Κριτική: Τζωρτζ Όργουελ – «1984» / Διασκευή και εικονογράφηση Fido Nesti [Εκδ. Κάκτος]

Το 1984 του Τζώρτζ Όργουελ θεωρείται, και δικαίως, έργο σταθμός για τη λογοτεχνική παραγωγή του 20ου αιώνα. Έργο δυστοπικό και συνάμα προφητικό, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1949 και επηρέασε όσο κανένα άλλο την μετέπειτα λογοτεχνική παραγωγή του περασμένου αιώνα.

Πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο θα έπρεπε όλοι να διαβάσουμε προκειμένου να κατανοήσουμε τους κινδύνους της άκρας δεξιάς και αριστεράς που απειλούν ενίοτε τη δημοκρατία μας. Περιγράφει εναργώς τη διαφθορά αυτών που κατέχουν την εξουσία καθώς και το πως απολαμβάνουν αυτοί να την ασκούν, συχνά μέσω της βίας, πάνω στους άλλους ανθρώπους. Οι κινήσεις, οι πράξεις, πολλές φορές και οι σκέψεις των ανθρώπων ελέγχονται διαρκώς από τον Μεγάλο Αδελφό, ο οποίος έχει πρόσβαση ακόμα και μέσα στο σπίτια των πολιτών. Εν ολίγοις, κάτι παραπάνω από ένα απλό δικτατορικό καθεστώς του απόλυτου τρόμου. 

Ένα τέτοιο έργο, όπως είναι αναμενόμενο, έχει γνωρίσει πολλαπλές εκδόσεις σε πάμπολλες γλώσσες του κόσμου, φυσικά και στην ελληνική. Για πρώτη φορά, όμως, επανεκδίδεται υπό μορφή graphic novel σε εικονογράφηση και διασκευή του Βραζιλιάνου κομικογράφου Fido Nesti.

Τα σκίτσα του θα μας θυμίσουν το κόμικ V fon Vendetta, ένα έτερο δυστοπικό κόμικ, του οποίου η υπόθεση παρουσίαζε εμφανείς επιρροές από το έργο του Όργουελ. Καταθλιπτικά, αγχωτικά και απόκοσμα, τα σκίτσα μας βάζουν στο ζοφερό κλίμα του έργου ήδη από την πρώτη σελίδα.

Το έργο, γραμμένο το 1949, αναφέρεται στο μελλοντικό, τότε, έτος 1984 και περιγράφει έναν κόσμο δυστοπικό, έναν κόσμο ζοφερού ολοκληρωτισμού, στον οποίο ο Μεγάλος Αδελφός και οι κυβερνώντες επιβλέπουν και ελέγχουν τα πάντα και κάθε υποψία αντίστασης καταπνίγεται εν τη γενέση της.

Ο F.N. πετυχαίνει απόλυτα να αποδώσει το ανατριχιαστικό αυτό κλίμα του 1984 μέσω της ταιριαστής εικονογράφησης. Τα πρόσωπα είναι θλιμμένα ή θυμωμένα, τα πολλά χρώματα απουσιάζουν και το μαύρο και το γκρίζο κυριαρχούν, τόσο στις εικόνες, όσο και στις ψυχές των ανθρώπων που φυτοζωούν σε έναν τέτοιο απεχθή κόσμο.

Στα 1984, στον κόσμο του Τ.Ο. οι ήπειροι του πλανήτη είναι τρεις και βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους. Είναι η Ωκεανία, η Ευρασία και η Ανατολασία. Ο Γουίνστον Σμιθ ζει στο Λονδίνο της Ωκεανίας, ένα Λονδίνο, όμως, το οποίο είναι πολύ πιο διαφορετικό από ότι το γνωρίζουμε. 

Ο Μεγάλος Αδελφός παρακολουθεί τα πάντα διαρκώς και καταπνίγει άμεσα οποιαδήποτε υποψία και μόνο αντίστασης.  Η καταπίεση είναι απόλυτη, η ελευθερία ελάχιστη και το Κόμμα παντοδύναμο και, φυσικά, μονάχα ένα. Και πάλι, όπως και στη Φάρμα των ζώων, μας έρχεται στο νου μία απεχθής μορφή σταλινικού ή ναζιστικού ολοκληρωτισμού, μόνο που εδώ ο κόσμος είναι ακόμα πιο ανατριχιαστικός και οι πρωταγωνιστές δεν είναι ζώα αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι. Το σύστημα διακυβέρνησης ονομάζεται αγγλικός σοσιαλισμός. Έχει δημιουργήσει μάλιστα και μία νέα γλώσσα, την αποκαλούμενη Νέα Ομιλία, μία απλοποιημένη μορφή γλώσσας.

 Σε αυτόν τον κόσμο, στον οποίο τα συναισθήματα δεν έχουν θέση, άνθρωποι που τολμούν να σκεφτούν διαφορετικά, όπως ο Γουίνστον και η Τζούλια, οι πρωταγωνιστές του βιβλίου, υποφέρουν. Εν τέλει, όσοι δεν προσαρμόζονται και δεν υποτάσσονται, συλλαμβάνονται, βασανίζονται και, αν δεν πειστούν να μεταστραφούν ειλικρινώς υπέρ του καθεστώτος, εκτελούνται ή εξαφανίζονται μυστηριωδώς.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι ο F.N. σέβεται απόλυτα το κείμενο του Όργουελ και ξέρει τι πρέπει να αναφέρει οπωσδήποτε και τι μπορεί να αφήσει απέξω από τη διασκευή του, χωρίς να παραλλάξει το νόημα του κειμένου. Αναμφισβήτητα πρόκειται για μία δύσκολη επιλογή, την οποία ο εικονογράφος επιτέλεσε, όμως, με επιτυχία.

Λόγω θέματος και κάποιων σκληρών σκηνών που περιέχει, το 1984 graphic novel δεν απευθύνεται, όπως η πιο προσιτή Φάρμα των ζώων στην ίδια μορφή, σε παιδιά δημοτικού, αλλά σε μεγάλα παιδιά, εφήβους και ενήλικους αναγνώστες. Αναντίρρητα, όμως, η μορφή graphic novel προορίζεται να διαβαστεί από πολύ μεγαλύτερο κοινό από το κλασικό αριστούργημα του Όργουελ. Και αυτό διότι το κόμικ είναι η καλύτερη επιλογή για να ντύσει ένα απαιτητικό και δυσνόητο πολλές φορές κείμενο με πολλές διαφορετικές προεκτάσεις και προσλαμβάνουσες. Το ένθετο στο τέλος που επεξηγεί τη Νέα Ομιλία και τον τρόπο με τον οποίο τη συνέλαβε ο Όργουελ είναι, επίσης, ιδιαίτερα κατατοπιστικό.

Πάντως, σε ό,τι αφορά τις διασκευές που έχουν γίνει στο 1984, είτε σε ταινία, είτε σε βιβλίο άλλης μορφής, αυτή η διασκευή σε μορφή κόμικ είναι, οπωσδήποτε, από τις πιο επιτυχημένες. Αξίζει, επομένως, να το διαβάσουν τόσο αυτοί οι οποίοι γνωρίζουν το κλασικό έργο, όσο και αυτοί που δεν το έχουν διαβάσει και ψάχνουν την κατάλληλη ευκαιρία για να μυηθούν σε αυτό.