπων, στον πραγματικό κόσμο.
Πολλαπλοί κόσμοι πρίσματος με αντιθετικές εικόνες του ίδιου μας του εαυτού, τεχνητές μορφές συναισθήματος και πίστης, είδωλα ζωής και τεχνολογικής αλληλεπίδρασης συνθέτουν τον φαντασιακό κόσμο του Ted Chiang, που ολοένα προσδίδει υπεραξία στον κόσμο του μέλλοντος που διαμορφώνεται τμηματικά γύρω μας, ήδη στο παρόν.
Εκδόσεις Ίκαρος, Ιούνιος 2021
Μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Σελίδες 456
Τιμή 18,80€