Κριτική: Ξενοφών Κοντιάδης – «Η περιπετειώδης ιστορία των επαναστατικών συνταγμάτων του 1821» [Εκδ. Καστανιώτη]
Εκτός από τα πολεμικά γεγονότα του Αγώνα της Παλιγγενεσίας μας, εξίσου σημαντικές ήταν και οι πρώτες εθνοσυνελεύσεις του λαού μας, εθνοσυνελεύσεις οι οποίες θεμελίωσαν το πολίτευμα του νεογέννητου ελληνικού κράτους με την ψήφιση των πρώτων συνταγμάτων της ελληνικής πολιτείας.
Με αυτές ακριβώς τις εθνοσυνελεύσεις και τα συντάγματα του Αγώνα, ασχολείται ο Ξενοφών Κοντιάδης, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο βιβλίο του «Η περιπετειώδης ιστορία των επαναστατικών συνταγμάτων του 1821».
Πρόκειται για μία έξοχη μελέτη που αναλύει τις συνθήκες γέννησης των ελληνικών συνταγμάτων και τις επιδράσεις που αυτά δέχτηκαν από προγενέστερα συντάγματα της Ευρώπης και τις απόψεις Ελλήνων Διαφωτιστών, του Ρήγα Φεραίου και του Αδαμάντιου Κοραή. Ο Κοντιάδης αναφέρει επίσης τους πληρεξούσιους που έλαβαν μέρος στις εθνοσυνελεύσεις, καθώς και το αποτέλεσμα των αποφάσεων και τις κυβερνήσεις που προέκυψαν από τις συγκεκριμένες εθνοσυνελεύσεις που οδήγησαν στην ψήφισή τους.
Το πνεύμα σύμφωνα με το οποίο είναι γραμμένη η παρούσα μελέτη, μας το εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας στο βιβλίο του: «Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως το περιεχόμενο και τις λειτουργίες των Συνταγμάτων, αν δεν ανατρέξουμε στα ιστορικά γεγονότα που καθορίζουν τη γέννηση και την εφαρμογή τους, ούτε όμως να εμβαθύνουμε στην ερμηνεία των γεγονότων αυτών αγνοώντας την επίδραση των Συνταγμάτων στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις».
Και συνεχίζει, δανειζόμενος τη ρήση του Αμερικανού συνταγματολόγου Μαρκ Τάσνετ: «Το συνταγματικό δίκαιο είναι δίκαιο είναι βαθιά ενταγμένο στο θεσμικό, δογματικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο κάθε χώρας, και είναι πιθανό να σφάλλουμε, αν προσπαθούμε να εξετάσουμε μία συγκεκριμένη νομολογία ή ένα θεσμό χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται στενά με το πλαίσιο στο οποίο ανήκει».
Όπως μας λέει, επομένως, ο ίδιος ο συγγραφέας, δεν εξετάζει στο βιβλίο του τα Συντάγματα της Επανάστασης αποκομμένα από τα υπόλοιπα γεγονότα της Επανάστασης, αλλά, αντιθέτως, τοποθετεί τη γέννησή τους στο πλαίσιό της και τη συσχετίζει με τις εμφύλιες διενέξεις που έλαβαν χώρα πριν, μετά και κατά τη διάρκεια των Εθνοσυνελεύσεων που τα ψήφισαν.
Εκτός από τις κατά τόπους διενέξεις, λοιπόν, όπως εκείνη των Ρουμελιωτών με τους Μωραΐτες, οι Έλληνες αυτόχθονες ήρθαν σε ρήξη, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης με τους ετερόχθονες, όπως και οι οπλαρχηγοί με τους προκρίτους και τους Φαναριώτες.
Αφού αναλύσει το φαινόμενο του φατριασμού, ο Ξ.Κ. επεξηγεί τις επιδράσεις που είχαν τα γαλλικά συντάγματα λόγιοι όπως ο Ρήγας και ο Κοραής, έργα όπως η Ελληνική Νομαρχία αλλά και το σύνταγμα της Επτανήσου Πολιτείας στη δημιουργία των συνταγμάτων του Αγώνα.
Κατόπιν εξετάζει τα τοπικά πολιτεύματα πριν παραθέσει αναλυτικά τα γεγονότα των ίδιων των εθνοσυνελεύσεων. Η Α΄ εθνοσυνέλευση έλαβε χώρα το 1821-1822 στο χωριό Πιάδα της Επιδαύρου και δημιούργησε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα με τίτλο Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδας, αφού, οπωσδήποτε, επρόκειτο για κάτι προσωρινό και όχι μόνιμο.
Οι μηχανορραφίες των Φαναριωτών Νέγρη και Μαυροκορδάτου και η αντιπαράθεσή τους με τους οπλαρχηγούς, οδήγησαν στον παραγκωνισμό του Υψηλάντη και του Κολοκοτρώνη και στο ξέσπασμα του πρώτου εμφυλίου πολέμου.
Σε τέτοιο αρνητικό κλίμα διεξήχθη η Β΄ εθνοσυνέλευση στο Άστρος της Κυνουρίας το 1823 με τον Νόμο της Επιδαύρου να αποτελεί μία απλή αναθεώρηση του πρώτου συντάγματος της Επιδαύρου.
Η Γ ΄εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1826- 1827 ψήφισε εν τέλει, στο ίδιο διχαστικό κλίμα, το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής στην Ευρώπη, ένα σύνταγμα το οποίο έμελε, όμως, να μείνει ανεφάρμοστο εξαιτίας της αναστολής του που αποφάσισε ο Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης του ελληνικού κράτους, μετά από την κάθοδό του στην Ελλάδα.
Αυτό ονομαζόταν σύνταγμα, και όχι πολίτευμα, και δεν είχε τον τίτλο προσωρινό, αφού ήδη είχε αποφασιστεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις η Ελλάδα να αποτελέσει αρχικά ένα αυτόνομο, και κατόπιν, ανεξάρτητο κράτος.
Στο επίλογο του βιβλίο του, ο συγγραφέας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους έχει τόσο μεγάλη σημασία η δημιουργία των ελληνικών συνταγμάτων, συνταγμάτων τα οποία έθεσαν τον θεμέλιο λίθο της ελληνικής πολιτείας, παρά τις εμφύλιες έριδες που αναπόφευκτα συνόδεψαν τον σχεδιασμό τους.
Εν ολίγοις, πρόκειται για μία μικρή, ευκολοδιάβαστη και εύληπτη μελέτη που προσφέρει αναλυτικές πληροφορίες για τα πολιτικά γεγονότα που σημάδεψαν τον Αγώνα της Ελληνικής Παλιγγενεσίας.