Η «Βάναυση αγάπη» της Έλενα Φερράντε: Ένα αιχμηρό κοινωνικό δράμα για τη σχέση μητέρας και κόρης
Την συγγραφέα Elena Ferrante την ανακάλυψα μέσα απ’ την ανάγνωση της Τετραλογίας της Νάπολης, όπως και πολλοί άλλοι αναγνώστες στην χώρα μας, τετραλογία η οποία όχι μόνο με ταξίδεψε, αλλά ταυτόχρονα με μάγεψε, χαρίζοντας μου μία πληθώρα αντικρουόμενων συναισθημάτων, που χαράχτηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη μου. Μέσα από την ανάγνωση αυτής της σειράς βιβλίων, μου δημιουργήθηκε η επιθυμία, ίσως και η ανάγκη, να διαβάσω οτιδήποτε έχει γράψει η Elena Ferrante, σε μία προσπάθεια να την ανακαλύψω και να την γνωρίσω σε βάθος.
Έχοντας διαβάσει λοιπόν τα μυθιστορήματα «Μέρες εγκατάλειψης» και «Η χαμένη κόρη», ήρθε η στιγμή να διαβάσω το πρωτόλειο έργο της συγγραφέως, που τιτλοφορείται «Βάναυση αγάπη» και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην ιταλική γλώσσα το 1992. Πρόκειται για επανέκδοση του βιβλίου, μέσα από τις εκδόσεις Πατάκη, σε νέα, εξαιρετικά προσεγμένη μετάφραση από την κυρία Δήμητρα Δότση, η οποία έχει επιμεληθεί και την μετάφραση τόσο της Τετραλογίας της Νάπολης, όσο και των «Η χαμένη κόρη» και «Η παραλία τη νύχτα».
Προμηθεύτηκα το βιβλίο, την πρώτη κιόλας ημέρα της κυκλοφορίας του, και φυσικά το ξεκίνησα αμέσως. Ύστερα το διάβασα ξανά, αφήνοντας πρώτα κάποιες μέρες να περάσουν, για να το δω όσο το δυνατόν πιο “αντικειμενικά” και αποστασιοποιημένα μέσω της δεύτερης ανάγνωσης. Ομολογώ πως για ακόμα μία φορά η Ιταλίδα συγγραφέας με εξέπληξε ευχάριστα, μέσα απ’ το πρωτόλειο έργο της, το οποίο δεν έχει να ζηλέψει τίποτα απ’ τα επόμενα βιβλία της.
Παρότι αγάπησα την Τετραλογία της, καθώς και τις Μέρες Εγκατάλειψης, νομίζω πως το πρώτο της μυθιστόρημα, την Βάναυση Αγάπη, το λάτρεψα! Ίσως γιατί η τοποθέτηση της συγγραφέως, καθώς κι ο τρόπος που προσεγγίζει το κύριο θέμα του βιβλίου της, θέμα που την απασχολεί σε όλη την εργογραφία, θέμα που αγγίζει τα όρια της εμμονής, ίσως και να είναι, και φυσικά αναφέρομαι στη σχέση μεταξύ μητέρας και κόρης, που φαίνεται πως την απασχολεί σε κάθε της βιβλίο.
Όλα ξεκινούν την ημέρα των γενεθλίων της Ντέλιας, της πρωταγωνίστριας του βιβλίου, μέρα όπου η μητέρα της πνίγεται. Με αφορμή το δυσάρεστο αυτό γεγονός ξετυλίγεται η πλοκή του βιβλίου, σταδιακά, σελίδα τη σελίδα, με την πρωταγωνίστρια του βιβλίου, να προσπαθεί να ξεδιαλύνει την ομίχλη που επικρατεί γύρω απ’ το δυσάρεστο αυτό γεγονός, μιας και δεν γνωρίζει αν πρόκειται για δολοφονική ενέργεια ή για αυτοκτονία. Μέσα απ’ την αναζήτηση της αλήθειας σχετικά με τον θάνατο της μητέρας της, η Ντέλια θα οδηγηθεί ταυτόχρονα και σ’ ένα νοερό ταξίδι στο παρελθόν, μέσα απ’ τις παιδικές αναμνήσεις που έχουν εντυπωθεί στη μνήμη της, σε μία προσπάθεια να σκιαγραφήσει τον χαρακτήρα της αινιγματικής της μητέρας.
