Κριτική: Victoria Hislop – «Καρτ Ποστάλ» (Εκδόσεις Ψυχογιός)

Το μυθιστόρημα της Victoria Hislop με τίτλο «Καρτ Ποστάλ» φαινομενικά περιστρέφεται γύρω από μία λάθος διεύθυνση αποστολής καρτών με πληροφοριακό περιεχόμενο σχετικά με τις εμπειρίες του πρωταγωνιστή, Άντονι, στην Ελλάδα. Η παραλήπτρια, νέα νοικάρισσα στο διαμέρισμα, τα στοιχεία του οποίου προορίζονταν για τη γυναίκα που συνεπήρε την καρδιά του αποστολέα, γίνεται αποδέκτης μίας ιστορίας με πολλούς, ενδιάμεσους, σταθμούς. Μία ματαίωση, σε πρώτο πλάνο, μετατρέπεται σε γέφυρα επικοινωνίας ετεροχρονισμένα. Ο πρωταγωνιστής, μέσα από τις κάρτες αλληλογραφίας, τις οποίες ταχυδρομεί τακτικά στην γυναίκα η οποία, εν τέλει, αρνήθηκε τις προοπτικές της μεταξύ τους σχέσης, καταγράφει, εν είδει ιστορικής μαρτυρίας και ηθογραφικής περιγραφής, μία ολάκερη κοινωνική πραγματικότητα σε μεταβολή, έχοντας ως επίκεντρο τις ερωτικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Υπό μία έννοια, και τηρουμένων των αναλογιών, η συγκεκριμένη μορφή γραφής και μυθοπλαστικής προσέγγισης έρχεται να μας υπενθυμίσει τη δύναμη έκφρασης και κοινωνιολογικής αποτύπωσης της πεζογραφίας των τελών του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη της ηθογραφίας. Προφανώς σε διαφορετικό περιβάλλον και σκοπιμότητα, ωστόσο, το εγχείρημα της συγγραφέως αγγίζει την ουσία κάθε ηθογραφικής αναφοράς, που δεν είναι άλλο από την ανάπτυξη των κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονομικών κλπ. παραγόντων που επενεργούν προσδιορίζοντας το περιεχόμενο του συνόλου στις εξατομικευμένες του εκδηλώσεις.

Πράγματι, η επικοινωνία η οποία, εν τέλει, αποκαθίσταται μεταξύ του αποστολέα και του, τυχαίου, παραλήπτη στο τέλος της ιστορίας είναι η σηματοδότηση για την αρχή μίας καινούργιας διαδρομής στο χρόνο. Μαγνητίζοντας τον τελευταίο, σε παρελθόντα και παρόντα, διαμορφώνει μία ισορροπία ανάμεσα στις εξελίξεις, τα γεγονότα των οποίων μοιάζουν να αναπαράγονται σε όλα τα μήκη και πλάτη της κοινωνικής πραγματικότητας, εν εξελίξει. Με άλλα λόγια, οι ιστορίες τις οποίες ο πρωταγωνιστής μάς μεταφέρει μέσα από τις κάρτες, τις οποίες στέλνει στη διεύθυνση την οποία του γνωστοποίησε η ερωτική σύντροφός του, είναι αυτόνομες όχι, όμως, και ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Σαν ανατομία του ανθρώπινου σώματος, στο επίπεδο των ερωτικών περιδινήσεων, η ελληνική κοινωνία αποτυπώνεται στις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα αλλά και τις επιθυμίες, την αναζήτηση της ελευθερία και των εμπειριών αποδεσμευμένων από τους περιορισμούς και τα πλαίσια ασφυκτικού ελέγχου. Επί της ουσίας, εξ αρχής η συγγραφέας προσδίδει χαρακτήρα αφετηρίας δίχως τερματισμό στην περιγραφή των συνθηκών κάτω από τις οποίες ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να συνεχίσει το ταξίδι στην Ελλάδα με σταθμούς την Πελοπόννησο, τα Κύθηρα, την Κρήτη, την Αθήνα και τελικό προορισμό το Λονδίνο. Μία ταξιδιωτική εμπειρία στην ατομικότητά της, βυθισμένη στην ανάγκη για υπέρβαση του πόνου που του προκάλεσε η διάψευση των προσδοκιών. Σε αυτή την αφετηρία, ο πρωταγωνιστής λειτουργεί σαν τον κινηματογραφικό φακό. Απαθανατίζει λεπτομερώς τα σημεία εκείνα της εικόνας μέσα από τα οποία αναδεικνύεται η ουσία των πραγμάτων και δη των ανθρωπίνων σχέσεων. Δεν αφήνει στο απυρόβλητο τις αιτίες της κοινωνικής καθίζησης ούτε τους λόγους των αλλεπάλληλων αδιεξόδων, τα οποία συναντά στο διάβα του. Ωστόσο, δεν επενδύει την δυναμική των εντυπώσεων στο πρώτο σκέλος της ιστορίας. Αντίθετα, αναζητά την τελευταία αναλαμπή ευκαιρίας όπως προσδώσει αναγκαιότητα βούλησης στα δρώντα υποκείμενα. Στο τέλος κάθε ιστορίας, είτε με την θετική είτε με την αρνητική έκβαση αυτής, η ανθρώπινη ύπαρξη εξέρχεται αποφασιστικά στο προσκήνιο. Για το λόγο αυτό, αξίζει να μελετήσει ο αναγνώστης χωριστά την εκάστοτε περίπτωση, όπως αυτή παρουσιάζεται στο έργο.

