Κριτική: “Το πλοίο των τρελών” της Katherine Anne Porter [Eκδόσεις Κλειδάριθμος]

Ένα αριστούργημα της κλασικής αμερικανικής λογοτεχνίας στη δυνατή μετάφραση της Έφης Τσιρώνη που το καθιστά προσεγγίσιμο στο ελληνικό κοινό, αποτελεί το ανάγνωσμα “Το πλοίο των τρελών“, ένα βιβλίο που η συγγραφέας του, η Katherine Anne Porter, δούλευε επί είκοσι δύο συναπτά έτη.

Η ιδέα για το έργο αυτό, όπως ομολογεί η ίδια η συγγραφέας, στηρίζεται στο ηθικοπλαστικό, αλληγορικό ποίημα του Σεμπάστιαν Μπραντ Das Narrenschiff το οποίο γράφτηκε στα τέλη του 15ου αιώνα.

Η υπόθεση του βιβλίου διαδραματίζεται στο πλοίο των τρελών, όπως μας λέει και ο τίτλος, το υπερωκεάνιο Βέρα που εκτελεί το δρομολόγιο από τη Βερακρούς του Μεξικού προς το Μπρέμερχαφεν της Γερμανίας εν έτει 1931.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρεις θεματικές ενότητες που συμπίπτουν με το ταξίδι του πλοίου: τον απόπλου, την ανοιχτή θάλασσα και τα λιμάνια, με το δεύτερο μέρος να καταλαμβάνει φυσικά και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου.

Το πλοίο αποτελεί ένα ζωντανό μωσαϊκό λαών, κουλτουρών και γλωσσών, αφού σε αυτό επιβαίνουν άνθρωποι πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων. Αυστηροί Γερμανοί με έναν σκύλο που παθαίνει ναυτία, δύο άτακτα παιδιά, Κουβανοί φοιτητές ιατρικής, ένας ρατσιστής πλοίαρχος, ένα ζευγάρι που μαζί δεν κάνει και χώρια δε μπορεί, ένας πονόψυχος γιατρός και ένας καχύποπτος Εβραίος είναι μερικοί μόνο από τους χαρακτήρες που πλαισιώνουν τις σελίδες του βιβλίου.

Οι επιβάτες, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, βλέπουν ταινίες, τρώνε, γελούν, ανταλλάσσουν απόψεις, διαπληκτίζονται, χορεύουν, γευματίζουν. Τα σχόλια για την πολιτική, τη φιλοσοφία, την Ευρώπη του Μεσοπολέμου και τις ανθρώπινες σχέσεις είναι σκόρπια σε όλη την έκταση του βιβλίου, παράλληλα με την εξέταση της πλοκής. Το πλοίο έτσι μετατρέπεται σε μία μικρή πόλη, μία μικρογραφία της ανθρώπινης κοινωνίας της εποχής.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ιδιοφυΐα της συγγραφέως ξετυλίγεται σε όλη της την έκταση χάρη στην αριστοτεχνική ύφανση τόσων πολλών και διαφορετικών χαρακτήρων σε ένα και μόνο μυθιστόρημα καθώς και στην επιτυχημένη ενσωμάτωση των στοιχείων που χαρακτηρίζουν την εποχή του Μεσοπολέμου: ο αντισημιτισμός, οι νωπές μνήμες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η απειλητική σκιά του ναζισμού και του φασισμού, οι μεγάλες ταξικές διαφορές μεταξύ εκείνων που ταξιδεύουν στην πρώτη και αυτών που ταξιδεύουν στην τρίτη θέση.

Οι χαρακτήρες είναι πλασμένοι με μεγάλη δόση χιούμορ, υπερβολικοί θα έλεγε κανείς, αυτό όμως εξυπηρετεί τα μέγιστα τον σκοπό της συγγραφέως: δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μιλάμε για το πλοίο των τρελών, όχι για ένα οποιοδήποτε πλεούμενο. Στην αντίθετη περίπτωση, αν οι επιβάτες δηλαδή ήταν συνηθισμένοι, καθημερινοί χαρακτήρες, δεν θα υπήρχε κανένα πλοίο τρελών, οπότε το ανάγνωσμα δεν θα ήταν παρά κάτι το συνηθισμένο. Η συγγραφέας θέλει να εξετάσει ενδελεχώς την ανθρώπινη φύση και να καταδείξει τις πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις των ανθρώπινων χαρακτήρων.

Η διάθεση της σε ό,τι αφορά την περιγραφή των χαρακτήρων και την εξέταση των συναισθημάτων και των σκέψεών τους είναι σατυρική, ειρωνική, αλλά και άκρως αναλυτική. Καμία βιασύνη δεν υπάρχει στην περιγραφή των στιγμών, αντιθέτως καθεμία από τις φράσεις και τις περιγραφές είναι αριστοτεχνικά δουλεμένη.

Από την άλλη, οι πολλές και διαφορετικές κουλτούρες εξασφαλίζουν την ποικιλία και την εναλλαγή στους αναγνώστες που έρχονται σε επαφή με τη συντηρητική εβραϊκή κουλτούρα, την αυστηρή γερμανική, τη θορυβώδης ισπανική και λατινοαμερικανική και την πιο τυποποιημένη και ψύχραιμη και υπολογιστική αμερικανική. Επιπροσθέτως, οι ταξικές διαφορές, οι διαφορετικές πολιτικές απόψεις και τα διαφορετικά επαγγέλματα όλων αυτών των ανθρώπων που συγχρωτίζονται στους κοινούς χώρους του πλοίου συμπληρώνουν την εξαίρετη τοιχογραφία μιας εποχής που διαδραματίζεται σχεδόν εξολοκλήρου-με την εξαίρεση κάποιων λιμανιών, όπως της Κούβας και της Τενερίφης- πάνω στο κατάστρωμα και στις στενές κουκέτες του υπερωκεάνιου.

Οι επιβάτες ταλανίζονται από διάφορα διλήμματα σε ό,τι αφορά τις επιλογές τους. Δεν είναι σίγουροι για αυτά που πρόκειται να πράξουν και γι’ αυτά που θα γίνουν, ακόμη κι όταν το πλοίο θα φτάσει στον τελικό του προορισμό. Ο αναγνώστης, επομένως, μένει με την αίσθηση της απορίας σχετικά με τις τύχες των επιβατών του πλοίου. Άλλοι θα συνεχίσουν τη μονότονη ζωή τους ακριβώς όπως ήταν και πριν από τον απόπλου, άλλοι όμως δεν θα διστάσουν τελικά να αναθεωρήσουν αρκετά μετά από αυτό το ταξίδι. Σε κάθε περίπτωση ο αναγνώστης θα είναι ελεύθερος να φανταστεί την κατάληξη που θα επιθυμούσε ο ίδιος σχετικά με κάθε έναν από τους χαρακτήρες του βιβλίου ή εκείνη που έρχεται σε συμφωνία με το κλείσιμο του βιβλίου από την ίδια τη συγγραφέα. ΅

Εν τέλει πάντως, αυτό που μένει στον αναγνώστη από το εξαίρετο ψυχογράφημα της Porter εκτός από την αίσθηση της απεραντοσύνης του ωκεανού καθώς το πλοίο λικνίζεται απαλά στα νερά του, είναι μία αίσθηση πληρότητας από την ανάγνωση και τον άρτιο λόγο μίας πραγματικά μεγάλης λογοτέχνιδας.