Επιλέγοντας, για ακόμα μία φορά, την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η Ιταλίδα συγγραφέας γεφυρώνει την όποια απόσταση προϋπάρχει μεταξύ της κεντρικής ηρωίδας του βιβλίου και του αναγνώστη, μετατρέπει το ανοίκειο σε οικείο και προσωπικό, αφού ο αναγνώστης αποτελεί εξ’ αρχής κομμάτι της ιστορίας, κομμάτι της ηρωίδας θα τολμούσα να πω, κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η συγγραφέας διαθέτει μία πηγαία ικανότητα να σε καθιστά μέρος της ζωής της πρωταγωνίστριας του βιβλίου της, με αποτέλεσμα να βιώνεις από πρώτο χέρι τα συναισθήματα, τις σκέψεις και γενικά οτιδήποτε απασχολεί την Ντέλια, την κεντρική ηρωίδα του βιβλίου. Σημαντικός αρωγός σε όλο αυτό, αποτελεί ο εικονοπλαστικός λόγος της Ferrante, που καταφέρνει να δημιουργήσει ερεθίσματα, που ξυπνούν και διεγείρουν όλες τις αισθήσεις του αναγνώστη! Δίχως τάσεις ωραιοποίησης, η συγγραφέας με άκρως εξομολογητική διάθεση, και γραφή απόλυτα ρεαλιστική, γραφή με κανένα στοιχείο ρομαντισμού ή περιττού συναισθηματισμού, δημιουργεί μία σκοτεινή, κλειστοφοβική και αρκετά σκληρή ατμόσφαιρα, μία ατμόσφαιρα ρυπαρή, που καταφέρνει ωστόσο να αιχμαλωτίσει τον αναγνώστη μες στις σελίδες του έργου, και σίγουρα να τον γοητεύσει!
Ο αναγνώστης παρότι αποτελεί άμεσο κοινωνό των συναισθημάτων και των σκέψεων που απασχολούν την κεντρική ηρωίδα του βιβλίου, δεν θα έλεγα πως ταυτίζεται απόλυτα, ή πως συναισθάνεται την ηρωίδα της Ferrante εκατό τοις εκατό, μιας και τα συναισθήματα που δημιουργούνται μέσα του είναι αρκετά αντιφατικά. Βέβαια δεν είναι και ο σκοπός της συγγραφέως αυτός. Ωστόσο, αυτά τα αντικρουόμενα συναισθήματα που καλλιεργούνται εντός του αναγνώστη, νομίζω αρκούν για διεγείρουν τον προβληματισμό του, να ξυπνήσουν ίσως την πιο σκοτεινή πλευρά του, και φυσικά του δίνουν την ευκαιρία να δει μία ωμή αλήθεια, αυτή της Ντέλιας και των όσων αισθάνεται για την μητέρα της, μία αλήθεια που τελικά ίσως και να τον αφορά!
Σταδιακά, σελίδα με τη σελίδα, η ιστορία ξετυλίγεται πότε με γοργούς και πότε με βασανιστικά αργούς ρυθμούς, ιστορία που μοιράζεται στο σήμερα και το χθες, μέσω φυσικά των παιδικών αναμνήσεων της Ντέλιας. Αναμνήσεις στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται η μητέρα της πρωταγωνίστριας και η διαταραγμένη σχέση της με τον σύζυγο της, καθώς και η ιδιαίτερη σχέση της με τον Καζέρτα, που εκτός από φιλική, υπήρχαν αδιάσειστες υποψίες πως μεταξύ τους, η Αμαλία, μητέρα της Ντέλιας και ο Καζέρτα είχαν αναπτύξει ερωτικούς δεσμούς.
Μέσα από την αναδρομή στο παρελθόν και την σκιαγράφηση του ξεχωριστού χαρακτήρα της Αμαλίας, η συγγραφέας καταφέρνει να ασχοληθεί με μία πληθώρα θεματικών, όπως οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει μία γυναίκα σε μία πατριαρχική κοινωνία, η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας, η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ μητέρας και κόρης, που σε πολλά σημεία του βιβλίου, ο αναγνώστης θα φτάσει στο σημείο να αναλογιστεί αν πρόκειται για σχέση αμοιβαίας αγάπης ή ζήλιας!
Η «Βάναυση αγάπη» είναι ίσως το πιο εσωτερικό μυθιστόρημα, τουλάχιστον στα δικά μου μάτια, της Elena Ferrante. Είναι ένα βιβλίο που δεν διαβάζεται τόσο εύκολα όσον αφορά τον χρόνο και τη διάρκεια της ανάγνωσης, κι ας είναι μικρό σε μέγεθος, κι αυτό γιατί αποτελεί ένα αιχμηρό κοινωνικό δράμα για τη σχέση μητέρας και κόρης, που προξενεί μία πληθώρα σκέψεων και συναισθημάτων. Ολοκληρώνοντας, λοιπόν, η «Βάναυση αγάπη» αποτελεί μία καταβύθιση του αναγνώστη στις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, και παράλληλα θα μπορούσε να πούμε ότι είναι ένας προσωπικός αγώνας ανακάλυψης της αλήθειας, που κρύβεται μέσα στις αναμνήσεις της πρωταγωνίστριας του έργου!