Κριτική: Laurence Rees – «Το Ολοκαύτωμα, μια νέα ιστορία» [Εκδ. Πατάκη]
Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί, ιδίως τα τελευταία χρόνια για το Ολοκαύτωμα. Και ο ίδιος ο ιστορικός ο Laurence Rees, έχει γράψει κι άλλο βιβλίο για το Ολοκαύτωμα. Όπως όμως μας λέει και ο υπότιτλος “Μια νέα ιστορία”, σε αυτό το βιβλίο πράγματι επιχειρείται μία νέα εξιστόρηση των γεγονότων. Αυτό καθιστά το βιβλίο αρκετά διαφορετικό από τα άλλα και δικαιολογεί απόλυτα τον υπότιτλο.
Προσωπικά έχω διαβάσει πολλά βιβλία για το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. Πολλά, που, όπως και «Το Ολοκαύτωμα, μία νέα ιστορία» μου έφερναν δάκρυα στα μάτια κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης με τις σκηνές απίστευτης σκληρότητας που ενίοτε περιγράφουν. Το τελευταίο βιβλίο όμως του L.R. διαφέρει από τα προηγούμενα και, αναμφισβήτητα, είναι το καλύτερο που κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά αυτή τη στιγμή για το συγκεκριμένο θέμα. Και αυτό συμβαίνει για τέσσερις, κυρίως, λόγους.
Πρώτον, ο L.R. σε αυτή τη νέα του προσέγγιση, δεν ασχολείται μονάχα με τις θηριωδίες των ναζί κατά των Εβραίων, αλλά με τις διώξεις που αυτοί εξαπέλυσαν και σε άλλες ομάδες, όπως π.χ. τους Ρομά, τους ανάπηρους και ψυχικά ασθενείς, τους Πολωνούς κ.α. Το γεγονός αυτό τοποθετεί το Ολοκαύτωμα μέσα στο πλήρες πλαίσιο όπου αυτό έλαβε χώρα και βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα τους λόγους για τους οποίους συνέβη, όπως και τα κίνητρα του Χίτλερ και των ναζί για να το διαπράξουν. Δεν ασχολείται μονάχα με τα στρατόπεδα και το πιο γνωστό από αυτά, το Άουσβιτς, αλλά με όλα τα αντισημιτικά μέτρα, την αρχή, δηλαδή, της καταιγίδας, τα οποία πάρθηκαν από την πρώτη στιγμή που ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία.
Έτσι ο L.R. εξιστορεί τη σταδιακή επιδείνωση της θέσης των Εβραίων, χωρίς να παραλείψει να αναφερθεί και στον αντισημιτισμό της εποχής και των άλλων λαών που βοήθησαν τους ναζί στην εκτέλεση του αποτρόπαιου έργου τους. Από τους Νόμους της Νυρεμβέργης και την περίφημη νύχτα των Κρυστάλων το 1938 μέχρι τις εκτελέσεις στους θαλάμους αερίων και τη Διάσκεψη στη Βανζέε, ο L.R. προσφέρει το πιο πλήρες μωσαϊκό που έχε γραφτεί για το συγκεκριμένο θέμα, χωρίς να αφήνει καμία πτυχή του ασχολίαστη.
Δεύτερον, το βιβλίο περιέχει έναν πραγματικά πολύ μεγάλο αριθμό μαρτυριών από επιζώντες Εβραίους, φρουρούς, αλλά και ναζί δεσμοφύλακες και διοικητές, από πάρα πολλά και διαφορετικά μέρη, τόσο από στρατόπεδα και από δρόμους πόλεων όπου έλαβαν χώρα προπηλακισμοί Εβραίων, μέχρι υπαίθριους χώρους και τα περίφημα γκέτο της Πολωνίας.
Τρίτον, αν υπάρχει μεταξύ των σύγχρονων ιστορικών κάποιος που να διαθέτει αδιαμφισβήτητα το χάρισμα της γραφής και του λόγου, αυτός σίγουρα είναι ο Rees. Το βιβλίο μπορεί, επομένως, να είναι κάπως βαρύ λόγω του δυσάρεστου θέματος το οποίο πραγματεύεται, όμως, είναι τόσο καλογραμμένο που ο αναγνώστης θα δεχτεί να το αφήσει από τα χέρια του χωρίς να το έχει τελειώσει μονάχα επειδή κουράστηκε να διαβάζει συνεχώς για τις τόσο άδικες εκτελέσεις και τους φόνους των ναζί.
Τέταρτον, ο ίδιος ο συγγραφέας μας λέει ότι “…δεν βρήκα ποτέ ένα γενικό έργο που να επιδίωξε να συνδυάσει τη συναισθηματική δύναμη της αυτοψίας με την ανάλυση των μηχανορραφιών του ναζιστικού κράτους, έτσι όπως επιχειρείται εδώ.” Πράγματι, για του λόγου το αληθές, αυτοψία και επεξήγηση συνυπάρχουν αγαστά σχεδόν σε κάθε σελίδα του κειμένου.
Ο ίδιος ο συγγραφέας, αφού προσπαθεί να απαντήσει σε όλη την έκταση του βιβλίου του στο πελώριο “γιατί” συνέβησαν όλα αυτά, ασχολείται στον επίλογο του βιβλίου του με το πρόβλημα που συνεπάγεται η χρήση της λέξης “Ολοκαύτωμα” και το τι τελικά αυτή περιλαμβάνει- μόνο την εξόντωση των Εβραίων ή όλων των ομάδων που στόχευαν να εκκαθαρίσουν οι ναζί στο όνομα της φυλετικής καθαρότητας;
Και καταλήγει στο εύλογο συμπέρασμα ότι είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί ακριβώς συνέβη ό,τι συνέβη -μάλλον γιατί αφήσαμε να συμβεί κάτι τέτοιο-και να γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι σε θέση να διαπράξει το είδος μας, αν βρεθεί στις κατάλληλες συνθήκες για να διαπράξει θηριωδίες.