«Τη θάλασσα, τη θάλασσα ποιος μπορεί να την εξαντλήσει;» έγραφε ο Σεφέρης ενώ στην προτελευταία στροφή από το Φως που καίει του Βάρναλη η θάλασσα γίνεται η διέξοδος από τα βάσανα της καθημερινότητας:
Έτσι να στέκω, θάλασσα, παντοτεινέ έρωτά μου
με μάτια να σε χαίρομαι θολά
και να ναι τα μελλούμενα στην άπλα σου μπροστά μου,
πίσω κι αλάργα βάσανα πολλά.
Η θάλασσα καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη Γη, φιλοξενεί αναρίθμητες μορφές ζωής και είναι απαραίτητη για τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου, του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Ανά τους αιώνες έχει προσωποποιηθεί μυθολογικά, έχει καταστεί σημείο συνάντησης πολιτισμών, βασικό θέμα λογοτεχνικών έργων και κινηματογραφικών ταινιών. Πώς όμως δημιουργήθηκε η θάλασσα κι από πού προέρχεται; Πώς γεννιέται ένας ωκεανός και πώς δημιουργούνται οι παλίρροιες ή ανεμοστρόβιλοι; Ποια είναι η σχέση η θάλασσας με τη Σελήνη, τον Ήλιο και τα ηφαίστεια;
Σε αυτά και πολλά ακόμα ερωτήματα απαντούν ο αστροφυσικός Υμπέρ Ριβς (Hubert Reeves) και ο ωκεανογράφος Υβ Λανσελό (Yves Lancelot). Στο κοινό συγγραφικό τους εγχείρημα που κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο Μιλώντας για τη θάλασσα στα εγγόνια μας από τις εκδόσεις Πατάκη οι δύο επιστήμονες ακολουθούν ένα μοτίβο ερωτήσεων-απαντήσεων προκειμένου να καταστήσουν σαφή την ύπαρξή της ως του βασικού εξισορροπητικού παράγοντα για τη ζωή στον πλανήτη μας. Αποτελεί έναν διαφορετικό και δυνατότερο κόσμο από αυτόν του ανθρώπου αλλά σε αντίθεση με άλλους κόσμους, όπως οι πλανήτες, η θάλασσα προσφέρεται για άμεση επαφή και καθημερινή εξερεύνηση για τον καθένα μας. Αυτό που καλείται να κάνει ο άνθρωπος είναι να την κατανοήσει και να συνειδητοποιήσει τη σημασία της για τον ίδιο. Ο σεβασμός προς τη θάλασσα συνεπάγεται την παραχώρηση μιας ανεκτίμητης αξίας κληρονομιά προς τις επόμενες γενιές.
Όπως αναφέρουν οι δύο συγγραφείς, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι υπεύθυνος για την παραγωγή υπερδιπλάσιας ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα από την αποψίλωση των δασών και τη χρήση ορυκτών μορφών ενέργειας. Με το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλείται τήξη των πάγων στους δύο Πόλους και απειλούνται με εξαφάνιση είδη όπως αυτό της πολικής αρκούδας. Η παραγωγή, αφετέρου, βιομηχανικών αποβλήτων που καταλήγουν στις θάλασσες και ο «ευτροφισμός» δημιουργούν τις λεγόμενες «πλαστικές ηπείρους» ή τις «νεκρές ζώνες» σαν αυτή του κόλπου του Μεξικού όπου το οξυγόνο της θάλασσας έχει εξαφανιστεί και καμία μορφή ζωής δεν μπορεί να επιζήσει. Παρόλα αυτά, η «απονέκρωση» της θάλασσας συντελείται και από την υπέρμετρη αλιεία. Τη στιγμή που εξαφανίζονται θαλάσσια είδη και μειώνεται δραματικά ο αριθμός των βρώσιμων ψαριών τα τελευταία εβδομήντα χρόνια το εμπόριο τροφίμων αναπτύσσεται διαρκώς και η ανάγκη για ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος για τις επιχειρήσεις γίνεται η προτεραιότητα στη σχέση του ανθρώπου με τη θάλασσα. Η αποξένωση του ανθρώπου από το περιβάλλον του συνιστά απάρνηση της ίδιας του της φύσης. Οι Ριβς και Λανσελό υποστηρίζουν τη λύση της λελογισμένης συχνότητας στην αλιεία και το κυνήγι έτσι ώστε να επιτευχθεί η ισορροπία στην περιβαλλοντική αλυσίδα λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι είναι αδύνατο ολόκληρη η ανθρωπότητα να καταφύγει στη χορτοφαγία. Θα πρέπει, βέβαια, να επισημάνουμε ότι δεν κάνουν καμία αναφορά στο ζήτημα περί δικαιωμάτων των ζώων –με θεμελιώδες αυτό της ζωής– για αυτό και η όποια περιβαλλοντική ηθική που προβάλλεται στο έργο τους έχει ως τελικό αποδέκτη εκ νέου τον άνθρωπο. Το βιβλίο, ωστόσο, αποτελεί μία χρήσιμη εισαγωγή για τον αναγνώστη προκειμένου να ενισχυθεί η περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή του μπροστά στους κινδύνους της ανεξέλεγκτης κερδοφορίας. Σε κάθε περίπτωση, η αλλαγή της παρούσας κατάστασης έγκειται στην ατομική πρωτοβουλία του καθένα από εμάς και το πεδίο συζήτησης για το περιβάλλον σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς θα παραμείνει ανοιχτό και για τα επόμενα χρόνια. Το στοίχημα είναι, όπως προειδοποιούν οι δύο συγγραφείς, να αφήσουμε στις γενιές που θα ακολουθήσουν έναν πλανήτη κατοικήσιμο. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα είναι πολύ αργά.
Ο Υμπέρ Ριβς γεννήθηκε το 1932 στο Μόντρεαλ του Καναδά. Σπούδασε στο Μόντρεαλ και στη Νέα Υόρκη, δίδαξε φυσική στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ από το 1960 έως το 1964 και εργάστηκε ως σύμβουλος στη ΝΑΣΑ. Ο αστεροειδής 9631 έχει πάρει το όνομά του (Hubertreeves). Είναι κάτοικος Παρισιού και διευθυντής ερευνών του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας από το 1965. Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το βιβλίο του Μιλώντας για το σύμπαν στα εγγόνια μου (2012).
Ο Υβ Λανσελό γεννήθηκε το 1938 στη Γαλλία. Ήταν διευθυντής ερευνών στο CNRS και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Pierre et Marie Curie στο Παρίσι. Στο ερευνητικό του έργο συγκαταλέγεται πλήθος ωκεανογραφικών αποστολών στον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Πέθανε το 2015 σε ηλικία 77 ετών.
Συγγραφείς: Hubert Reeves/Yves Lancelot
Τίτλος πρωτοτύπου: La mer expliquée à non petits-enfants
Τίτλος στην ελληνική έκδοση: Μιλώντας για τη θάλασσα στα εγγόνια μας
Μετάφραση: Ανδρέας Μιχαηλίδης
Υπεύθυνος έκδοσης: Άγγελος Κοκολάκης
Διορθώσεις: Κώστας Σίμος
Σελιδοποίηση: Παναγιώτης Βογιατζάκης
Φιλμ-μοντάζ: Μαρία Ποινιού-Ρένεση
Εκδόσεις: Πατάκης
Σελίδες: 136