Στην πρώτη ιστορία η εκδίκηση, με όλες τις ιστορικές προεκτάσεις, και η άρνηση υποταγής της γυναικός στις συμφωνίες που λάμβαναν χώρα μεταξύ ανδρών (πατέρα και υποψήφιου συζύγου κατά κύριο λόγο) έρχεται να μας υπενθυμίσει την αδήριτη υποχρέωση του ανθρώπου όπως διατηρεί την αξιοπρέπειά του υπό οποιεσδήποτε συνθήκες την ίδια στιγμή κατά την οποία κάθε επιλογή ενέχει συνέπειες τις οποίες η μοίρα δεν ορίζει. Συνέπειες οι οποίες επενεργούν στο σώμα της υπόληψης και της δογματικής αναπαραγωγής κεκτημένων αντιλήψεων, άνευ υποβάθρου στις πλείστες των περιπτώσεων. Από την άλλη πλευρά, η επόμενη ιστορία εντάσσεται στην παράταιρη ζωή την οποία υπομένουν στωικά οι πρωταγωνιστές, δίχως επιθυμία για την προοδευτική ενσωμάτωση αυτής στις εξελίξεις του γύρω περιβάλλοντος κόσμου. Μία απομονωμένη καθημερινότητα, βουτηγμένη στην απορρύθμιση των αισθήσεων αποκτά, ξάφνου, νόημα όταν η βιοπάλη συναντά μία απρόσμενη εξέλιξη. Ένα άγαλμα γυναικός στην λαμπρότητα του χρόνου αναστατώνει τη συνείδηση και απομαγεύει τα απονεκρωμένα ερωτικά συναισθήματα του πρωταγωνιστή. Ο έρωτας σε τούτη την προωθητική του εικόνα (βλ. άγαλμα θεάς Αφροδίτης) μεταχειρίζεται τον άνδρα ως εργαλείο αποστροφής της υφιστάμενης κατάστασης πραγμάτων, σε σχέση με τη σύζυγό του, και μεταπλάθει την εικόνα του εξιδανικευμένου παρελθόντος στο άψυχο κορμί της αρχαιολογίας. Δεν είναι τυχαίο πως, και σε αυτή την περίπτωση, ο θάνατος λυτρώνει την τροπή των γεγονότων. Ένα ακόμη στίγμα των ανθρωπίνων σχέσεων είναι αυτό των προκαταλήψεων, όπως επιγράφεται στην εξιστόρηση των διαδραματιζόμενων της οικογενείας του Παπάζογλου. Η οικογενειακή επιχείρηση, ξεριζωμένη από την Κωνσταντινούπολη του 1955, αναπτύσσεται γοργά και διακλαδώνεται στις επιδιώξεις των απογόνων αυτής. Ωστόσο, ο ρόλος των ημερομηνιών με ιστορική βαρύτητα (βλ. άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453) μοιάζει να κλονίζει συθέμελα τις υλικές μεταβολές των καιρών. Όταν, μάλιστα, η υπεροψία κυριαρχεί στις στάσεις και τις επιλογές των ανθρώπων τότε κάθε εξέλιξη μοιάζει να δικαιώνει την προκατάληψη, δίχως να αναζητά τις βαθύτερες αιτίες. Και σε αυτή την περίπτωση, η ήττα του ανθρώπου και η συνολική καταστροφή την οποία επιφέρει στο πέρασμά του αντανακλά τον κύκλο της ζωής, με αφετηρία και τερματισμό το ίδιο πάντοτε σημείο. Υπάρχουν, τέλος, και εκείνες οι ιστορίες οι οποίες δεν προδιαγράφουν την έκβαση με πρόσημο αρνητικό. Είναι οι εξελίξεις οι οποίες απλώς δεν ολοκληρώνονται με κάποια συγκεκριμένη μορφή αλλά νοτίζουν τις ατομικές υπάρξεις με μία φευγαλέα γεύση ηδονικής επιθυμίας. Το μέσον, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για να εντρυφήσει στη μαγεία των αισθήσεων, ποικίλει. Ωστόσο, η αξία του αφορά την ποιοτική αναβάθμιση της στιγμής. 

Το μυθιστόρημα αφήνει στον αναγνώστη την αίσθηση περιπλάνησης σε τόπους και εποχές διαφορετικών εκδοχών, με μία κεντρική αφήγηση. Η τελευταία αποτελεί την πορεία προς την κορύφωση όλων και καθεμιάς εξ αυτών χωριστά. 

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