Κριτική: Ελένη Μουσαμά – «Το Όνομα και η Μορφή» (Εκδόσεις Φίλντισι)

Γράφει ο Χρήστος Ιωάννου 

Το Όνομα και η Μορφή είναι ένα βιβλίο που περιλαμβάνει στις σελίδες του 38 διηγήματα μικρής φόρμας που μέσα στο στενό περιθώριο λέξεων τους προλαβαίνουν να σου πουν μια πλήρη ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, έχοντας μάλιστα και το στοιχείο της ανατροπής στις τελευταίες γραμμές τους, γεγονός που πιστώνεται στην συγγραφική ικανότητα της δημιουργού του.

Μέσα στο περιεχόμενο του βρίσκουμε ιστορίες έκτασης δύο (κυρίως) σελίδων και ελάχιστες της μιας και των τεσσάρων σελίδων, με κοινό χαρακτηριστικό τους ότι διαβάζονται γρήγορα λόγω του μεγέθους τους, χωρίς ωστόσο να υστερούν σε βάθος, νόημα και προβληματισμό, αναγκάζοντας σε ορισμένες φορές να επιστρέψεις στην αρχή τους και να τις ξαναδιαβάσεις, ώστε να κατανοήσεις καλύτερα το μήνυμα που θέλουν να λάβεις. 

Βασικό στοιχείο της συλλογής και σημείο εστίασης της είναι οι απλές καθημερινές στιγμές ρουτίνας και οι ρωγμές που δημιουργούνται στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, είτε πρόκειται για ερωτικές σχέσεις, συζυγικές σχέσεις, σχέσεις γονιών – παιδιού κ.α. Στόχος της συγγραφέα είναι να ρίξει φως και να αναδείξει τα καταπιεσμένα άτομα ανεξαρτήτου φύλου, ηλικίας και λοιπών χαρακτηριστικών, τα σύγχρονα μυαλά αλλά και τις παλιών αρχών αντιλήψεις που όρισαν και καθόρισαν ολόκληρες ζωές.

Το ρεαλιστικό ύφος που επικρατεί ωθεί τον αναγνώστη να ταυτιστεί με τους εκάστοτε ήρωες και τις καταστάσεις που βιώνουν, αναγνωρίζοντας σε αυτούς στοιχεία του εαυτού του ή των γύρω του, νιώθοντας τους οικείους και εικάζοντας ότι πιθανώς όλα αυτά μπορούν να συμβαίνουν πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών δίπλα του, χωρίς ο ίδιος γνωρίζει τίποτα. Ωστόσο, κόντρα σε αυτόν τον ρεαλισμό, τα φινάλε των ιστοριών «ντύνονται» με μικρές δόσεις μαγείας, με αρκετές δόσεις μεταφυσικού στοιχείου, αστυνομικού μυστηρίου αλλά και μαύρου χιούμορ για να ξορκίσει το κακό και να «σπάσει» το βαρύ κλίμα. 

Οι ιστορίες έχουν μια γκρίζα και ενίοτε μαύρη απόχρωση, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η κατάληξη είναι τραγική για τον ήρωα τους, δείχνοντας έτσι στον μέγιστο και ακραίο βαθμό που μπορεί να φτάσει κάποιος μέσα από την καταπίεση, τον εκφοβισμό, την κακοποίηση, τον φόβο, ακόμα και τις ίδιες του τις σκέψεις με αποτέλεσμα οι ήρωες να οδηγούνται στον εγκλεισμό, την κατάθλιψη αλλά και στον θάνατο, στο οριστικό τέλος της ζωής τους.

Όμορφη πινελιά που ταιριάζει απόλυτα με το ύφος του βιβλίου και πλαισιώνει αρμονικά τον γραπτό λόγο με την εικόνα είναι τα έργα που παρατηρεί κανείς γυρίζοντας τις σελίδες μεταξύ των ιστοριών της καλλιτέχνιδος Αντιγόνης Καββαθά από τη σειρά «Ιερά δέντρα», δοσμένα μέσα από σχέδια που απεικονίζουν δέντρα, πότε ανθισμένα, πότε ξερά, πότε όρθια και πότε γυρτά, όλα σε ασπρόμαυρο πλαίσιο, με το μαύρο των κορμών και των κλαδιών να κυριαρχεί και να κεντρίζει το μάτι. Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο παραλληλισμός των δέντρων με τους ανθρώπους των ιστοριών γίνεται ξεκάθαρος, άλλωστε πολλές φορές οι άνθρωποι και τα δέντρα ομοιάζουν ως δύο ζωντανοί οργανισμοί που αλληλοεπιδρούν με το περιβάλλον τους. 

Η Ελένη Μουσαμά, λοιπόν, δημιουργεί ένα έργο που αποτελείται από πολλά μικρά κομμάτια, διαφορετικά μα ταυτόχρονα κοινά, παρουσιάζοντας έτσι ένα σύνολο διηγημάτων που διαβάζονται σε λίγη ώρα, προβληματίζουν, βάζουν σε σκέψη τον αναγνώστη και του δημιουργούν την ανάγκη να επιστρέψει ξανά στις σελίδες του, ώστε να αναλογιστεί καλύτερα αυτό που μόλις διάβασε και να το αντιληφθεί βαθύτερα.